سرسخت در برابر امریکا، متمایل به ایران، منتقد عربستان
گروه جهان | بهاره محبی|
عمران‌خان قرار است که نوزدهمین نخست‌وزیر پاکستان باشد. کریکت‌بازی که حالا سیاستمدار شده قدم در راهی پنج ساله گذاشته که هیچ یک از 18 سیاستمدار پیشین، آن را به پایان نبرده‌اند. حتی زمانی که کودتا در کار نبوده، ژنرال‌های ارتش که بیشترین قدرت را در پس پرده دارند، نقشه سرنگونی دولت‌های مردمی را با موفقیت به پیش برده‌اند. عمران‌خان در جریان رقابت‌های انتخاباتی کمتر از سیاست خارجی صحبت کرده و در معدود اشارات خود نیز اغلب نهادهای بین‌المللی را به توطئه علیه اسلام‌آباد متهم کرده است. اما واقعیت این است که دشواری‌های مدیریت سیاست خارجی در هم شکسته پاکستان، اگر بیشتر از مبارزه با فساد در این کشور نباشد کمتر هم نیست. در اینجا نگاهی داریم به معدود موضع‌گیری‌های عمران‌خان در سیاست خارجی.
قرص تلخ دیدار با ترامپ
عمران‌خان در نخستین کنفرانس خبری خود پس از اعلام نتیجه اولیه انتخابات درباره روابط اسلام‌آباد ـ واشنگتن گفته که این روابط یکجانبه بوده و امریکا فکر می‌کند که به پاکستان پول می‌دهد تا برایش بجنگد و پاکستان از این تعامل بسیار رنج دیده است. او در این نشست خبری هیچ اشاره‌یی به راهبردش برای بهبود روابط با امریکا نداشته است.
در مجموع می‌توان گفت که عمران‌خان از منتقدان جدی سیاست‌های منطقه‌یی امریکاست. او آشکارا گفته ایالات متحده باید از تلاش برای سرکوب طالبان دست کشیده و در عوض به کمک پاکستان با آن گروه مذاکره کند. این سیاستمدار پاکستانی به صراحت نفوذ پاکستان را در میان طالبان تایید کرده و گفته کشورش می‌تواند طالبان را به میز مذاکره بکشاند. عمران‌خان معتقد است که سیاست کاخ‌سفید عمیقا ناقص است چرا که در آن نه درک درستی از تاریخ پاکستان دیده می‌شود و نه افغانستان. عمران‌خان با اشاره به سخنان تند دونالد ترامپ که اسلام‌آباد را به تساهل و تسامح در برابر طالبان و حتی حمایت از آنان متهم کرده، گفته است: «ایالات متحده بار ناکامی سیاست‌های خود را به دوش پاکستان می‌افکند و بی‌هیچ دلیلی به هند امتیاز می‌دهد، کشوری که هیچ مرز مشترکی با افغانستان ندارد.»
عمران‌خان که اهل مذاکره است دیدار با ترامپ را مثل بلعیدن قرص خیلی تلخی خوانده که حاضر است در کمال بی‌میلی انجام دهد. این سیاستمدار پاکستانی گفته: «بله ما با یکدیگر گفت‌وگو خواهیم کرد. کار سختی است اما حاضرم این کار را انجام داده و این قرص تلخ را ببلعم. البته از اینکه بتوانیم با یکدیگر ارتباطی برقرار کنیم، اطمینان ندارم با این حال کشورها مجبور به همکاری با امریکا هستند.» به عقیده عمران‌خان امریکا سربازان پاکستانی را که در جنگ با شبه‌نظامیان در مناطق بحران‌خیز کشته شده‌اند و هزاران قربانی غیرنظامی حملات تروریستی در این کشور را نادیده می‌گیرد. او در این باره گفته: «امریکا مثل یک پادری با پاکستان رفتار کرد و این اصلا عادلانه نیست. من مخالف حضور پاکستان در جنگ تروریسم از ۲۰۰۱ بودم. پاکستان نباید وارد این میدان می‌شد. من از همکاری با امریکا حمایت می‌کنم اما اقدامات نظامی پاکستان علیه مردم خودش در مناطق قبیله‌نشین در مرز افغانستان و جایی که شبه‌نظامیان افغان در آن مخفی هستند، درست نبود.» عمران‌خان بر این باور است که ترامپ از پاکستان برای توجیه ناکامی ائتلاف تحت رهبری امریکا در شکست با طالبان و برقراری صلح در افغانستان استفاده می‌کند.
او که از مخالفان سرسخت حملات هوایی امریکا در پاکستان است، در جایی گفته: «از ابتدا مخالف همراهی پاکستان با امریکا بودم ولی متاسفانه این تصمیم توسط دولتمردان وقت پاکستان گرفته شده و به ارتش تحمیل شد. جنگ افغانستان متعلق به امریکا بوده و اکنون نیز وظیفه امریکا است که این نبرد را به پایان برساند. همراهی ما با امریکا خسارت‌هایی را برای قبایل ساکن در نقاط مرزی ایالت خیبرپختونخوا به بار آورد، از کشته شدن افراد گرفته تا آواره شدن این قبایل و حال زمان آن رسیده که دولت به وضعیت رفاهی آنها توجه بیشتری کند.»
روابط اسلام‌آباد ـ واشنگتن پس از آن تیره شد که ترامپ در نخستین پیام توییتری آغاز سال ۲۰۱۸، پاکستان را متهم کرد که در مقابل میلیاردها دلار کمک، به امریکا جز دروغ و فریب چیزی نداده است.
بیم و امید افغانستان
عمران‌خان تنها چند ساعت پس از اعلام نتایج اولیه مبنی بر پیروزی‌اش در انتخابات گفته که خواستار بهبود روابط با کابل است و به تلاش‌هایش برای برقراری صلح در افغانستان ادامه می‌دهد. نخست‌وزیر احتمالی پاکستان گفته افغانستان تنها کشوری است که در امر مبارزه با تروریسم بیشتر از همه آسیب دیده است. او دو سال پیش هم گفته بود که پاکستان و ایالات متحده با پشتیبانی از جنگ در افغانستان، اشتباه بزرگی مرتکب شدند. عمران‌خان پنج‌شنبه گفته: «زمانی که در افغانستان امنیت باشد، در پاکستان نیز امنیت خواهد بود. خواست من این است که میان افغانستان و پاکستان مرزها باز باشد.»
ناظرانی که پیروزی عمران‌خان در انتخابات پاکستان را خبر خوبی برای افغانستان می‌دانند، بر این باورند که عمران‌خان معتقد به مذاکره است. او حتی بر این باور است که پاکستان باید با ائتلاف شمال در افغانستان هم وارد مذاکره شود. بنابراین با به قدرت رسیدن او این احتمال وجود دارد که بازار آتش‌بس و مذاکره با طالبان گرم‌تر شود، سیاستی که کابل سال‌هاست در تحقق آن ناموفق بوده و یکی از دلایلش هم همکاری نکردن اسلام‌آباد عنوان شده است. همچنین عمران‌خان که همراهی اقلیت‌های قومی بلوچ و هزاره در پاکستان را با خود دارد می‌تواند سبب کاهش تنش‌های قومی شود. در این باره امیدواری‌هایی نسبت به کاهش رویدادهای خونین مانند قتل‌های زنجیره‌یی و بمب‌گذاری علیه هزاره‌ها نیز به وجود آمده است. همه اما چنین خوش‌بین نیستند. برخی منتقدان پاکستان در کابل بر این باورند که سازمان اطلاعات ارتش پاکستان جنگجویان و شورشیان مسلح در افغانستان را حمایت می‌کند. همچنین گرچه ارتش مخالف بود اما نوازشریف یک فکر تجاری داشت و می‌خواست با هند و افغانستان رابطه خوبی داشته باشد، اما عمرخان چنین نخواهد بود. آنچه نگرانیهای این دسته از ناظران را تشدید می‌کند حمایت گروه‌های تندرو از عمران‌خان است، گروه‌های و طیف‌هایی که لشکر طیبه و لشکر جهنگوی ویترین آن به شمار می‌روند.
اخبار ناخوشایند برای هند
عمران‌خان سال‌ها با نواز شریف به‌خاطر فساد مبارزه کرد. او با همین شدت با شریف به خاطر هند نیز درگیر بوده است. عمران‌خان بارها نخست‌وزیر سابق پاکستان را به محافظت از منافع دهلی، سخن گفتن به زبان نارندرا مودی نخست‌وزیر هند و همصدایی با وی به دلیل مسوول دانستن عوامل پاکستانی در حمله تروریستی به بمبئی در سال 2008، متهم کرده است. از موارد دیگر اتهامات عمران‌خان به شریف آن است که وی خواهان سرعت بخشی روند رسیدگی به پرونده حمله تروریستی در هند شده بود. سفر ناگهانی مودی به لاهور پاکستان برای تبریک روز تولد نواز شریف نیز، برای نخست‌وزیر پیشین پاکستان دردسرساز شد و عمران‌خان بارها این مساله را نشانه آشکار حمایت هند از نواز شریف خواند. نشریه هندی تایمز او ایندیا پنج‌شنبه با انتشار خبر پیشتازی عمران‌خان در انتخابات نوشت: «انتخاب عمران‌خان به عنوان نخست‌وزیر پاکستان می‌تواند سبب ظهور یک ملی‌گرایی مذهبی در پاکستان شود به‌ویژه اگر توجه شود که عمران‌خان اخیرا در بیانیه‌های خود از تصویب قانون کفر و توهین به مقدسات در پاکستان حمایت کرده است. پیروزی عمران‌خان یک وضعیت برد-برد برای ارتش پاکستان محسوب می‌شود چرا که نواز شریف با ساختار نظامی پاکستان به‌ویژه حمایت آن از گروه‌های شبه نظامی و تروریستی در افغانستان و هند مخالفت می‌کرد. بنابراین پیروزی عمران‌خان در انتخابات می‌تواند به تندروی‌های ضد هند در پاکستان جان تازه‌یی ببخشد تا آنها دوباره هند را هدف قرار دهند. با ورود عمران‌خان به کاخ نخست وزیری، ارتش پاکستان با حمایت کامل او و با آزادی بیشتری از اقدمات گروه‌های تروریستی مانند لشکر طیبه و جیش محمد حمایت خواهد کرد. نشانه‌های چنین سیاستی را همین حال هم می‌شود دید. مولانا فضل الرحمن خلیل از حزب تحریک انصاف عمران‌خان حمایت کرده است، کسی که بنیان‌گذار گروه حرکت المجاهدین است که از سوی امریکا به عنوان سازمان تروریستی شناخته شده است. حزب تحریک انصاف همچنین در جریان رقابت‌های انتخاباتی از مردم خواسته بود تا به حزبی که ممتاز قدری را محاکمه کرده رای ندهند، کسی که دولت نواز شریف به‌دلیل نقش‌اش در ترور سلمان تسریر فرماندار پنجاب اعدام کرده است.»
چند ساعت پس از انتشار این تحلیل وزارت خارجه پاکستان با انتشار بیانیه‌ای، از رویکرد و فضاسازی رسانه‌های هندی درباره انتخابات سراسری این کشور انتقاد کرده و از هند خواست تا بر امور داخلی خود تمرکز کند.
کارشناسان پاکستانی مصرانه بر این باورند که سیاست ارتش پاکستان کاهش نفوذ هند در افغانستان است و از تمام ابزارهای خود در این راه استفاده خواهد کرد. این اما خلاف نظر امریکاست که تلاش دارد نفوذ هند را در افغانستان بیشتر کند، سیاستی که با توجه به خصومت دیرینه عمران‌خان از هند، همراهی دولت جدید در اسلام‌آباد را در پی خواهد داشت.
متمایل به تهران، منتقد ریاض
عمران‌خان را می‌توان سیاستمداری متمایل به ایران و منتقد عربستان دانست. رییس حزب تحریک انصاف پاکستان اغلب از سخنرانی‌های ضدایرانی ترامپ انتقاد کرده و حتی گفته که پاکستان باید مانند ایران باشد. الجزیره با اشاره به این رویکرد عمران‌خان می‌نویسد: «با توجه به اینکه ارتش پاکستان از حامیان اصلی عمران‌خان بوده و اینکه ارتش ارتباط بسیار نزدیکی با سعودی‌ها دارد، چنین رویکردی از عمران‌خان کمی عجیب به نظر می‌رسد و احتمالا نشان‌دهنده این مساله است که نزدیکی عمران‌خان به ارتش همانطور که گاهی شنیده می‌شود اقدامی تاکتیکی بوده است.»
نشانه‌های دیگری دال بر بی‌تمایلی عمران‌خان به نزدیکی با ریاض وجود دارد. او پس از سفر نواز شریف به عربستان سعودی برای حضور در کنفرانس «امریکایی-عربی-اسلامی» گفت که حضور نخست‌وزیر پاکستان در چنین کنفرانسی شرم‌آور بوده است. عمران‌خان در این باره گفت: «پس از اظهارات ترامپ در تروریست خواندن حماس و حزب‌الله و پیشنهاد او برای به حاشیه راندن ایران، نخست‌وزیر پاکستان وظیفه داشت واکنش نشان دهد. ترامپ در سخنرانی خود هر گروه، دشمن اسراییل را تروریست معرفی کرد. زمانی که ترامپ چنین اظهاراتی را بیان کرد، نخست‌وزیر پاکستان وظیفه داشت به عنوان نماینده مردم پاکستان، این اظهارات را رد کند. اگر مقامات عربستان به او اجازه سخنرانی ندادند حداقل بعداً در دیدار با رهبران کشورهای اسلامی نگرانی خود را ابراز می‌کرد. ترامپ نمایندگان منتخب مردم فلسطین را تروریست خوانده است.»
عمران‌خان تاکید کرده جنایات اسراییل نسبت به مردم فلسطین برای پاکستانی‌ها قابل تحمل نیست و اسلام‌آباد نمی‌تواند با اسراییل روابط سیاسی یا همکاری اقتصادی داشته باشد. رییس حزب تحریک انصاف همچنین قویا با انتقاد از حضور پاکستان در ائتلاف عربستان سعودی و حمله عربستان به یمن انتقاد کرده است. عمران‌خان بر این باور است که اسلام‌آباد با رعایت قطعنامه مجلس ملی پاکستان که دخالت این کشور در جنگ علیه کشورهای اسلامی را رد کرده، نباید وارد ائتلاف نظامی می‌شد. او همچنین بر این باور است که پاکستان به عنوان یک کشور مهم اسلامی باید تلاش کند ایران را نیز در تعاملات منطقه‌یی و جهانی شریک کرده و از به حاشیه راندن آن جلوگیری کند؛ چرا که به حاشیه راندن ایران به نفع منطقه و جهان نیست.
منابع: آسوشیتدپرس، نیشن، الجزیره فارین‌پالسی، رویترز، بلومبرگ
عمران‌خان کیست؟
عمران احمد خان نیازی ۲۵ نوامبر ۱۹۵۲ در خانواده‌یی ثروتمند در میان‌والی پاکستان به‌دنیا آمد. پدرش اکرام‌الله خان نیازی شرمان خیل و مادرش شوکت خانم نام داشت. در صفحه رسمی حزب تحریک انصاف پاکستان درباره طفولیت عمران‌خان نوشته شده که او کودکی آرام و محجوب بوده و با چهار خواهر خود یکجا بزرگ شده است. عمران‌خان مدارس ابتدایی و متوسطه را در لاهور و تحصیلات عالی خود در رشته اقتصاد را در دانشگاه آکسفورد بریتانیا به پایان رسانده است. او در سال ۱۹۷۴ در همان دانشگاه کاپیتان تیم کریکت نیز بود. او در سال ۱۹۹۲ تیم کریکت پاکستان را به مقام قهرمانی جهان رساند. پس از آنکه عمران‌خان از ورزش دست کشید، چند سال در کلوپ‌های شبانه در لندن کار می‌کرد، تا آنکه در سال ۱۹۹۵ با جمیما گولدسمیت دختر جیمی گولدسمیت سرمایه‌دار بزرگ فرانسوی ازدواج کرد. جمیما گولدسمیت دین اسلام را پذیرفت، دو فرزند به دنیا آورد، پس از آن در سال ۲۰۰۴ این زوج از هم جدا شدند. عمران‌خان دو بار دیگر ازدواج کرد، آخرین بار در آغاز سال ۲۰۱۸ با یکی از مشاورانش. او در سال ۱۹۹۷ در لاهور درمانگاهی ویژه معالجه بیماری سرطان تاسیس کرد و آن را به نام مادر خود (شوکت خانم) نامید. پس از آن عمران‌خان یک جنبش اجتماعی سیاسی را به نام «تحریک انصاف» تاسیس کرد. عمران‌خان در رویکرد سیاسی خود در ماه‌های اخیر به موضع‌گیری‌های افراطی نزدیکتر شد. او طرفدار مذاکره با شورشیان خشونت‌گرا است و حزبش با سمیع الحق رهبر مذهبی که به عنوان پدر طالبان شهرت دارد، متحد شده است. در مدرسه سمیع الحق زمانی رهبران ارشد طالبان، مانند ملاعمر، آموزش دیده‌اند. پیش از انتخابات حرکت المجاهدین، که یک متحد القاعده است، از حزب تحریک انصاف به رهبری عمران‌خان حمایت کرد.
