فقط SMEها می‌توانند در ایران بمانند
محمدمهدی حاتمی|
دومین شوک ارزی سال جاری ممکن است تا چند روز آینده به وقوع بپیوندد. بر اساس برنامه زمان‌بندی شده وزارت خزانه داری امریکا، در نیمه مرداد ماه تحریم‌های مرتبط با صنعت خودرو و نیز فلزات قیمتی به ضرب الاجل خود می‌رسد و این بر نگرانی‌ها در مورد حفظ روابط تجاری با شرکت‌های خارجی در ماه‌های آتی می‌افزاید. اما آیا وضعیت تجاری ایران و حضور سرمایه‌های خارجی در اقتصاد ایران قرار است به صورت پله به پله رو به وخامت بگذارد؟ رییس اتاق بازرگانی ایران و سوییس، از جمله افرادی است که در عین واقع بینی معتقد است پاسخ به این پرسش الزاماً مثبت نیست. واقع بینی شریف نظام مافی از آن رو است که معتقد است بانک‌های خارجی به‌طور عام و بانک‌های سوییسی به‌طور خاص، به زودی اقتصاد ایران را ترک می‌کنند. او علاوه بر این معتقد است اگر ایران بتواند بانک‌هایی ویژه در اروپا ایجاد کند که با امریکا هم مراوده مالی نداشته باشند، این بانک‌ها در نهایت تنها در جابه‌جایی پول برای مصارف غذایی و دارویی کاربرد خواهند داشت و نه چیز دیگر و این البته هدف نهایی امریکایی‌ها هم هست. نظام مافی با این همه همچنان آن قدر خوش‌بین هست که به تداوم رابطه تجاری میان شرکت‌های ایرانی و اروپایی در فردای خروج یک جانبه امریکا از برجام باور داشته باشد؛ رابطه‌یی که به باور او، البته تنها در قالب شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEها) مقدور خواهد بود و به همین جهت، اتاق بازرگانی ایران باید بیش از پیش به فکر راه‌هایی برای حفظ رابطه میان شرکت‌های ایرانی و SMEهای اروپایی باشد.
سوییس را، حتی با وجود آنکه عضو منطقه یورو نیست و از سیاست‌های مالی اتحادیه اروپا پیروی نمی‌کند، می‌توان قطب بانکی اروپا در نظر گرفت. از طرفی با توجه به اینکه تا پیش از خروج امریکا از برجام، روابط تجاری و بانکی میان این دو کشور به سطح مناسبی رسیده بود، فکر می‌کنید در آینده نزدیک چه تغییری در سطح روابط تجاری و بانکی میان ایران و سوییس به وقوع بپیوندد؟
من فکر می‌کنم تداوم رابطه بانکی میان ایران و سوییس در ماه‌های آینده بسیار دشوار خواهد بود، آن هم به این دلیل که بسیاری از این بانک‌ها، بانک‌های خصوصی هستند و گردش‌های دلاری بالایی هم دارند و علاوه بر این بسیاری از آنها در ایالات متحده امریکا هم شعباتی دارند. بر این اساس، من فکر می‌کنم عمده بانک‌های سوییسی از ادامه مراودات مالی و تجاری با طرف‌های ایرانی صرف نظر خواهند کرد.
البته در هفته‌های اخیر زمزمه‌یی شنیده می‌شد که برای تداوم جریان تجاری و حفظ فرآیندهای مبادلات مالی بین شرکت‌های ایرانی و اروپایی، ممکن است برخی بانک‌های ایرانی شعباتی در کشورهای اروپایی راه‌اندازی کنند یا حتی بانک‌هایی تاسیس شوند که تنها طرف معامله با ایران باشند. آیا در این صورت شرکت‌های سوییسی می‌توانند همچنان در اقتصاد ایران بمانند؟
این امکان وجود دارد و مقدمات آن هم فراهم شده، اما حتی اگر تمام تلاش‌ها در این زمینه هم به نتیجه برسد، این بانک‌ها عمدتا تنها برای واریز پول و ورود کالا به ایران فعال خواهند بود. به عبارت ساده‌تر، بانک‌هایی که به این شکل فعالیت می‌کنند، دیگر قادر به متقاعد کردن سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در ایران، یا گشایش فاینانس نیستند. از این جهت، من فکر می‌کنم این بانک‌ها در نهایت فقط می‌توانند در زمینه واردات غلات، دارو یا تجهیزات پزشکی فعالیت کنند. علاوه بر این، حتی آغاز به کار این بانک‌ها هم دست کم به حدود یک سال زمان احتیاج دارد و عدم شکل‌گیری آنها تا این لحظه، به این دلیل است که ما از زمان انعقاد برجام، هیچ ساز و کاری برای ایجاد چنین بانک‌هایی تدارک ندیده‌ایم. در واقع شاید پیش‌بینی نمی‌کردیم که برجام ممکن است در نهایت به چنین نقطه‌یی برسد. با این همه من فکر می‌کنم اگر بتوانیم این مدل از بانک‌ها را ایجاد کنیم، دست کم برای جابه‌جایی ارز مورد نیاز برای غلات، دارو و تجهیزات پزشکی مفید فایده خواهد بود.
آقای نظام مافی، به نظر شما این در واقع مشابه همان الگویی نیست که گفته می‌شود روسیه در قبال ایران اتخاذ کرده است؟ یعنی اینکه در بهترین حالت ما قادر باشیم بخشی از نفت مان را بفروشیم و در مقابل، تنها غذا و دارو وارد کنیم؟
خوب در واقع هدف نهایی امریکا هم رسیدن به همین نقطه است. یعنی اینکه ایران بتواند در بهترین حالت نفت را با غذا و دارو مبادله کند. من فکر می‌کنم اگر اجازه بدهند ایران بتواند از طریق چنین بانک‌هایی قادر به حفظ بخش بسیار کوچکی از مراودات مالی و تجاری خود با اروپا باشد، هدف فقط و فقط غذا و دارو خواهد بود و نه چیزی بیشتر. به عبارت ساده‌تر، از طریق این ساز و کار ایران مجاز خواهد بود واردات غذا و داروی خود را ادامه دهد.
آیا دولت سوییس، چه به صورت داخلی و چه از طریق اتحادیه اروپا اهرم فشاری در اختیار دارد که بتواند برای تداوم تجارت با ایران معافیت‌های مالیاتی بگیرد؟
ببینید، سوییس عضو اتحادیه اروپا نیست و هر چند به عنوان یک کشور تاثیرگذار اروپایی می‌تواند نقش مهمی برای حفظ ارتباط تجاری ایران با جهان بازی کند، همچنان به صورت انفرادی تصمیم می‌گیرد و نه از طریق فرآیندهای قانونی اتحادیه اروپا. از طرف دیگر، دولت امریکا هم به تازگی اعلام کرده که به هیچ عنوان در زمینه تحریم‌های ایران معافیت‌های موردی اعطا نمی‌کند. از این جهت من فکر می‌کنم این موضوع عمدتا به تصمیم خود بانک‌ها بر می‌گردد و در مورد سوییس، همانطور که گفتم بانک‌ها به دلیل رابطه‌یی که با طرف‌ها امریکایی دارند و همین طور به دلیل حجم مبادلات دلاری خود در سطح جهان، بعید است ادامه حضور در ایران را قبول کنند.
یکی از مواردی که شاید بتواند در شرایط جدید کفه ترازو را تا حدی به نفع ایران سنگین کند، این است که ایران به دلیل تفاوت میان نرخ ریال و دلار، اکنون از جهاتی ارزان‌تر از همیشه هم شده است. در واقع شاید برخی سرمایه‌گذاران خارجی بتوانند شرکت‌هایی در ایران تاسیس کنند که شعبه‌یی در امریکا ندارند و به همین دلیل تحریم نشدنی هستند و البته این شرکت‌ها هم می‌توانند از مزایای نیروی کار بسیار ارزان و دسترسی آسان به منابع انرژی در ایران بهره مند شوند. فکر می‌کنید این الگو در ماه‌های آینده قابل اجرا باشد؟
بله، این امکان کماکان وجود دارد. در این زمینه، به ویژه بنگاه‌های کوچک و متوسط (SMEها) و آن دسته از شرکت‌هایی که در امریکا فعالیتی ندارند، می‌توانند فعال شوند. با این همه، موضوعی که اهمیت دارد، در نهایت فضای کلی سرمایه‌گذاری و آینده کسب و کار در ایران است. پول موجود بسیار ترسویی است و به محض ایجاد بحران و شرایط اضطراری، راه فرار را در پیش می‌گیرد و به جای امن پناه می‌برد. به این ترتیب، باید ببینیم آیا از دید خارجی‌ها، فضای عمومی اقتصاد 80 میلیون نفری ایران امن هست یا نه؟ آیا آنها در چنین شرایطی بازار ایران را بر بازار برزیل یا ویتنام ترجیح می‌دهند؟ اینها نکاتی هستند که سرمایه‌گذاران همیشه به آنها توجه می‌کنند و بدون توجه به آنها تصمیم نهایی را اتخاذ نمی‌کنند. من همیشه معتقدم بازار ایران برای سرمایه‌های خارجی و به خصوصی SMEها، بازار امن و جذابی است، اما باید ببینیم که آیا آنها هم همین نظر را دارند یا نه. در واقع به صرف ارزان‌تر بودن یک اقتصاد نمی‌توان به این نتیجه رسید که آن اقتصاد می‌تواند سرمایه زیادی هم به خود جذب کند. از این جهت، اگر بخواهیم در شرایط فعلی همچنان بر حضور سرمایه‌های خارجی در اقتصاد ایران تاکید کنیم، فکر می‌کنم اتاق بازرگانی ایران باید بیش از قبل به SMEها توجه کند، چرا که تنها این شرکت‌ها می‌توانند در اقتصاد ایران بمانند.
