تکرار یک تجربه ناموفق
ساماندهی وضعیت آسیبدیدگان اجتماعی در سال‌های اخیر تبد‌یل به گره کوری شده که هر سازمانی برای باز کرد‌ن آن به ماجرا ورود کرده و برای بهبود اوضاع، طرح و برنامه‌هایی می‌دهد، اما در بسیاری از موارد این طرح‌ها تبد‌یل به موازی‌کاری با یکدیگر شده و د‌رنهایت ناموفق و شکست خورد‌ه برجا می‌مانند و بود‌جه‌های کلان برای پیشبرد‌شان خرج می‌شود. با وجود این، هنوز هم مسائل مربوط به کودکان کار، متکد‌یان، معتادان و... حل‌نشد‌ه باقی مانده و حل معضل آسیب‌های اجتماعی به ویژه اعتیاد، تنها به افتتاح طرح‌های مختلف، هزینه برای جمع‌آوری معتادان بدون داشتن برنامه‌ریزی برای بهبود و حمایت‌های پس از ترک و همچنین ایجاد مجمتع‌ها و قرارگاه‌هایی که عملکردشان با یکدیگر هم‌پوشانی داشته و عموما در عمل موفق هم نیستند، بسنده می‌شود.
مقابله با آسیب‌های اجتماعی با افتتاح طرح‌های پی‌درپی
اوایل سال 94، فرماندار تهران از تشکیل قرارگاه مقابله با آسیب‌های اجتماعی، با حضور نمایندگان تام‌الاختیار دستگاههای متولی در حوزه آسیب‌های اجتماعی ازجمله بهزیستی، د‌انشگاه علوم پزشکی، نیروی انتظامی، دستگاه قضا و شهرداری خبر داد. به گفته عیسی فرهادی، هد‌ف از تشکیل این سازمان که طرح آن از سوی شهرداری تهران ارائه شد، این بود که معتادان و متکد‌یان از سطح شهر جمع‌آوری و به قرارگاه آورد‌ه شوند تا در آنجا هر د‌ستگاهی سهم خود را برای حل مسائل مربوط به آنها اجرا کرده و به وظایف قانونی خود عمل کند. با وجود این از همان زمان انتقاد‌ات نسبت به فعالیت موازی این نهاد با نهاد‌های حمایتی و متولی اصلی کنترل آسیب‌های اجتماعی همچون سازمان بهزیستی کشور بالا گرفت و این شائبه را به وجود آورد که این طرح د‌لیل تراشی مدیران وقت شهرداری تهران، برای جذب اعتبارات بیشتر است و نه الزاما خد‌مت به آسیبدیدگان اجتماعی. چراکه وظایف شهرداری تهران در مورد ساماندهی آسیبدیدگان اجتماعی پایتخت، از دهه ٧٠ و در مصوبات متعدد وزارت کشور، موکد شده بود و نیاز به راه‌اندازی مرکز و پایگاه جدید برای کنترل آسیب‌های اجتماعی نبود. با وجود این عیسی فرهادی فرماندار تهران روز گذشته خبر از راه‌اندازی مجتمع فوریت‌های خدمات اجتماعی داد. فرهادی در جلسه روز گذشته مرکز فوریت‌های اجتماعی شهر تهران که با حضور نمایندگان دستگاههای اجرایی برگزار شد، درباره اهداف ایجاد این مجتمع گفت: «۱۲ دستگاه در این مجتمع فعال هستند، پشتیبانی این مجتمع با شهرداری است و با حمایت‌های دستگاه قضا و پلیس، جمع‌آوری آسیب‌ها آغاز می‌شود و با همکاری بهزیستی، کمیته امداد، دانشگاه‌های علوم پزشکی و... نسبت به ساماندهی افراد آسیب‌دیده اقدام می‌شود. در بحث آسیب‌های اجتماعی، آموزش، اشتغال و خودکفایی را دنبال می‌کنیم، در این جلسه مصوبات خوبی هم داشتیم و قرار شد هر دو هفته یک‌بار جلسات مرکز فوریت‌های اجتماعی به ریاست معاون فرماندار و هر ماه با ریاست بنده به عنوان فرماندار تهران تشکیل جلسه داده شود تا در مورد آخرین وضعیت ساماندهی آسیب‌های اجتماعی به بحث و تبادل نظر بپردازیم. برگزاری جلسه با خیریه‌ها و سمن‌ها، تکمیل امکانات مجتمع، پاکسازی تهران با محوریت دروازه غار، پیگیری بیمه مددجویان، شناسایی محلات و... از جمله تصمیماتی است که در این زمینه اخذ شد.» اما این مجتمع در حالی قرار است برای حل آسیب‌های اجتماعی ازجمله اعتیاد به‌زودی افتتاح شده و آغاز به کار کند که پیش از این در خرداد ماه 1394، با پیشنهاد فرهادی، فرماندار تهران، قرار بر این شد که قرارگاه مقابله با آسیب‌های اجتماعی برای حل آسیب‌های اجتماعی ایجاد شود، طرحی که سیاوش شهریور مدیرکل وقت اجتماعی استانداری تهران، دو ماه بعد از زمزمه‌های افتتاحش اعلام کرد، در یک هم افزایی ستادی نقدا مغفول مانده است. شهریور درباره علت به سرانجام نرسیدن طرح قرارگاه مقابله با آسیب‌های اجتماعی افزود: «مسوولیت شهرداری تهران برای تامین ساختمان و برخی امور دیگر پس از تصویب این موضوع در شورای اجتماعی وزارت کشور مقرر شده بود و از طرف دیگر قرار بود پس از جمع‌آوری معتادان متجاهر tتوسط نیروی انتظامی مرحله سم‌زدایی توسط استانداری و شورای هماهنگی انجام شود و مابقی کارها برعهده شهرداری تهران باشد اما هم‌افزایی لازم برای این امر صورت نگرفته است.»
از طرف دیگر، طی دو دهه گذشته، شهرداری تهران در عمل به مصوبات و وظایف مرتبط با ساماندهی آسیب دیدگان اجتماعی چندان توفیقی نداشت و طرح‌های موقتی که طی این مدت اجرا شد، نتیجه بلندمدت منجر به اثر بخشی موثر در این حوزه ایجاد نکرد. بررسی اثربخشی مراکز ساماندهی کودکان کار و خیابان در دهه ٧٠ و مجتمع‌های بازتوانی و حرفه‌آموزی «بهاران» هم که از ماه‌های پایانی سال ٩٤ ایجاد شد تا پذیرای آن تعداد از بهبودیافتگان اعتیاد باشد که دوران ترک را در مراکز ماده ١٦ (اردوگاه‌های درمان اجباری) سپری کرده بودند، امروز به زعم برخی مسوولان متولی کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی به عنوان اقدامی غیرکارشناسی معرفی می‌شود. به نظر می‌رسد که پیشنهاد ایجاد قرارگاه آسیب‌های اجتماعی هم که دو سال قبل از سوی شهرداری تهران روی میز شورای اجتماعی کشور رفت و مجتمع فوریت‌های اجتماعی که روز گذشته خبر افتتاح آن منتشر شد، اقدامی هم سطح تجربه‌های پیشین است که بدون توجه به ریشه‌های بنیادین مولد آسیب‌های اجتماعی، صرفا نظر به پاکسازی مقطعی داشت. حال آنکه آمارهای منتشر شده از سوی مسوولان وزارت کشور نشان می‌دهد، 90درصد معتادان بهبود یافته به اعتیاد باز می‌گردند.
نیاز به متولی واحد
با این حال افتتاح چنین مراکزی برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد نتیجه عملکرد چنین مراکزی چندان که باید مثبت نیست. رضا محبوبی، معاون وقت اجتماعی مرکز اجتماعی و فرهنگی وزارت کشور معتقد است فعالیت این قرارگاه مقابله با آسیب‌های اجتماعی به‌خصوص در زمینه ساماندهی متکد‌یان در سطح شهر، ناموفق ارزیابی می‌شود او درباره این موضوع بیان کرد: «مد‌یریت اجتماعی سابق شهرداری همکاری خوبی با شورای اجتماعی وزارت کشور در اجرای طرح قرارگاه آسیب‌های اجتماعی نداشت اما با استقرار مد‌یریت جدید و از سال گذشته، این طرح برای جمع‌آوری متکد‌یان، کودکان کار و... اجرا شده که البته در زمینه ساماندهی متکد‌یان توفیقی ند‌اشته چون یکی از مشکلات جد‌ی این قرارگاه، شناسایی افراد فاقد هویت در مراحل غربالگری و ساماندهی است و اغلب افراد شناسایی شده، اتباع غیرایرانی هستند و به د‌لیل ضعف قوانین در مورد اتباع بیگانه، در این زمینه با محد‌ود‌یت‌های قانونی مواجهیم.» از طرف دیگر برخی نمایندگان مجلس همچنین اقداماتی را برای حل معضل اعتیاد تنها هزینه مازاد و موازی‌کاری می‌دانند. احمد‌بیگد‌لی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی درباره این موضوع گفت: «مد‌یریت و کنترل آسیب‌های مهم مانند طلاق، اعتیاد، زنان سرپرست خانوار، کودکان کار و خیابانی مستلزم تعیین یک متولی واحد و مشخص و اختصاص منابع به آن است، تعیین تکلیف ساماندهی کودکان کار و خیابانی باید به متولی واحد‌ی سپرد‌ه شود و منابع نیز باید در اختیار آن قرار داده شود تا امر ساماندهی به د‌رستی تحقق یابد.»
