تالاب انزلی جان می‌دهد
ریحانه جاویدی|
روزگاری تالاب انزلی را به نیلوفرهای آبی می‌شناختند، گل‌های صورتی رنگی که سراسر این تالاب بین‌المللی را قلمرو خود کرده بود و از میان نیزارهای قد کشیده رخ نمایی می‌کرد اما چند سالی است در زیر لایه نیلوفری خوش رنگ و لعاب این تالاب، بستری از فاضلاب‌های صنعتی، خانگی و بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی، پسماندها و نخاله‌ها گسترده می‌شود و ساخت و ساز در حریم تالاب، ورود رسوبات از رودخانه‌ها و انتقال آلودگی ازدریا و نوسانات و برداشت‌های بی‌رویه آب، زندگی را در این تالاب نیلوفری به شماره می‌اندازد و سبب رشد بی‌رویه گیاهان آبزی می‌شود که اگرچه بستر سبزی بر تالاب می‌سازند اما حیات را از آن می‌گیرند. از طرف دیگر سطح آب تالاب انزلی در سال‌های گذشته آن قدر کم شده که پیش‌بینی کارشناسان بر این است که تالاب انزلی، سراشیبی خشکسالی را زودتر از آنچه باید، طی می‌کند، چرا که 800 میلیون تن رسوب همچون سدی شده که مانع رسیدن آب به تالاب است.
وخیم‌ترین روزهای تالاب انزلی
از سال 1374 تاکنون حدود 130 سانتی‌متر کاهش آب سطح دریای خزر ثبت شده که آثار آن به خشک شدن تدریجی این تالاب منجر شده است. در کنار این عوامل جاده کنارگذری هم در حاشیه تالاب ساخته شده که گرچه هنوز کامل نیست اما به گفته کارشناسان، خود یکی از عوامل مهم در تخریب تالاب است. به گفته محققان حجم بالای رسوب‌گذاری و رشد گسترده گیاهان آبزی، موجب تغییرات شدیدی در ساختار و عملکرد تالاب انزلی و تبدیل بخش‌های شرقی، جنوبی و مرکزی این تالاب به نیزار، چمنزار و جنگل شده است. به عبارتی در طول 30سال گذشته تغییرات آب و هوایی کره زمین و فقدان مدیریت کارآمد در حوزه آبخیز و اراضی بالادست تالاب انزلی سبب شده تا ارزش‌های آن یکی پس از دیگری از بین برود تا آنجا که به گفته مدیرکل محیط زیست استان گیلان، تالاب انزلی در بدترین شرایط خود قرار دارد.
قربانعلی محمدپور درباره این موضوع گفت: «متاسفانه کلبه‌هایی که در اطراف تالاب انزلی قرار دارند و فعالیت می‌کنند، فاضلاب‌های خود را به تالاب می‌ریزند و هیچ نظارتی هم بر فعالیت این کلبه‌ها نمی‌شود که همین موضوع موجب آلودگی‌های زیست محیطی و همچنین نابودی زیستگاه‌های حیات وحش از جمله پرندگان مهاجر می‌شود. بازسازی و ساماندهی کلبه‌های شناور و توسعه گردشگری در منطقه می‌تواند از بروز آلودگی‌های زیست محیطی جلوگیری کند. اگر برنامه توسعه و بهسازی تالاب انجام نشود، این تالاب نیز مانند سایر تالاب‌های مهم کشور خشک می‌شود. »
وی افزود: «باید اشخاصی که وارد تالاب می‌شوند را نسبت به وضعیت زیست محیطی تالاب حساس کنیم و این موضوع زمانی رخ می‌دهد که مردم به محیط زیست خود اهمیت دهند. تالاب انزلی هم اکنون در بدترین شرایط خود قرار دارد، چراکه بر اساس گزارش وزارت نیرو، آب دریای خزر با کاهش تراز یک و نیم متری مواجه شده و همین موضوع باعث کاهش آب تالاب انزلی شده است. بخش‌های جنوبی تالاب کاملا خشک شده و همین مساله موجب سوءاستفاده افراد سودجو برای بهره‌برداری غیرعلمی از بخش خشک شده تالاب شده است. تراز و ارتفاع بخش‌هایی از تالاب که آب دارد، شاید به کمتر از ۴۰ سانتی‌متر رسیده باشد که همین موضوع خطر تصرف عدوانی مناطقی از تالاب توسط اهالی منطقه را با خود به همراه دارد. »
اظهارات محمدپور در حالی است که نایب دبیر شبکه سمن‌های محیط‌زیست استان گیلان هم معتقد است عمق بسیاری از بخش‌های عمیق انزلی که به یک متر رسیده بود، امسال در همین بخش‌ها نیم‌متر آب هم وجود ندارد. زهرا جنسی درباره این موضوع بیان کرد:
« انزلی یکی از تالاب‌های استراتژیک است و غیر از اینکه یک تالاب بین‌المللی است، در صورتی که خشک شود پیامدهای اقتصادی و اجتماعی بسیار زیادی هم برای مردم خواهد داشت یعنی اگر نخواهیم از دریچه محیط‌زیست به آن توجه کنیم درصورتی که تالاب انزلی خشک شود، با مشکلات عدیده‌یی روبه‌رو خواهیم شد و همین اتفاق برای خیلی از تالاب‌ها با وسعت کم یا زیاد در حال وقوع است.»
عضو جمعیت زنان و جوانان مبارزه با آلودگی محیط زیست گیلان با بیان اینکه تالاب انزلی به شدت درگیر آلودگی است، تاکید کرد: برای نجات انزلی باید ورودی‌های انزلی را پاکسازی کرد، زرجوب و گوهر رود از جمله آلوده‌ترین رودخانه‌هایی است که شاید در دنیا وجود دارد و ما در کنار این رودخانه‌های آلوده زندگی می‌کنیم. متاسفانه رودخانه‌های زرجوب و
گوهر رود درگیر فاضلاب‌های شهری و همچنین صنعتی هستند. منطقه سراوان سال‌هاست به محل دپوی زباله تبدیل شده است. شیرابه‌های زباله با بار آلودگی بالا به این رودخانه‌ها وارد شده و در نهایت وارد تالاب انزلی می‌شوند.
جنسی افزود: عمده بار آلودگی که انزلی تحمل می‌کند به دلیل سرریز این دو رودخانه و محل دفن زباله است که نیازمند همت ملی است و با بودجه‌های استانی برطرف نمی‌شود. متاسفانه طرح‌هایی انجام می‌شود اما این طرح‌ها مشکلات را حل نمی‌کنند، چراکه سرعت تخریب صدها برابر سرعت بهبود است و نتیجه مثبتی با وجود تلاش‌ها ایجاد نمی‌شود.
طرح‌هایی که چاره‌ساز نبود
پیشگیری از تخریب تالاب‌ها یکی از وظایف سازمان حفاظت محیط زیست کشور است. این سازمان سال‌هاست که از وخامت حال تالاب انزلی و در کنار آن برنامه‌هایی برای نجات آن خبر می‌دهد. آخرین راه‌حل ارائه شده، «طرح جامع مدیریت حوزه آبریز تالاب انزلی» است که جایکا از 1384 تا 1386 تهیه کرد. این طرح 6برنامه عملیاتی شامل ارائه طرح و اجرای مدیریت پسماند، مدیریت پساب، مدیریت رسوب، طرح‌های آموزشی و ارتقای آگاهی‌های عمومی و جوامع بهره‌بردار، اجرای برنامه‌های بهره‌برداری خردمندانه و مدیریت اکوتوریسم و اصلاح ساختارهای مدیریتی و ارتقای کیفیت مدیریت بر تالاب انزلی را تشکیل می‌شود، اما تالاب انزلی هنوز هم از پساب، فاضلاب و رسوب رنج می‌برد و نفسش به شماره می‌افتد. با این وجود علاوه بر طرح‌های انجام شده دانشگاه اصفهان هم قرار است به میدان آید تا شاید درد این تالاب این‌بار چاره شود. روز گذشته جبار کوچکی‌نژاد عضو هیات رییسه فراکسیون محیط زیست و توسعه پایدار مجلس با اعلام این خبر گفت: 800 میلیون تن رسوب، مانع ورود آب به تالاب انزلی می‌شود. او درباره طرح دانشگاه اصفهان برای نجات تالاب انزلی افزود: «طرح آزمایشی که قرار است توسط دانشگاه اصفهان اجرا شود از ورود رسوب‌ها به تالاب جلوگیری و آنها را از بین می‌برد. از هر طرح و روشی که بتوانند رسوبات تالاب را حذف کنند، استقبال می‌کنیم. برای مشاهده قابلیت اجرایی این طرح ابتدا به صورت آزمایشی اجرا خواهد شد. امیدوارم با اجرایی شدن این طرح تالاب از خطر خشکی نجات پیدا کند. »
این نماینده مجلس با اشاره به زمان و هزینه اجرایی شدن طرح احیای تالاب انزلی گفت: «این طرح به زودی به صورت آزمایشی شروع به کار می‌کند. تا زمانی که این طرح به صورت آزمایشی اجرا می‌شود، سازمان محیط زیست هزینه‌های مورد نیاز مورد را از اعتبارات داخلی خودش پرداخت می‌کند. اگر این طرح نیاز به هزینه بیشتر داشته باشد، لازم است در بودجه 98 دیده شود. تالاب انزلی و دریاچه ارومیه به منابع خیلی زیادی احتیاج دارند و به دلیل محدودیت، بسیاری از طرح‌ها با مشکل اجرایی مواجه می‌شوند. یکی از دلایلی که اجرای این کارها را با کندی مواجه کرده، محدودیت منابع است. »
