شهرنشینان فاضلاب را در خانه تصفیه کنند
گروه انرژی| فرداد احمدی|
تا یک قرن پیش، طبیعت توانایی هضم فاضلاب تولید شده توسط انسان را داشت، اما با افزایش بی‌رویه جمعیت، توانایی طبیعت هم کاهش یافت. امروز یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های پیشرفتگی در کشورها، میزان گستردگی فاضلاب است. تهران نیز به عنوان یک کلان‌شهر نیاز ویژه‌یی به توسعه فاضلاب دارد. روز سه‌شنبه، جمعی از خبرنگاران به محل تاسیسات تصفیه فاضلاب تهران در جنوب تهران رفتند. در حاشیه این بازدید، مدیرکل دفتر بهره‌برداری فاضلاب کشور، از لزوم کوچک شدن سیستم تصفیه فاضلاب تا اندازه هر خانه یک تصفیه‌خانه صحبت کرد. اما در ایران به دلیل مسائل شرعی تاکنون امکان استفاده از فاضلاب برای مسائل شرب به وجود نیامده است. در گزارش پیش رو آخرین وضعیت تصفیه فاضلاب تهران مورد بررسی قرار گرفته است.
فاضلاب به این دلیل تصفیه می‌شود که قبل از آنکه وارد محیط‌زیست و زندگی انسان‌ها شده و آن را تحت تاثیر خود قرار دهد، از وضعیت سلامت آن اطمینان حاصل شود. تا یک قرن پیش، طبیعت توانایی هضم فاضلاب تولید شده توسط انسان را داشت، اما با افزایش بی‌رویه جمعیت، توانایی طبیعت هم کاهش یافت. اکنون انسان برای جلوگیری از آلودگی محیط زندگی خود نیاز دارد پسماندهای شهری و صنعتی را تصفیه کند و طرح جمع‌آوری فاضلاب شهری و تصفیه آن برای مصارف غیرشرب، راهی است برای اجتناب از آلودگی‌ها. زمانی که پیش از انقلاب آب گوارای ورامین برای تامین آب شرب شهر تهران تخصیص داده شد، مقرر شد که حق‌آبه دشت‌های ورامین و کشاورزان آن دیار از محل دیگری تامین شود. اما بیش از 40 سال طول کشید تا این وعده به تحقق برسد، یعنی زمانی که تصفیه‌خانه فاضلاب تهران در مسیر جاده ورامین مورد بهره‌برداری قرار گرفت تا ضمن کمک به حل معضل فاضلاب تهران، بخشی از آب مصرفی در بخش کشاورزی ورامین را هم تامین کند. محل تاسیسات تصفیه فاضلاب تهران با وجود انتظار، سرسبز بود و هرچند بوی نامطبوعی فضا را پر کرده بود، اما این بو، چندان شدید و آزار‌دهنده نبود و محیط نیز کثیف به نظر نمی‌رسید. گویی رعایت ایمنی آب و فاضلاب اول از همه در تصفیه‌خانه مورد توجه قرار گرفته بود. در این راستا مدیرکل دفتر بهره‌برداری فاضلاب کشور یکی از مهم‌ترین مباحث در آب و فاضلاب را بحث ایمنی آب و ایمنی فاضلاب عنوان کرد و از اجرای طرح پایلوت ایمنی فاضلاب در تهران و البرز خبر داد.
بهنام وکیلی با بیان اینکه در حال حاضر سالانه 6 الی 7 میلیارد مترمکعب آب در کشور مصرف می‌شود ادامه داد: نزدیک به یک میلیارد و 200 میلیون مترمکعب پساب از تصفیه‌خانه‌های کل کشور که در 316 شهر فعالیت می‌کنند، تولید می‌شود و این حجم به چرخه آب مصرفی در بخش کشاورزی، صنعت و... بازمی‌گردد. مدیرکل دفتر بهره‌برداری فاضلاب کشور جمعیت تحت پوشش تاسیسات فاضلاب شهری را نزدیک به 49درصد و حجم شبکه انتقال و خطوط لوله را نزدیک به 60 کیلومتر برآورد کرد.
وی سهم هر یک از بخش‌های کشاورزی، تخلیه در رودخانه‌ها و آبخوان‌ها، فضای سبز شهری و صنعت را در استفاده از پساب‌های تولیدی تصفیه‌خانه‌ها به‌ترتیب 48درصد، 45درصد، 5درصد و 0.5درصد اعلام کرد. مدیرکل دفتر بهره‌برداری فاضلاب کشور با اشاره به اینکه قبل از انقلاب فقط 4 تصفیه‌خانه فاضلاب در ایران وجود داشته است، بیان کرد: بعد از انقلاب و تا سال 68 تعداد تصفیه‌خانه فاضلاب‌های کشور به عدد 14 و اکنون به عدد 194 تصفیه‌خانه رسیده است. بهنام وکیلی ادامه داد: 183 تصفیه‌خانه برای فاضلاب شهرها مورد استفاده قرار می‌گیرند و کمتر از
40 تصفیه‌خانه در روستاها مستقر هستند که در حدود 0.4درصد روستاها را در بر می‌گیرد. وی افزود: جمعیت تحت پوشش تصفیه فاضلاب در کشور، از 2 میلیون و 400 هزار نفر در قبل از انقلاب به بیش از 30 میلیون نفر در حال حاضر رسیده است.
مدیرکل دفتر بهره‌برداری فاضلاب کشور یکی از پیچیدگی‌های تصفیه فاضلاب را عدم امکان توقف چرخه تصفیه عنوان کرد و گفت: پسماندهای فاضلاب شهری در هر شرایطی تولید می‌شوند و به همین دلیل زمانی که یک تصفیه‌خانه فاضلاب شروع به فعالیت می‌کند، باید دایما تاسیساتش را به‌روزرسانی کرده و اجازه ندهیم به هر دلیلی واحدها از چرخه بهره‌برداری خارج شوند. وی وجود چنین پیچیدگی‌هایی را دلیل قرار گرفتن خدمات آب و فاضلاب جزو 10 شغل مهم دنیا عنوان کرد. بهنام وکیلی عنوان کرد: در بسیاری از کشورها پساب تصفیه شده از فاضلاب‌ها مجددا به شبکه تصفیه آب منتقل شده و برای آب شرب مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما در ایران برای وجود منع شرعی چنین اقدامی صورت نمی‌گیرد. وکیلی با بیان اینکه 70درصد آب مصرفی در خانه‌ها تبدیل به فاضلاب می‌شود، افزود: اما اکنون این فاضلاب وارد تصفیه‌خانه‌ها شده و در چرخه آبی کشور در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی تصریح کرد: باید به سمت تصفیه‌خانه‌های غیرمتمرکز حرکت کنیم تا حدی که هر خانه تصفیه فاضلاب خود را داشته باشد. در دنیا تصفیه‌خانه‌ها در سطح خانگی کوچک شده‌اند و هر خانه‌یی برای خودش سیستم تصفیه دارد که برای آب دادن به باغچه‌ها و مصارف دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر چنین اتفاقی در کشور ما صورت گرفته بود، اکنون منابع آبی‌مان تا این حد افت نمی‌کرد.
محمد خزایی، مدیر تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران نیز ضمن شرح مراحل تصفیه فاضلاب در تاسیسات فاضلاب تهران، جمعیت تحت پوشش بزرگ‌ترین تصفیه‌خانه فاضلاب کشور را 4 میلیون و 200 هزار نفر عنوان کرد. در فرآیند تصفیه فاضلاب، حجم 35 هزار متر مکعب گاز متان با غلظت 65 درصد تولید می‌شود که ذخیره شده و در 4 واحد نیروگاه تعبیه شده در مجموعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و 5 مگاوات‌ساعت ظرفیت برق تولید می‌کند. این حجم برق، حدود 80درصد برق مصرفی تصفیه‌خانه را تامین می‌کند و در بعضی مواقع که مصرف پایین‌تر از این مقدار است، برق اضافی به شبکه سراسری برق منتقل می‌شود. وی درباره لجن تولید شده در تاسیسات فاضلاب تهران اظهار کرد: لجن تولید شده فعلا در حال دپو شدن است و در طرح‌های شرکت آب و فاضلاب مقرر شده است که لجن‌های تولید شده به محصولی قابل استفاده تبدیل شود. لجن‌ها قابلیت استفاده به عنوان کود یا سوخت را دارند. خزایی بیان کرد که حدود 10درصد پساب تولید شده در تاسیسات فاضلاب تهران قرار است به پالایشگاه تهران منتقل شود تا در آبیاری فضای سبز و مصارف صنعتی مورد استفاده قرار گیرد. اکنون تمام مصارف آب پالایشگاه تهران از آب شرب تامین می‌شود. مدیر تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران در پاسخ به پرسش روزنامه تعادل درباره تدابیر اندیشیده شده برای کنترل بوی نامطبوع تاسیسات فاضلاب مطرح کرد: تصفیه‌خانه تهران تکنولوژی بالایی دارد و تجهیزات به روز دنیا در آن استفاده شده است و بوی نامطبوع کمی دارد. همه بخش‌های مولد بوی نامطبوع یا خطرناک سرپوشیده هستند و آن اندک بویی هم که در اتمسفر تصفیه‌خانه احساس می‌شود، اولا در خارج از محدوده تصفیه‌خانه احساس نمی‌شود و دومأ بوی فاضلاب نیست، بلکه بوی فعالیت میکروارگانیسم‌هاست. او همچنین تاکید کرد که تاسیسات فاضلاب تهران مجهز به سیستم تصفیه بو است. در برنامه بازدید از تصفیه‌خانه تهران، به آزمایشگاه مرجع آب و فاضلاب تهران نیز مراجعه کردیم تا با نحوه کنترل کیفیت آب آشنا شویم. در جریان این بازدید، مدیر نظارت بر بهداشت آب و فضلاب کشور اظهار کرد که یک مجموعه آزمایشگاهی بسیار قوی در بخش آب و فاضلاب کشور وجود دارد که استانداردهای آب را در سطح استانداردهای جهانی و به صورت لحظه‌یی و آنلاین مورد ارزیابی قرار می‌دهد. کوشیار واقفی در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره چرایی تغییر طعم آب در نقاطی از کشور، بیان کرد: آب باید مقداری املاح داشته باشد. در غیر این صورت آب بسیار تلخ و غیرقابل آشامیدن خواهد بود. وقتی مردم به املاح خاص آب یک منطقه عادت می‌کنند، اگر آب منطقه دیگری با املاح متفاوتی را استفاده کنند، به نظرشان می‌رسد که آب طعم خاصی دارد. اما هر دو آب از نظر سلامت و بهداشت هیچ مشکلی ندارند. مدیر کنترل کیفیت آب و فاضلاب و امور آزمایشگاه‌های استان تهران نیز در تکمیل سخنان واقفی گفت: در بخش سلامت آب، استانداردهایی که وجود دارد برای کیفیت است. در حقیقت طعم و مزه که مربوط به مقبولیت می‌شود، چیزی نیست که برای سلامت آب مضر باشد. می‌توان آب با طعم‌های مختلفی داشت که همگی از استانداردها تبعیت کنند. مهتاب باغبان اضافه کرد: اتفاقا یکی از مواردی را که سازمان بهداشت جهانی درباره‌اش خیلی تاکید می‌کند این است که در بسیاری از موارد، یک اشتباه مصطلحی در ذهن مردم اتفاق افتاده است و معتقدند اگر آبی سخت باشد، باعث ابتلا به سنگ کلیه و سنگ مثانه و... می‌شود. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است نوع آبی که می‌خوریم مهم نیست، بلکه حجم آب مهم است. چون آب در بدن ما دو نقش را ایفا می‌کند. اول اینکه الکترولیت بدن ما را تامین می‌کند تا ما بتوانیم سر پا بایستیم. نقش دوم نیز دفع سموم از بدن است. بنابراین اگر آب کمی مصرف کنیم، بدن ما خود به خود آب لازم برای تنظیم الکترولیت را در اولویت قرار می‌دهد و فرآیند دفع سموم اتفاق نمی‌افتد. سموم بدن در این حالت تبدیل به انواع سنگ‌ها در قسمت‌های مختلف بدن می‌شوند.
وی با بیان اینکه آب در دسترس همه قرار دارد و تعداد بسیار زیادی آزمایشگاه هم در بدنه دولت و دانشگاه‌ها وجود دارد، افزود: همه می‌توانند آب را آزمایش کنند. در بسیاری از مناطق تهران املاح موجود در آب حتی از آب‌های بسته‌بندی شده هم کمتر است.
