افزایش مصرف در میان خانوار ایرانی

گروه اقتصاد کلان|

بررسی‌های مرکز آمار ایران از دخل و خرج خانوارهای ایرانی حاکی از این است که در سال 1396 متوسط هزینه و درآمد سالانه یک خانوار شهری به ترتیب 33 و 37 میلیون تومان بوده که هر دو نسبت به سال 95 به میزان 15.7 درصد رشد داشته است. با توجه به اینکه تورم سال گذشته در حدود 8 درصد بوده است، لذا این موضوع نشان می‌دهد که تمام افزایش درآمد سال گذشته خانوارها به سمت مصرف روانه شده است. با کم کردن رقم تورم از میزان هزینه‌ها رشد مصرف خالص هر ایرانی 7.7 درصد می‌شود؛ افزایش مصرفی که به هر دلیلی نتوانسته به سمت پس‌انداز حرکت کند. البته محاسبات بر اساس این گزارش نشان می‌دهد که هر ایرانی در سال گذشته توانایی ذخیره یا پس انداز 8.4 درصد از درآمد خود را که مازاد بودجه‌ای وی محسوب می‌شود را داشته است.

 افزایش 15.7 درصدی هزینه‌ها و درآمدها

به گزارش «تعادل» بر اساس برآورد مرکز آمار که در سال 1396 بر روی 118 هزار و 701 خانوار نمونه در نقاط شهری و 19 هزار و 261 خانوار نمونه در نقاط روستایی کشور انجام شده است نشان می‌دهد که متوسط هزینه کل خالص سالانه یک خانوار شهری 32 میلیون و 952 هزار تومان بوده است که نسبت به رقم مشابه در سال قبل 15.7 درصد افزایش نشان می‌دهد. از هزینه کل سالانه خانوار شهری7 میلیون 675 هزار تومان با سهم 23.3 درصد مربوط به هزینه‌های خوراکی و دخانی و 25 میلیون و 277 هزار تومان با سهم76.7 درصد مربوط به هزینه‌های غیرخوراکی بوده است. در بین هزینه‌های خوراکی و دخانی، بیشترین سهم با 22.1 درصد مربوط به هزینه آرد، رشته، غلات، نان و فرآورده‌های آن و در بین هزینه‌های غیرخوراکی بیشترین سهم با 43 درصد مربوط به مسکن بوده است. همچنین بر اساس این گزارش متوسط درآمد اظهار شده سالانه یک خانوار شهری 36 میلیون 694 هزار تومان بوده است که نسبت به سال قبل، 15.7 درصد افزایش داشته است. بر این اساس در سال 1396 رشد متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری برابر با رشد هزینه کل سالانه است.

اخیرا بانک مرکزی نیز نتایج جمع‌آوری داده‌های خود از بودجه خانوارها را منتشر کرد که با ارقام مرکز آمار فاصله‌های بسیار زیادی دارد. براسـاس نتایج بررسی بانک مرکزی متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار بالغ بر 42 میلیون و 130 هزار تومان (افزایش 7.2 درصـدی نسبت به سال 95) بوده است.بر اساس این گزارش از کل هزینه‌های ناخالــص خانوار به ترتیب، 35.5 درصــد به «مســکن، آب، بــرق و گاز و ســایر سـوخت‌ها 23.5 درصــد به «خـوراکی‌ها و آشـامیدنی‌ها»، 10.6 درصـد به «حمل ونقـل»، 8.2 درصـد به «کالاها و خدمات متفرقه »، 5.7 درصد به «بهداشت و درمـــان»، 4.2 درصـــد به «پوشـــاک و کفــش»، 4 درصـد به «لوازم، اثاث و خدمات مورد استفاده در خانه»، 2.1 درصـد به هر یک از دو گروه «ارتباطات» و «رستوران و هتل»، 1.9درصـد به «تفـریح و امور فرهنگی»، 1.8 درصـد به «تحصیل» و 0.3 درصـد به «دخانیات» اختصاص داشته است.

گزارش بانک مرکزی همچنین درآمد هر خانوار ایرانی را 43 میلیون و 900 هزار تومان برآورد کرده بود، بدین معنی که حدود 9 میلیون در بخش درآمد و 7 میلیون تومان در قسمت هزینه‌ها با آمارهای مرکز آمار تفاوت برآورد دارند. این دو رقم کوچکی نیست که بتوان از آن به عنوان یک خطای آماری ساده گذشت.از طرف دیگر آمارهای مرکز آمار نشان از یک مازاد درآمدی 4 میلیون تومانی در میان خانوارها دارد اما در مقابل بانک مرکزی این مازاد را در حدود 1 میلیون و 800 هزار تومان برآورد کرده است. مازاد درآمد بر هزینه مهم‌ترین شاخص برای پیش‌بینی توانایی پس‌انداز خانوارها محسوب می‌شود.

بررسی گزارش بودجه خانوار نمونه منطقه شهری مرکز آمار نشان می‌دهد که درآمد ماهانه هر خانوار ایرانی در سال گذشته باید حدود 3 میلیون تومان بوده باشد.اگرچه در این گزارش جزییاتی از تعداد افراد خانوار داده نشده اما اگر این شاخص را بطور حداقلی 3 نفر درنظر بگیریم درآمد ماهانه هر نفر ایرانی حدود یک میلیون تومان بوده است. از سوی دیگر محاسبات نشان می‌دهد که هزینه هر نفر هم با احتساب همین جمعیت متوسط خانوار بطور ماهانه 916 هزار تومان می‌شود. بنابراین هر نفر بطور ماهانه توانایی پس‌انداز 84 هزار تومان را داشته است که 8.4 درصد از کل درآمد آنها محسوب می‌شود.

اما اگر ارقام بانک مرکزی را در نظر بگیریم که در آن درآمد ،سه میلیون و ۶۶۰ هزار و مخارج هر خانوار حدود ۳ میلیون و ۵۱۰ هزار تومان بوده است، نشان می‌دهد از آنجا که تعداد افراد خانوار نمونه در سال گذشته حدود 3.3 نفر (بر اساس گزارش بانک مرکزی) بوده درآمد ماهانه هر فرد در سال گذشته حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار و مخارج هر فرد حدود یک میلیون و ۶۰ هزار تومان بوده است. به این ترتیب که هر فرد ۴۰ هزار تومان از درآمد خود را پس‌انداز کرده که به معنی میل‌نهایی به پس‌انداز ۴ درصدی است.

در گزارش‌های مربوط به بودجه خانوار علاوه بر میزان دخل و خرج و ارقام آنها، منابع و نحوه تامین این درآمدها در یک سری دسته‌بندی‌های کلی ارایه می‌شود.در یک دسته‌بندی متعارف درآمدها را به پولی و غیرپولی تقسیم می‌کند که در این گزارش به آن اشاره‌ای نشده است. درآمد پولی، آن بخش از درآمد افراد است که از سه محل «دستمزد»، «اجاره» و «سود» پرداختی به خانوار به دست آمده است، در طرف مقابل درآمدهای غیرپولی درآمدهای ناملموسی شامل ارزش اجاره خانه شخصی است. بر اساس گزارش بانک مرکزی، در سال 96 حدود ۷۰ درصد از درآمد خانوار نمونه در ایران از محل درآمدهای پولی و ۳۰ درصد باقی‌مانده از محل درآمدهای غیرپولی بوده است.

با این حال گزارش در مرکز آمار ترکیب منابع درآمدی خانوارها به این صورت بخش‌بندی شده است: منابع تامین درآمد خانوارهای شهری نشان می‌دهد که 34.4 درصد درآمد از مشاغل مزد و حقوق بگیری، 16.1 درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی و 49.6 درصد از محل درآمدهای متفرقه خانوار تامین شده است.» بنابراین بر اساس این گزارش حدود نیمی از درآمدهای جامعه در سال 96 از محل‌هایی غیر از مشاغل دستمزدی و آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی به دست آمده است.سود بانکی، اجاره و بطور کل گسترش سودهای ناشی از سرمایه‌های غیرتولیدی می‌تواند این حکم آماری را توضیح دهد.این گزارش در یک مقایسه نشان می‌دهد که در سال 96 نسبت به سال 95 درصد خانوارهای شهری استفاده‌کننده از لوازم عمده زندگی افزایش یافته است.مطابق این گزارش خانوارهای استفاده‌کننده اتومبیل شخصی از 47.6 به 50.6، یخچال فریزر از 60.5 به 63.2، جاروبرقی از 90.3 به 91، ماشین لباسشویی از 84.5به 86.3، ماشین ظرفشویی از 5.8 به 7.3 و مایکروفر از 10.3 به12.4درصد افزایش یافته است. همچنین عمده‌ترین نوع سوخت مصرفی 93.8 درصد از خانوارهای شهری برای گرما، گاز طبیعی (شبکه عمومی) بوده است.

 روستا

در ادامه، این گزارش آمارهایی از میزان دخل و خرج خانوارهای روستایی ارایه می‌دهد که مطابق آن متوسط هزینه کل خالص سالانه یک خانوار روستایی17 میلیون 876 هزار تومان بوده که نسبت به سال قبل 13.9 درصد افزایش نشان می‌دهد. از هزینه کل سالانه خانوار روستایی

6 میلیون و 650 هزار تومان با سهم 37.2 درصد مربوط به هزینه‌های خوراکی و دخانی و 11 میلیون 216 هزار تومان با سهم 62.8 درصد مربوط به هزینه‌های غیرخوراکی بوده است. در بین هزینه‌های خوراکی و دخانی، بیشترین سهم با 25.2درصد مربوط به هزینه آرد، رشته، غلات، نان و فرآورده‌های آن و در بین هزینه‌های غیرخوراکی، بیشترین سهم با 29.1 درصد مربوط به مسکن بوده است.

 متوسط درآمد اظهار شده سالانه یک خانوار روستایی 20 میلیون و 184 هزار تومان بوده است که نسبت به سا قبل 14.1 درصد افزایش داشته است. منابع تامین درآمد خانوارهای روستایی نشان می‌دهد که 29.4 درصد از مشاغل مزد و دستمزد بگیری، 31.7 درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی و 38.8 درصد از محل درآمدهای متفرقه خانوار تامین شده است. مقایسه درصد خانوارهای روستایی استفاده‌کننده از لوازم عمده زندگی در سال 1395 نسبت به سال 1396 نشان می‌دهد که خانوارهای استفاده‌کننده اتومبیل شخصی از 27 به 29.6، یخچال فریزر از 41.6به 45.2، جاروبرقی از 64.1 به 64.2، ماشین لباسشویی از 52.1به 53.9، ماشین ظرفشویی از 0.2 به 0.3 و مایکرویو از 1.6به1.9 درصد افزایش داشته است. در سال 1396 عمده‌ترین نوع سوخت مصرفی 64.4 درصد از خانوارهای روستایی برای گرما، گاز طبیعی (شبکه عمومی) و 25.1درصد نفت سفید بوده است.