دوری پزشک خانواده از خانواده‌ها
طرح پزشک خانواده که قرار بود با کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان به نفع مردم تمام شود و سنگینی هزینه‌های سلامت را از دوش مردم کم کند، چندین و چند سال است که خود با کمبود بودجه و اعتبار دست و پنجه نرم می‌کند، تا جایی که مسوولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم نسبت به عدد دقیق اعتباراتی که برای اجرای این طرح مورد نیاز است، اتفاق نظر ندارند. این طرح که باعث کاهش هزینه‌های سیستم درمانی کشور نیز می‌شود از پیش‌زمینه‌های اجرای طرح تحول سلامت بود و در حالی که پزشک خانواده هنوز اجرایی نشده بود، طرح تحول سلامت به اجرا درآمد.
در حالی که پیش از این مدیرکل روابط عمومی این وزارتخانه، اعلام کرده بود، اجرای این طرح برای تمام جمعیت کشور به چهار هزار و 500 میلیارد تومان اعتبار مازاد بر اعتبارات موجود نیاز دارد، معاون بهداشت وزیر بهداشت، معتقد است برای این طرح حداقل دو هزارمیلیاردتومان بودجه لازم است و اگر بودجه لازم برای اجرای این طرح محقق شود تا سال 1400، این وزارتخانه می‌تواند، طرح را بطور کامل مستقر کند. با این حال در شرایط فعلی و با توجه به تجربه اجرای پایلوت طرح پزشک خانواده در چند استان کشور، کارشناسان معتقدند باید در طرح پزشک خانواده تجدید نظر شود، از طرف دیگر برخی نمایندگان مجلس هم معتقدند، این طرح اگرچه قرار بود انقلابی در نظام سلامت کشور ایجاد کند، انتظارها را آنچنان که باید محقق نکرده و ارزیابی‌ها حکایت از آن دارد که طرح پزشک خانواده در عمل موفقیت آمیز نبوده است با این حال، آنطور که رییسی، اعلام کرد، قرار است این طرح در ۱۵استان دیگر باز هم به‌صورت آزمایشی انجام شده، تا پایان سال 1397، مدل جدیدی از این طرح اجرا شود و نیمی از جمعیت 80 میلیونی ایران، تحت پوشش طرح پزشک خانواده قرار گیرند.
چند وزیر و یک طرح بی‌نتیجه
طرح پزشک خانواده، از زمان مسعود پزشکیان، وزیر بهداشت دولت اصلاحات کلید خورد، اما با تغییرات مدیریتی به سرانجام نرسید. طرحی که طی آن پزشکان عمومی دوره‌دیده‌ای جمعیتی بالغ بر 2 هزار و 500 نفر را تحت نظر قرار می‌دادند و این جمعیت در صورت بیماری با سطح‌بندی خدمات و طراحی نظام ارجاع به سطوح بعدی درمانی ارجاع داده می‌شد تا هم بیمار سردرگم نشود و هم منابع مالی به شکلی هدفمند و با ضابطه مصرف شود اما بار دیگر در زمان سکانداری مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت دولت محمود احمدی‌نژاد، صحبت از طرح پزشک خانواده سر زبان‌ها افتاد. وحید دستجردی، به عنوان سکاندار وزارت بهداشت در زمان قدم‌های اولیه شروع این طرح، خود را وزیر پزشک خانواده نامید و در مقطعی از دوران مسوولیتش تاکید کرد که چراغ پزشک خانواده باید هر هفته در یک استان روشن شود. هرچند بعد از دستجردی، محمد حسن طریقت‌منفرد هم خود را بزرگ شده «پزشک خانواده» دانست و بر اجرای آن تاکید داشت و قراردادهایی هم با وزارت رفاه بسته شد، اما داستان این استان و آن استان شدن پزشک خانواده و اجرای طرح در کلانشهرها، همچنان ادامه دارد. با روی کار آمدن دولت یازدهم، سیدحسن قاضی‌زاده هاشمی، وزیر بهداشت از همان ابتدا تاکید کرد که استقرار «پزشک خانواده» در سراسر کشور نیازمند زمانی 10 تا 15 ساله است و نظام‌های سلامت موفق دنیا برای اجرای کامل این برنامه زمان‌های 40 تا 70 ساله را طی کرده‌اند. در این میان البته بر آماده‌سازی زیرساخت‌های اجرای آن نیز تاکید شد.
کمبود بودجه، پای ثابت پزشک خانواده
از زمان تصدی قاضی‌زاده هاشمی در دولت یازدهم تا امروز هنوز هم کمبود و زیرساخت، به عنوان مشکل حل نشده این طرح باقی مانده است. در لایحه بودجه سال 97، کاهش ۱۰۰۰ میلیارد تومانی اعتبار در نظر گرفته شده برای پزشک خانواده یکی از مسائلی بود که با حاشیه‌های بسیاری همراه شد و برخی نمایندگان عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس را به واکنش واداشت اما هنوز هم نمایندگان نسبت به کمبود زیرساخت و بودجه این طرح گلایه دارند. روز گذشته، اصغر سلیمی، نماینده مردم سمیرم در مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه طرح پزشک خانواده در عمل موفقیت آمیز نبوده است، بیان کرد: « اجرای طرح پزشک خانواده در بسیاری از کشورهای پیشرفته موفقیت آمیز بوده چراکه زیرساخت‌های اجرای آن به درستی دیده شده است. ارزیابی‌هایی که از اجرای طرح پزشک خانواده در کشور شده نشان‌دهنده عدم موفقیت اجرای طرح در عمل است و همین امر موجب گلایه مندی مردم و برخی از پزشکان این طرح شده است. متاسفانه انتظاراتی که از اجرای طرح پزشک خانواده داشتیم برآورده نشده و هم اکنون در بسیاری از مناطق کشور بیماران با مشکلاتی مواجه هستند.»
او افزود: «به دلیل کمبود پزشک و امکانات در مناطق دور افتاده، ممکن است برخی از این مناطق چند روز را بدون پزشک بگذرانند و مجبور شوند برای مراجعه به پزشک متخصص از روستا خارج شوند که در این صورت با مشکلاتی مواجه می‌شوند به عنوان مثال بیماران زمانی می‌توانند به پزشکان مراجعه کنند که از قبل وقتی برای آنان تعیین شده باشد و اگر بیماری خارج از وقت تعیین شده با مشکلی مواجه شود و به پزشک مراجعه کند نمی‌تواند از مزایای پزشک خانواده بهره‌مند شود. مراجعه به برخی از پزشکان متخصص نیز مشکلات مختلفی برای بیماران ایجاد کرده است، از جمله آزمایش و نسخه‌های متعدد که با حد مناسب و استاندارد فاصله زیادی دارد، در نتیجه با توجه به مشکلات مختلف و عدم وجود زیر ساخت مناسب، نبود اعتبار و امکانات بعید است طرح نظام پزشک خانواده به زودی به نتیجه مطلوب برسد.»
اظهارات سلیمی در حالی است که چندی پیش، بهروز بنیادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، پزشک خانواده را طرحی مغفول مانده در نظام تحول سلامت دانست و درباره این موضوع گفت: » تا زمانی که سیستم ارجاع و زیرساخت‌های لازم فراهم نشود، بطور طبیعی حضور پزشک خانواده درمناطق کارایی لازم را ندارد، زیرا مردم پس از مراجعه به پزشک خانواده نیازمند ارجاع به مراکز بالاتر و استفاده از پرونده الکترونیک سلامت هستند که باید تمامی این کمبودها را رفع کرد؛ البته وزارت بهداشت در طی یکسال گذشته با سرعت قابل قبولی زیرساخت‌های سیستم ارجاع دربحث فناوری اطلاعات را فراهم کرده است، ضمن اینکه پرونده الکترونیک سلامت را طبق آمار برای 65 میلیون نفر جمعیت تکمیل شده است.»
او با تاکید بر اینکه بخشی از اعتبارات باید برای ایجاد زیرساخت‌ها هزینه شود، افزود: «طبق اظهارات مسوولان سازمان برنامه وبودجه در هرمنطقه‌ای با ایجاد زیرساخت‌های لازم اعتبارات مورد نیاز پرداخت می‌شود، البته پزشک خانواده دربرخی کشورها به عنوان یک تخصص بوده و دربعضی کشورها پزشک عمومی پس از طی دوره‌ای خاص در این حوزه فعالیت می‌کنند؛ همچنین دربرخی کشورها پزشک خانواده را به شکل مجزا تربیت می‌کنند، اما درکشورما سیستم آموزشی مشخصی در این بخش وجود نداشته و پزشک عمومی نقش پزشک خانواده را ایفا می‌کند.»
پزشک خانواده؛ از اهداف اصلی شبکه بهداشت کشور
با وجود اینکه نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر کمبود زیرساخت‌های لازم برای اجرای طرح پزشک خانواده تاکید دارند، معاون وزیر بهداشت، همچنان پرونده الکترونیک و سامانه یکپارچه بهداشت، پزشک خانواده و نظام ارجاع را سه هدف اصلی برای توسعه شبکه بهداشت کشور دانسته و بیان کرد: « در سال ۹۵ برای اجرای برنامه پزشک خانواده شهری دو هزار میلیارد اعتبار مقرر و زیرساخت‌های خوبی نیز فراهم شد، اما در سال ۹۶ این رقم به هزار میلیارد کاهش یافت. اواخر سال ۹۶ و در فصل بودجه نیز این رقم برای سال ۹۷ درنظر گرفته شد، اما قول دادند که این رقم اصلاح می‌شود. ما حداقل به دوهزار میلیارد تومان نیاز داریم که بتوانیم این برنامه را اجرا کنیم. مجلس و سازمان مدیریت و برنامه و بودجه نیز قول‌هایی دادند، اما این امر محقق نشد. مراحل اجرایی پزشک خانواده کاملا مشخص و ۱۲ گام اجرایی برای آن طراحی شده است. با توجه به منابعی که اختصاص می‌دهند می‌توان این گام‌ها را سریع یا کند پیش برد. این گام‌ها در صورت تخصیص اعتبار طی چهار تا پنج سال در سطح کشور مستقر می‌شود، در غیر این صورت این روند طولانی‌تر می‌شود که به نفع حوزه سلامت و اقتصاد آن نیست.»
رییسی با بیان اینکه اگر بودجه پزشک خانواده تامین می‌شد تا سال ۱۴۰۰ می‌توانستیم آن را به صورت کامل مستقر کنیم، تصریح کرد: اولین گروه متخصصان پزشک خانواده شهریور امسال فارغ التحصیل می‌شوند؛ یعنی برای اولین بار فارغ التحصیل پزشک خانواده خواهیم داشت. این نیروها به تدریج اضافه می‌شوند و می‌توانیم کارها را در سطح تخصصی توسط نیروهای آموزش دیده انجام دهیم. برنامه‌های مفصلی نیز برای برای بازآموزی، آموزش‌های سالانه و ارایه خدمات با کیفیت‌تر پیش بینی کرده‌ایم.»
وی در ادامه بیان کرد: «طبق برنامه ششم توسعه تا پایان سال دوم این برنامه سیستم سطح یک (مراقبت‌های اولیه) قابلیت نظام ارجاع را داشته باشد. از نظر زیرساخت الکترونیک این قابلیت که سطح یک قادر باشد از طریق سیستم، بیمار را به سطوح بالاتر ارجاع دهد تا پایان سال ۹۷ شدنی است، اما اعتباری که مشخص شده ما را دچار چالشی جدی کرده است. مطابق احکام دایمی قانون برنامه ششم توسعه، یکی از وظایف ما برون سپاری خدمات به بخش خصوصی است. ما حدود ۲۲ هزار مراقب سلامت، ۱۴۰۰ کارشناس تغذیه و ۱۶۰۰ کارشناس بهداشت روان از طریق برون سپاری جذب کرده‌ایم، اما وقتی یک‌باره بودجه نصف می‌شود چطور باید پول آنها را بدهیم؟ »
طرح با شیوه فعلی کارآمد نیست
اما تمام این اظهارات درحالی است که کارشناسان معتقدند، طرح پزشک خانواده به شیوه فعلی آنطور که باید کارآمد نیست.. فریدون عزیزی، استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، درباره این موضوع گفت: « با اجرای سیستم ارجاع هم سر پزشکان فوق تخصص خلوت می‌شود و هم بیماران برای یک مشکل به چندین پزشک مختلف مراجعه نمی‌کنند. همچنین بیمه‌ها در این شرایط توان پوشش خدمات را خواهند داشت اما طرح فعلی پزشک خانواده کارآمد نیست، چرا که نمی‌توان بدون استفاده از این همه پزشک خصوصی فعال در جامعه، طرح پزشک خانواده را اجرا کرد.»
او افزود: « پزشک خانواده یعنی فردی که چه دولتی، چه خصوصی، چند هزار نفر از جمعیت یک شهر یا روستا را تحت پوشش مراقبت‌های پیشگیری و درمانی قرار داده و تمام اطلاعات و مشکلات پزشکی آنها را در اختیار داشته باشد تا در زمان نیاز به متخصص یا فوق تخصص ارجاع دهد. این طرح مختص یک استان یا یک ناحیه محدود نیست؛ بلکه باید در کل کشور اجرا شود. غیر از این هیچ راه دیگری برای کاهش اعتبارات سلامت و افزایش ارایه خدمات وجود ندارد.»
