سهم ۱۲ درصدی پولهای کثیف از حجم نقدینگی
حجم پولهای کثیف در ایران برابر 8/11درصد نقدینگی جامعه (میانگین محاسبه شده از سال 52 تا 80) است. این مطلب در پنجاه‌و‌یکمین نشست گفت‌وگوهای راهبردی با موضوع مبارزه با پولشویی در ایران که روز چهارشنبه ۲۰ تیر ۱۳۹۷ با سخنرانی دکتر سیدجواد کاظمی‌تبار (دکتری برق و کامپیوتر از دانشگاه کالیفرنیا ارواین امریکا و کارشناس داده‌کاوی برای کشف تقلب در تراکنش‌های بانکی امریکا) در محل تالار تدبیر مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری برگزار شد عنوان شد.
در ابتدای نشست دکتر کاظمی‌تبار در تعریف پولشویی گفت: پولشویی فرآیند پیچیده‌یی است که طی آن جنایتکاران و صاحبان دارایی‌های غیرقانونی، عواید حاصل از عملیات مجرمانه را با هدف پنهان کردن منشأ مجرمانه آن تغییر چهره داده و این تصور را ایجاد می‌کنند که پولی را که خرج می‌کنند در واقع متعلق به خود آنها بوده و از راه قانونی به دست آمده است. کاظمی‌تبار افزود: فرار از تعقیب، فرار از مجازات، فرار از مصادره اموال و فرار از مالیات از اهداف پولشویی است.
دکتر کاظمی‌تبار درباره منابع پولهای کثیف به «گروه‌های جنایی سازمان یافته»، «تروریسم از جمله تامین مالی تروریسم»، «قاچاق انسان و قاچاق مهاجر»، «قاچاق مواد مخدر»، «قاچاق کالا»، «استثمار جنسی»، «قاچاق اسلحه»، «قاچاق اشیاء مسروقه» و «فساد و رشوه» اشاره کرد و گفت: بیثباتی نظام اقتصادی، تضعیف دولت در نظارت بر اقتصاد جامعه، تغییر روند سرمایه‌گذاری از تولیدی به دلالی، لطمه به فعالیت‌های بخش خصوصی و جلوگیری از رقابت سالم، بروز نتایج ناخواسته در نظام بانکی، افزایش خطرپذیری سرمایه‌گذاری خارجی، افزایش نرخ تورم و تضعیف بخش خصوصی از مهم‌ترین اثرات پول شویی بر اقتصاد است.
براساس توضیحات کاظمی‌تبار، پولشویی دارای ۳ مرحله مشخص است. مرحله اول ورود پول کثیف به بانک است. مرحله بعدی لایه‌گذاری و ایجاد شبکه‌های پولی پیچیده است، به این معنی که شخص خلافکار تمامی درآمد خود را به شکل متمرکز به بانک وارد نمی‌کند و در قالب حساب‌های مختلف با اشخاص حقیقی گوناگون وارد بانک می‌کند. مرحله سوم و پایانی پولشویی، ادغام تمامی حساب‌ها و برگشت مجدد پول در دستان افراد خلافکار و پولشو است.
کاظمی‌تبار در ادامه به ارائه آماری از پولهای کثیف در دنیا پرداخت و گفت: بر اساس آمار موجود حدود ۵۰۰ میلیارد تا 1.8 تریلیون دلار (بین ۲ تا ۵ درصد درآمد ناخالص ملی دنیا) حجم کل پولهای کثیف در دنیا است. همچنین بر اساس برخی برآوردها ۴۷ درصد پولهای کثیف در امریکا، ۳۰ درصد در اروپا و بقیه در سایر نقاط جهان جریان دارد. ۹۹ درصد پول کثیف موفق به عبور از سیستم‌های نظارتی امریکا و اروپا شده و حدود ۸۰ درصد از این پول‌ها مجدداً برای سرمایه‌گذاری و ساماندهی جنایات دیگر به کار می‌روند. کاظمی‌تبار افزود: بر اساس یک مدل بررسی شده و آمارهای غیر رسمی ارائه شده در یک تحقیق حجم پولهای کثیف در ایران برابر 11.8 درصد حجم نقدینگی جامعه (میانگین محاسبه شده از سال ۵۲ تا ۸۰) است.
کاظمی‌تبار درباره اندازه‌گیری ریسک‌های پولشویی گفت: ریسک کشور، ریسک مشتری و ریسک خدمات باید اندازه‌گیری شود. عواملی که سبب می‌شود کشوری پر ریسک شود عبارتند از کشورهای مشمول تحریم یا اقدامات مشابه از سوی سازمان ملل و...؛ کشورهایی که FATF آنها را به عنوان غیر همکار معرفی می‌نماید؛ کشورهایی که منابع معتبر آنها را حامی تروریسم معرفی می‌کند؛ کشورهایی که سطح بالایی از فساد یا فعالیت‌های خرابکارانه در آنها توسط منابع معتبر گزارش می‌شود.
کاظمی‌تبار خلاصه توصیه‌های چهل‌گانه اف‌ای‌تی‌اف را اینگونه بیان کرد: کشورهای عضو، کنوانسیون‌های بین‌المللی مربوطه را بپذیرند و در کشورشان پیاده کنند؛ پولشویی را به عنوان جرم بپذیرند تا مسوولان کشور بتوانند با تکیه برقانون درآمدهای حاصل از پولشویی را ضبط کنند؛ سیستم ارزیابی و تحقیق در مورد مشتریان (CDD) و گزارش تراکنش‌های مشکوک را برای موسسات مالی و برخی دیگر از بنگاه‌های خاص پیاده کنند؛ واحد اطلاعات مالی را جهت دریافت گزارش تراکنش‌های مشکوک تاسیس نمایند و با کشورهای دیگر در موارد کشف جرم و بازرسی پولشویی همکاری داشته باشند.
کاظمی‌تبار افزود: لیست سیاه یا blacklist گروه ویژه اقدام مالی برای نخستین بار در سال ۲۰۰۰ پدید آمد. هر کشوری که با این گروه مشارکت نکند، جزو این لیست خواهد آمد. شرط خروج از لیست سیاه نیز همکاری لازم با این گروه و پیاده‌سازی توصیه‌ها است. در نخستین فهرست لیست سیاه، نام رژیم اشغالگر قدس، روسیه و لبنان وجود داشت؛ درحالی که نامی از ایران نبود. کاظمی‌تبار درباره اینکه اف‌ای‌تی‌اف رفتار معاندانه‌یی دارد گفت: نخستین فهرست لیست سیاه FATF مثال نقضی برای این ادعا است که گروه ویژه اقدام مالی به شکل معاندانه با ایران رفتار می‌کند و انگیزه‌های سیاسی بر آن چیره است. کاظمی‌تبار افزود: منظور از مشارکت و همکاری با FATF برای فرار از قرارگیری از لیست سیاه، همانند کارهایی است که ادارات پلیس کشورها با یکدیگر انجام می‌دهند. به عنوان نمونه‌یی از این همکاری‌ها می‌توان به ضبط اموال عاید از پولشویی اشاره کرد. یا مثلا FATF از کشورها انتظار دارد که اگر به دلیل ملیت شخص مجرم، امکان استرداد وجود ندارد، حداقل پرونده مجرم به اشتراک گذاشته شود.
کاظمی‌تبار درباره وضعیت ایران نیز گفت: در حال حاضر در سایت گروه ویژه اقدام مالی، کشورهای ایران و کره شمالی به عنوان تنها کشورهای پرریسک جهان شناسایی شده‌اند. هرچند اندکی پس از برجام، ایران از فهرست اقدام متقابل FATF خارج شد. اقدام متقابل در ادبیاتFATF به معنی قطع ارتباطات مالی بطور کامل است.
در سال ۲۰۱۶ وضعیت ایران از اقدام متقابل به ارزیابی دقیق تعدیل پیدا کرد. وضعیت «ارزیابی دقیق» این پیام را به جهان می‌دهد که در پذیرش مشتری ایرانی باید عمیق‌تر تحقیق کند و مثلا مشخص کند که مشتری از اقوام تروریست‌ها نیست یا از نزدیکان افراد سیاسی نباشد. هدف اداره مبارزه با پولشویی در کشور این است که ریسک ایران به موقعیت ارزیابی معقول برسد. به نظر می‌آید در وهله اول تنها تصویب قوانین مورد تاکید FATFبتواند ایران را بطور کامل از لیست سیاه و اقدام متقابل دور کند. تاکنون چندین بار به ایران مهلت داده شده تا این دغدغه‌ها برطرف شود و پس از مهلت، دوباره تمدید شده است. اما قابل‌تصور است که در صورت تحقق نیافتن خواسته‌های FATF ایران بار دیگر به وضعیت اقدام متقابل و لیست سیاه بازگردد، بازگشتی که خروج از آن بسیار سخت خواهد بود.
