معنای «بدمصرفی» در انرژی برای اقلیم

گروه انرژی| فرداد احمدی|

دمای هوا هر روز بالاتر می‌رود، معنای این عبارت برای شهروندان، طولانی‌تر کردن مدت روشن بودن تجهیزات سرمایشی است و برای دست‌اندرکاران در حوزه انرژی به معنای بالاتر رفتن تقاضا. طبق اطلاعات از وزارت نیروی ایران، هر یک‌درجه بالا‌تر رفتن حرارت باعث مصرف 1000 تا 15000مگاوات برق بیشتر می‌شود. اگر این اعداد و ارقام را در منظر تغییرات اقلیم بررسی کنیم، نتیجه نشانگر الزام عزمی جمعی برای جلوگیری از افتادن در بحران تامین انرژی است. بنابر گزارش‌های ارائه شده در کنفرانس پاریس که از طرف مجمع بین‌المللی تغییرات آب‌وهوایی (IPCC) تنظیم شده بود، چنانچه دمای کره زمین 2 درجه سانتیگراد بالاتر از سطح نرمال برود، جهان دستخوش تغییرات اقلیمی گسترده‌یی خواهد شد که خشکسالی، بیابان‌زایی و جنگل‌زدایی دربخشی از جهان را از یک طرف و جاری شدن سیل و توفان‌های سهمگین در نقاط دیگری از جهان را از طرفی دیگر به دنبال خواهد داشت. بر اساس گزارش IPCC، فلات ایران هم ‌اکنون بیش از 2 درجه گرم‌تر شده است. برای اطلاع‌رسانی در باب تغییرات اقلیمی ایران، چندی پیش نشستی با حضور برخی اعضای هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم در سازمان هواشناسی کشور برگزار شد. در این نشست یوبا سوکانا معاون هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم IPCC از افزایش جمعیت به عنوان عامل اصلی گرمایش زمین یاد کرد و 3 پیام کلیدی IPCC را «غیرقابل انکار بودن تاثیر انسان بر تغییر اقلیم»، «شناسایی عوامل اصلی این تغییر بزرگ» و در نهایت امکان «غیرقابل بازگشت بودن آثار تغییرات اقلیم» عنوان کرد. وی صحبت‌های خود را با ارائه آماری از سازمان هواشناسی جهانی به اتمام رساند. براساس این آمار از سال 2000 تاکنون غیر از 2سال، همواره بالاترین دما برای کره زمین ثبت شده است. سخنران بعدی ادوین آلدریان معاون رییس کارگروه اول IPCC بود که مهم‌ترین عامل گرمایش زمین را افزایش گازهای گلخانه‌یی ناشی از سوخت‌های فسیلی دانست. همچنین در این جلسه، اسدالله افلاکی به عنوان مدیر جلسه، جاناتان لین رییس بخش اطلاع‌رسانی IPCC و قاسم بی‌نیاز رییس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی وزارت راه و شهرسازی سخنرانی کردند. موضوع افزایش نیاز به انرژی به عنوان یکی از مهم‌ترین تبعات تغییرات اقلیم از کلیدی‌ترین مسائل طرح شده در این برنامه جذاب بود. برای کشوری که تمام شواهد حاکی از در تنگنا بودن منابع انرژی آن دارد، افزایش آگاهی در خصوص آنچه حفظ الگوهای فعلی مصرف انرژی به دنبال خواهد داشت، ضروری است. گزارش «تعادل» را از مهم‌ترین اظهارات در نشست آموزشی و اطلاع‌رسانی IPCC در ایران بخوانید:

ساختمان قدیمی سازمان هواشناسی میزبان هیاتی از متخصصان تغییرات اقلیم سازمان ملل بود که هر یک از اعضای آن از کشورهای مختلفی از جهان و با اقلیم‌هایی متفاوت می‌آمدند. اعضای هیات بین‌الدولی IPCC که برای یادآوری خطرات تغییرات اقلیمی برای این کشور و ضرورت مشارکت جهانی برای حل آن به ایران سفر کرده بودند، به ترتیب به سخنرانی پرداختند. همایش با سخنرانی یکی از روزنامه‌نگاران حوزه محیط زیست به نام اسدالله افلاکی آغاز شد که تغییر اقلیم، کمبود آب شیرین و بیابان‌زایی را

3 چالش عمده بشر در قرن حاضر عنوان کرد.

افلاکی با یادآوری اینکه سهم کشورهای توسعه‌یافته در تغییر اقلیم به مراتب بیشتر از کشورهای در حال توسعه است، گفت: اما متاسفانه بیشترین خسارات ناشی از تغییر اقلیم متوجه کشورهای در حال توسعه از جمله ایران می‌شود. با این وجود ما می‌توانیم با به کاربردن روش‌هایی این خسارات را در کشورمان به حداقل برسانیم، اما برای دستیابی به این هدف با مشکلات متعددی مواجه هستیم.

***

در ادامه برنامه یوبا سوکانا معاون هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم IPCC سخنرانی خود را ایراد کرد. سوکانا با بیان اینکه تغییر اقلیم یک مساله جهانی است و هیچ کشوری از پیامدهای آن در امان نیست، افزود: پیامدهای تغییر اقلیم در هر کشور و نقطه‌یی از جهان متفاوت است. شاید در ایران به شکل بیابان‌‌زایی باشد، اما می‌دانیم که سایر کشورها نیز تحت تاثیر این پدیده و مخاطرات جوی به شکل‌های مختلف قرار دارند.

سوکانا تاکید کرد: تغییر اقلیم مشکل مشترک جهان است و در واقع یک مساله جهانی است و باید با کمک یکدیگر آن را حل یا حداقل تاثیراتش را کم کنیم.

معاون مجمع بین‌الدولی تغییر اقلیم IPCC گفت: علم اقلیم بسیار گسترده است و متخصصان زیادی در این زمینه فعالیت می‌کنند، بسیاری از این متخصصان با علم سیاست، اقتصاد، صنعت و حتی علوم اخلاقی آشنا هستند اما بحث بر سر این است که به چه صورت و چه زوایایی به موضوع تغییر اقلیم بپردازیم.

وی اظهار داشت: بر این اساس IPCC مدل تغییر اقلیم را مدنظر قرار داده و به دنبال آن است که مشخص کند در سامانه‌های اقلیمی چه اتفاقی در حال وقوع و مخاطرات ناشی از تغییر اقلیم به چه شکل است و همچنین چگونه می‌توان این مخاطرات جوی را کاهش داد.

سوکانا افزود: در مدت 150سال گذشته ترکیب جوی تغییر کرده و شاهد افزایش غلظت گازهای گلخانه‌یی هستیم. از دهه 1980 به بعد تغییر اقلیم وارد ادبیات جهان شد.

سوکانا اظهار کرد: این پدیده روی یخ‌‌ها و یخچال‌‌ها، همچنین اقیانوس‌‌ها تاثیر داشته است. علاوه بر این به دلیل فعالیت‌‌های انسانی ترکیبات جوی تغییر می‌کند و بر اثر استفاده از سوخت‌های فسیلی، گازهای گلخانه‌یی انتشار می‌یابد و همین موضوع بر افزایش آلودگی هوا نیز اثرگذار است.

معاون هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم IPCC گفت: از ابتدای تاریخ درختان را برای رفع نیازهای خود قطع می‌کرده‌ایم. اما امروزه شاهد جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی هستیم که روی یخچال‌ها و قطب تاثیر گذاشته است در واقع این پدیده‌ها در مناطق مختلف دنیا در حال وقوع است که بر میزان منابع آبی مناطق نیز اثر منفی گذاشته است.

وی با اشاره به دیگر پیامدهای ناشی از تغییر اقلیم در ایران گفت: وقوع سیل یکی از مهم‌ترین مخاطرات ناشی از تغییر اقلیم در ایران است، واضح است که همه مناطق دنیا اعم از کشورهای فقیر و غنی از تغییر اقلیم تاثیر می‌گیرند، اما کشورهای فقیر قطعا در برابر تغییر اقلیم آسیب‌پذیرتر هستند.

سوکانا ادامه داد: در کشور من یعنی اندونزی که اکنون در فصل خشکی به سر می‌برد، بارش‌ها همچنان ادامه دارد، چون فصول تغییر کرده است. شاید در ایران پیامدهای ناشی از تغییر اقلیم به شکل‌‌های دیگر از جمله بیابان‌زایی خود را نشان داده باشد.

این عضو هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم تاکید کرد: فعالیت‌‌های انسانی باعث افزایش دمای کره زمین شده و طبق برآوردها حدود دو یا حتی سه درجه دمای زمین افزایش یافته است، واضح است که وقتی گاز دی‌اکسیدکربن افزایش می‌یابد، سیستم زمین گرم می‌شود. اما مساله آن است که گرمایش جهانی تاثیرات متفاوتی بر بخش‌های مختلف جهان دارد. بیابان‌زایی و تغییرات سطح آب دریاها از جمله عوارض گرمایش زمین و تغییر اقلیم است.

وی با اشاره به ارتباط تغییر اقلیم با مصرف انرژی و سوخت اظهار کرد: افزایش جمعیت یکی از مشکلات جدی در حوزه تغییر اقلیم است که طبیعتا باعث افزایش مصرف انرژی و سوخت و در نتیجه تولید گازهای گلخانه‌یی بیشتر می‌شود.

سوکانا اظهار کرد: در صورتی که دمای کره زمین 4 درجه افزایش یابد، تاثیرات گسترده‌یی روی سیستم غذایی و محصولات کشاورزی خواهد داشت و شاید تغییرات ناچیز دما خیلی اثرگذار نباشد اما تغییرات شدید دما طی بازه زمانی نیم قرن تاثیرات گسترده‌یی خواهد داشت و مسلما تغییرات دمای اقیانوس‌‌ها میلیاردها نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

معاون هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم IPCC اظهار داشت: هیات بین‌المللی تغییر اقلیم سه پیام کلیدی در حوزه تغییر اقلیم دارد. اول اینکه بدانیم تاثیر انسان در پدیده تغییر اقلیم بسیار حایز اهمیت است، دوم اینکه قصد داریم، بدانیم چه عواملی باعث ایجاد چنین شرایطی می‌شود و سومین پیام IPCC آن است که امکان دارد تغییر اقلیم تاثیرات غیرقابل برگشتی داشته باشد.

سوکانا افزود: براساس داده‌های سازمان هواشناسی جهانی بعد از سال 2000 فقط در دو سال بالاترین دما را ثبت نکرده‌‌ایم، اما غیر از این دو سال دمای کره زمین هر ساله افزایش داشته است، طبیعی است که این افزایش دما بر کاهش یخ‌های اقیانوس‌‌ها و تشدید آلودگی‌ها اثرگذار خواهد بود. تهران در فصل زمستان شاهد افزایش آلودگی هواست، چون چرخه هوا در این فصل کافی نیست.

***

سخنران بعدی کنفرانس ادوین آلدریان معاون رییس کارگروه اول IPCC بود که در همان ابتدا با تاکید بر ضرورت محدود کردن فعالیت‌های اقتصادی بیان کرد: اگر فعالیت‌های اقتصادی به همین روال پیش رود، نگران‌کننده است. بنابراین برای جلوگیری از افزایش 2درجه‌یی دما باید فعالیت‌های اقتصادی محدود و کنترل شود.

آلدریان با بیان اینکه سیاست‌گذاران اعلام کرده‌اند که افزایش نباید بیشتر از 2 درجه باشد، گفت: 35درصد گازهای گلخانه‌یی ناشی از بخش انرژی، ‌24درصد بخش کشاورزی، 31درصد بخش صنعت و 14درصد از بخش حمل‌ونقل است، بنابراین کاربری‌‌های مختلف در استفاده از سوخت‌های فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌یی نقش بسزایی دارد.

وی ادامه داد: بیشترین تغییر متاثر از انتشار گازهای گلخانه‌یی است که به میزان مصرف سوخت‌های فسیلی مربوط می‌شود. داده‌ها نشان می‌دهد بین سال‌های 2000 تا 2010 بیشترین انتشار گازهای گلخانه‌یی را داشته‌ایم و از سال 1970 تا 2000 نرخ رشد انتشار 1.3 بود. اما در بین سال‌های 2000 تا 2010 نرخ انتشار 2، 2 بوده که بیشترین آن مربوط انتشار CO2 بوده است. وی اظهار داشت: تمام مشاهدات در دنیا نشان می‌دهد که تغییر اقلیم روی آب آشامیدنی، اقیانوس‌ها، سیستم‌های انسانی، تولید غذا، یخچال‌های طبیعی، بهداشت و اقتصاد تاثیر گذاشته و می‌گذارد.

معاون رییس کارگروه اول IPCC تاکید کرد: این تاثیر در قاره‌ها و نقاط مختلف دنیا متفاوت است. در برخی جاها بیشتر و در برخی جاها کمتر تاثیر داشته است.

ادوین آلدریان بیان کرد: تمام نقاط دنیا ازجمله قطب، استوا، حاره، اقیانوس‌‌ها، قاره‌ها و کشورهای فقیر و غنی تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار گرفته‌اند که در این میان کشورهای فقیر بیشترین آسیب را خواهند دید.

وی افزود: اگر بخواهیم افزایش دمای کره زمین را تا 2 درجه نگه داریم باید تمام فعالیت‌هایی که موجب افزایش دما و انتشار گازهای گلخانه‌یی می‌شود را محدود کنیم، ما در آفریقا در ابتدای راه توسعه هستیم. اما برای جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌یی باید جایگزین پیدا کنیم، بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر از منابع به همین روال استفاده کنیم، آنها به‌زودی به پایان می‌رسد.

معاون رییس کارگروه اول IPCC گفت: در IPCC روی این موارد کار کردیم و سیاست‌گذاران باید از طریق مذاکرات با کشورهای مختلف در این مسیر حرکت کنند.

***

جاناتان لین رییس بخش اطلاع‌رسانی IPCC آخرین نماینده سخنران از هیات بین‌الدولی بود که در همان ابتدا با تاکید بر نام خلیج‌فارس، سخنان یوبا سوکونا را که از آن تحت عنوان خلیج نام برده بود، تصحیح کرد.

وی در ادامه ضمن معرفی این هیات اظهار کرد: گزارش‌های منتشر شده از سوی IPCC مبنای مذاکرات بین‌المللی و تشکیل کنوانسیون تغییر اقلیم قرار گرفته و حتی توافقنامه پاریس بر مبنای گزارش پنجم این هیات منعقد شده است.

جاناتان لین اظهار کرد: از دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ مقالات علمی متعددی در مورد تغییر اقلیم، چاپ و منتشر شد که توجه سیاست‌گذاران را به این موضوع جلب کرد. اما از آنجا که تناقض‌های متعددی در یافته‌های علمی وجود داشت و برخی کمبود اطلاعات در مورد تغییر اقلیم را مطرح می‌کردند، بنابراین قرار شد که هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم یا همان IPCC شکل بگیرد.

وی ادامه داد: هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم ماموریت داشته که روی موضوع تغییر اقلیم مطالعه کند و همواره به دنبال همافزایی در این زمینه بوده است. اهمیت این هیات به دلیل آن است که دولت‌ها مجبور نمی‌شوند به‌طور جداگانه در حوزه تغییر اقلیم مطالعه کنند. رییس بخش اطلاع‌رسانی IPCC اظهار کرد:

۳۰ سال است که این هیات تاسیس شده است و هر 6 سال یک‌بار یک گزارش مفصل در حوزه تغییر اقلیم ارائه داده و مشخص می‌کند که چه رفتارهایی باید در قبال تغییر اقلیم صورت گیرد.

لین افزود: IPCC هیچ پژوهشی انجام نمی‌دهد، بلکه مشاهدات و پژوهش‌های صورت گرفته توسط کشورهای مختلف را ارزیابی می‌کند و با قرار دادن این داده‌ها و اطلاعات در کنار هم نتایج آن را به کشورها اعلام می‌کند.

وی با اشاره به حضور متخصصان مختلف در IPCC اظهار کرد: متخصصان رشته‌های هواشناسی، فیزیک، کشاورزی، برنامه‌ریزی شهری، حمل‌ونقل، اقتصاد و حتی متخصصان حقوقی و اخلاقی در IPCC حضور دارند. واضح است که IPCC یک دستور کار خاص ندارد، بلکه یک سازمان بی‌طرف است و تنها تفاوت‌ها و مناقشات را در حوزه تغییر اقلیم مطرح می‌کند.

رییس بخش اطلاع‌رسانی IPCC در ادامه گفت: ما به دولت‌ها نمی‌گوییم که چه کار باید انجام دهند، بلکه گزینه‌های مختلف را براساس دانسته‌ها اعلام می‌کنیم و دولت‌ها می‌توانند برمبنای این داده‌ها و اطلاعات و باتوجه به وضعیت خود تصمیم بگیرند.

این عضو هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم تاکید کرد: صدها دانشمند برای IPCC به صورت داوطلبانه کار می‌کنند و هیچ حقوقی دریافت نمی‌کنند.

وی با بیان اینکه هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم

3 کارگروه دارد، اظهار کرد: این 3 کارگروه حوزه‌های مختلف تغییر اقلیم را پوشش می‌دهند. کارگروه نخست در حوزه علوم فیزیکی فعالیت دارد. کارگروه دوم اثرگذاری‌های تغییر اقلیم روی محیط‌زیست انسانی و نحوه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی را موردتوجه و تمرکز قرار می‌دهد. کارگروه سوم IPCC نیز به روش‌های اندازه‌گیری گازهای گلخانه‌یی توسط دولت‌ها توجه می‌کند.

لین ادامه داد: طی 5 گزارشی که IPCC تاکنون ارائه کرده، سنجش‌های دقیقی از تغییر اقلیم صورت گرفته است. همچنین این هیات به بحث انرژی‌های تجدیدپذیر نیز می‌پردازد. در سال ۲۰۰۷ هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم به دلیل گزارش چهارم و اطلاع‌رسانی در این زمینه موفق به دریافت جایزه نوبل شد.

رییس بخش اطلاع‌رسانی IPCC افزود: نتایج گزارش پنجم هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم، در سال ۲۰۱۵ مبنای توافقنامه تغییرات آب و هوایی پاریس قرار گرفت و این توافقنامه با تکیه بر گزارش پنجم انجام شد. وی ادامه داد: نویسندگان گزارش‌های تغییر اقلیم از گروه‌های مختلف هستند. برای مثال برای گزارش پنجم ۷۲۰ متخصص انتخاب شدند. همچنین جلسه پایانی با حضور نویسندگان و نمایندگان دولت‌ها برگزار می‌شود و این جلسه به رفع ابهامات اختصاص می‌یابد.

لین در ادامه اظهار کرد: سال آینده گزارشی در مورد تغییر اقلیم منتشر می‌شود که به مسائل امنیت غذایی و بیابان‌زایی ناشی از تغییر اقلیم توجه دارد. لذا این گزارش برای ایران اهمیت بسیاری خواهد داشت. همچنین گزارش دیگری در مورد اقیانوس‌ها و یخچال‌ها و کوه‌های یخ منتشر خواهد شد.

رییس بخش اطلاع‌رسانی IPCC با اشاره به اینکه در سال ۲۰۲۲ گزارش نهایی هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم منتشر می‌شود، گفت: این گزارش مبنای مذاکرات سال ۲۰۲۳ خواهد بود. تغییر اقلیم در شهرها موضوع بسیار مهمی است، چون نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند.

***

رییس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی وزارت راه و شهرسازی نیز از سخنرانان این برنامه بود. او درباره آینده ایران در زیر سایه تغییر اقلیمی بیان کرد: در پاییز سال گذشته، رییس سازمان هواشناسی در شورای معاونان وزارت راه و شهرسازی گزارش تکان‌دهنده‌یی از وضعیت تغییر اقلیم ارائه کرد که پس از مرور 50 سال اخیر کشور به دست آمده بود. بر اساس آن گزارش و باتوجه به گزارش پنجم هیات بین‌الدولی، چهار سناریو را می‌توان درنظر گرفت که یکی از سناریوها خوش‌بینانه و سه سناریو دیگر بسیار هشدار‌دهنده است و این سوال برای همه حاضران در آن جمع پیش آمد که آینده فرزندان ما در ایران چه خواهد شد؟ اگر بدانیم که در سال 2100 چه اتفاقی در زاگرس ما رخ می‌دهد و بتوانیم تصویر درستی از آن را به مردم منتقل کنیم، حتما در فرآیند تصمیمات و در نحوه نگاه‌شان موثر خواهد بود.

بی‌نیاز افزود: در گذشته، پیش می‌آمد که اجداد ما سال‌ها با خشکسالی دست و پنجه نرم کنند. اما چگونه با محیط‌زیست و وضعیت جوی سازگار می‌شدند؟ آیا به همین شیوه‌یی که اکنون عمل‌می‌شود عمل می‌کردند؟ اکنون نوع معماری و مصالح تمام خانه‌ها در کل کشور به یک شکل است و در همه جا از آجر استفاده می‌کنند. بنابراین اندیشه ایران‌شهری معماری و آنچه نیاکان ما با تجربه به آن رسیده بودند، آنها را راهنمایی می‌کرد که چگونه با این اقلیم سازگاری پیدا کنند. اما چگونه کار ما به اینجا رسید که در نقطه‌یی مانند خمین که با 50 متر کندن زمین به آب می‌رسیدیم، اکنون باید 200 متر کنده شود و شاید باز هم به آب نرسیم؟ چرا پدیده فرونشست که در گذشته وجود نداشت، اکنون پدید آمده است؟ مگر در گذشته کشاورزی نمی‌کردند؟ بنابراین این مسائل نشانه‌هایی از چیزی است که متاسفانه حتی راه‌حل آن را هم می‌دانیم، اما عمل نمی‌کنیم.

وی اظهار کرد: اگر اکنون به فکر آینده کشورمان نباشیم، که البته باید کاری مشترک با همکاری همسایگان و جامعه جهانی انجام شود، میراثی برای آیندگان و حیاتی برای فرزندانمان نخواهد ماند. درختی در رشته‌کوه زاگرس نخواهد ماند. حیاتی در زاگرس و غرب و شمال غرب کشورمان در سال 2100 نخواهد ماند. مگر آنکه همراه با توافقنامه پاریس بخواهیم عمل کنیم که می‌تواند چند درجه به کنترل گرما کمک کند.

وی بیان کرد: دو نکته مهم این است که نخست، با تغییر اقلیم در ایران چه اتفاقاتی ممکن است رخ دهد و دوم، ما چگونه می‌توانیم از تغییرات بهره‌برداری کنیم؟ به‌طور مختصر، اکنون همه مردم ما تغییرات اقلیم را احساس می‌کنند. چگونه است که در فصولی شاهد وزش بی‌مقدمه توفان‌ها، گرم شدن به یک‌باره هوا و کاهش بارش هستیم و در فصولی دیگر با افزایش بارش‌ها و جاری شدن سیل مواجه هستیم؟ همین آماری که دوستان در هیات بین‌الدولی ارائه می‌دهند و نیز یکی از پیش‌بینی‌هایی که ما در یکی از سناریوها خودمان داشتیم این است که درست است که در غرب و شمال غرب کشور در 50 سال آینده شدیدأ با از بین رفتن منابع زیست‌محیطی مواجه هستیم و شدیدا دچار کاهش بارش می‌شویم، اما در جنوب شرق کشور با افزایش گسترده بارش مخرب و سیل‌آسا مواجه خواهیم بود. این موارد نشانه‌هایی است بر وقوع عدم تعادل در جو

کره زمین که همین‌طور در حال گسترش است.