انفجار قیمتی در بازار سیگار

تعادل| فرشته فریادرس|

«گران اما مضر.» برندهایی که خریدشان ضرورتی ندارد اما مشتری دارد. «سیگار» این محصول مضر اما گران این روزها شرایط عجیب وغریبی را در بازار تجربه می‌کند؛ چراکه قیمتش در هر محله‌ای از پایتخت، متفاوت است. از آن‌سو، نبود نظارت در بازار انواع برندهای رسمی و قاچاق سیگار، بر طبل گرانی‌اش بیشتر می‌کوبد. اما نبود نظارت از سوی نهادهای ذی‌ربط و کم توجهیها به چنین تجارت پرسودی موجب شده تا عرضه‌کنندگان و واسطه‌گران پول‌های مفت وکلانی را به جیب بزنند. بطوریکه مشاهده عینی خبرنگار «تعادل» از بازار این محصول نشان می‌دهد، هر بسته سیگار در خرده فروشی‌ها با قیمتی دو برابر و حتی بیش از چند برابر قیمت مصوب سال 97 به مشتریان عرضه می‌شود. بطور مثال سیگار «وینستون» که قیمت مصوب آن برای سال 97 برابر 5500 تومان لحاظ شده اکنون با قیمتی حدود 10 هزار تومان به فروش می‌رسد یا برند «مارلبرو» که به صورت غیررسمی وارد کشور می‌شود، قیمت مصوب آن بین 18 تا 23 هزار تومان لحاظ شده که در حال حاضر در بازار با قیمتی حدود 32 هزار تومان به فروش می‌رسد. اما چرا سیگار گران شده و پشت پرده این گرانی‌ها چیست؟ عرضه‌کنندگان این محصول در بازار از فاکتورهای مهمی سخن گفتند. اما شاید بتوان

«نوسان بازار دلار، نبود نظارت، عدم تخصیص ارز به مواد اولیه تولید این محصول، انتقال سیگارهای خریداری شده به پستوها، ورود پول‌های سرگردان به خرید سیگار توسط افراد غیر مرتبط و ..» را در التهابات قیمتی بازار سیگار اثرگذار عنوان کرد.

  قیمت‌ها چه می‌گویند؟

اضافه شدن بند جنجال‌برانگیز الحاقی ۷ به تبصره ۶ لایحه بودجه توسط مجلس شورای اسلامی درخصوص اخذ عوارض سیگار، موجبات جهش قیمت خرده‌فروشی هر نخ سیگار تولید داخل و سیگار وارداتی از ابتدای سال ۱۳۹۷ را به دنبال داشت. به‌طوری‌که بازار این محصول در اواخر سال ۱۳۹۶ دچار آشفتگی در زمینه قیمت فروش شد. با خبر افزایش قیمت سیگار که از اواخر سال گذشته با توجه به لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ مطرح شد، شاهد افزایش قیمت این محصول توسط توزیع‌کننده‌ها بودیم. اما با شروع سال جاری و پس از اتفاقات اخیری که در اقتصاد کشور رخ داده، دامنه التهابات بازار این محصول شدیدتر شد؛ به نحوی که اکنون شاهد نوسان در سطح عرصه محصولات دخانی در بازار هستیم. اگرچه این آشفتگی در بازار عرضه محصولات دخانی چندماهی است که دامنگیر مصرف‌کنندگان شده، اما هیچ نهاد نظارتی تاکنون به صورت جدی نسبت به سودجویی دلالان و واسطه‌ها ورود نکرده و آنها نیز به راحتی سود حاصل از خرید و فروش سیگار را به جیب می‌زنند.

البته اواسط خرداد ماه سال جاری بود، که بر اساس موضوع ماده ۲۲ و ۵۳ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، قیمت خرده‌ فروشی 62 برند سیگار در سال جاری اعلام شد. بر این اساس قیمت هر نخ سیگار موجود در بازار از ۷۵ تا حدود ۱۱۵۰ تومان است و کلیه محصولات دخانی عرضه شده در سطح بازار باید قیمت خرده‌فروشی تعیین شده‌ای داشته باشند. از آن‌سو، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در سال جاری فهرست قیمتی 32 برند قاچاق سیگار را نیز منتشر کرد که برندهایی چون «پلیژر، لامبورگینی، انواع ویکتوری، کینگ دام، کاپیتان بلک، منچستر، دانهیل، رویال ۵، ال ۵، وست، سیگارت ۳۰۳، سناتور مقوایی، سناتور قوطی فلزی، میکادو، مور، میامی، الگانس (Super GRAND) سوپرگراند، انواع ریچموند، مکبث، دیویدف، اس اسSafari star، مادوکس، مراد، انواع ریو، مهر، ناپلی، برلیانت، مارلبرو (فیلتر پلاس، قرمز بلند، سفید اسموک)، مارلبرو قرمز کوتاه، سایر انواع مارلبرو و..» را در بر می‌گیرد.

  چرا گران شد؟

اما مشاهدات عینی ما از عرضه سیگار در بازار چه می‌گوید؟ به منظور بررسی قیمت انواع برندهای مجاز و قاچاق سیگار، سری به بازار این محصول زدیم تا در گفت‌وگو با عرضه‌کنندگان دامنه قیمتی این کالا را در شرایط کنونی بازار جویا شویم. مشاهدات عینی خبرنگار «تعادل» از بازار این محصول نشان می‌دهد، هر بسته سیگار در خرده فروشی‌ها با قیمتی دو برابر و حتی بیش از چند برابر قیمت مصوب سال 97 به مشتریان عرضه می‌شود. بطور مثال سیگار «وینستون» که قیمت مصوب آن برای سال 97 برابر 5500 تومان لحاظ شده اکنون با قیمتی تا 10 هزار تومان به فروش می‌رسد. از آن‌سو، برند «مارلبرو» که به صورت غیررسمی وارد کشور می‌شود، قیمت مصوب آن بین 18 تا 23 هزار تومان لحاظ شده که در حال حاضر در بازار با قیمتی حدود 32 هزار تومان به فروش می‌رسد (در ادامه گزارش، فهرست کامل انواع برندهای سیگار و تفاوت قیمت مصوب خرده فروشی با قیمت‌های عرضه شده در بازار در جداولی جداگانه آورده شده است.)

وقتی از عرضه‌کنندگان سیگار در مورد تفاوت قیمت‌های مصوب سال 97 و آنچه در بازار عرضه می‌شود، سوال می‌پرسم؛ خیلی صریح می‌گویند: افزایش دو تا چند برابری. وقتی از آنها در مورد این جهش قیمتی یا همان گرانفروشی سوال می‌پرسم با پاسخ‌های متفاوتی روبرو می‌شود. اما شاید نخستین سیگنالی که بازار این محصول به آن واکنش نشان داده و موجب شده تا قیمت‌هایش را بالاببرد؛ نرخ دلار است. یعنی در پرس وجوهایم به این می‌رسم که بازهم پای این پول کاغذی قدرتمند در میان است. عرضه‌کنندگان در توضیح این فاکتور اثر گذار بر قیمتها به «تعادل» می‌گویند: طبیعی است که بازار سیگار مثل سایر محصولات در شرایط کنونی، متاثر از نرخ دلار باشد. بنابراین وقتی بازار ارز دچار التهاب می‌شود، دامنه آن به بازار سیگار هم میرسد. بنابه اظهارات آنها، وقتی ۷۰ درصد مواد اولیه مورد استفاده در تولید مواد دخانی وارداتی هستند که طی ماه‌های گذشته ارزی دریافت نکرده‌اند، از این رو، عدم تخصیص ارز به مواد اولیه مورد استفاده در تولید سیگار که شامل کاغذ سیگار، فویل آلومینیومی، نوار دو میلی‌متری و توتون بریده شده است، بازار قیمتی این کالا را با چالش مواجه کرده است. صحبت‌های گویای این است وقتی که در چنین شرایطی که تولیدکنندگان نمی‌توانند مواد اولیه خود را وارد کنند و تولید داشته باشند؛ در عین حال بازار به سمت افزایش قاچاق رفته تا سودجویان سیگار را با قیمت و کیفیتی پایین‌تر به بازار عرضه کنند. در همین رابطه، رییس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان محصولات دخانی، نیز با اشاره به اینکه قیمت دلار در سال گذشته حدود ۳۴۰۰ تا ۴۲۰۰ تومان بود اما در سال جاری به حدود ۸۰۰۰ تومان در سامانه نیما افزایش یافته است، این را نشانه رشد ۱۰۰ درصدی قیمت می‌داند که در حوزه محصولات دخانی که ۷۰ تا ۸۰ درصد مواد اولیه وارداتی است.

 اما از آن‌سو، فروشندگان دیگری هم بودند که در گفت‌وگو با ما این فاکتور دلار را در بازار قیمتی دلار بی‌اثر می‌دانستند. به گفته آنها، دلار بهانه‌ای بیش نیست تا عمده فروشان کالایشان را با قیمت بالاتری در این آشفتگی‌های اقتصادی آنهم بدون هیچ نظارتی، عرضه کنند. البته «تحریم‌ها» مساله‌ای دیگری است که برخی فروشندگان آن را مورد اشاره قرار

دادند. بنابه توضیحات آنها، بازگشت دوباره تحریم‌ها موجب شده، تا در تهیه مواد اولیه تولید پاکت سیگار نه خود محصول، تولیدکنندگان با چالش جدی مواجه شوند. همین امر موجب کاهش عرضه و از آن‌سو گرانی انواع برندهای سیگار شده است

در این میان عامل دیگری وجود دارد، که موجب افزایش قیمت سیگار و فروش آن با رقمی بیشتر از قیمت درج شده روی پاکت‌ها آن شده است. حال از آنجایی که سیگار جزو کالاهایی است که مشمول قیمت‌گذاری نمی‌شود، اما ستاد تنظیم بازار در بهمن ماه سال ۱۳۹۶ اعلام کرد که هیچ کالایی تا پایان فروردین‌ماه سال ۱۳۹۷ نباید افزایش قیمتی داشته باشد، اماافزایش قیمت سیگار در اواخر سال ۱۳۹۶ توسط توزیع‌کننده‌ها کلید خورد و آنها با احتکار این محصول دخانی موجب آشفتگی در بازار قیمت سیگار شدند. احتکار توزیع‌کنندگان موجب شد تا عرضه سیگار در سطح بازار کاهش یابد و همین مساله موجب گرانی شود. پس از آن با توجه به اینکه تعادل بازار به هم خورده بود تولیدکنندگان تصمیم گرفتند تا قیمت‌ها را افزایش دهند تا شاید عرضه‌کنندگان از احتکار خودداری کنند و مجددا تعادل به بازار بازگردد؛ مساله‌ای که تا حدودی تاثیرگذار بود اما نتوانست موجب جلوگیری از افزایش قیمت سیگار شود. موضوعی که احتکارکنندگان سیگار به دنبال آن بودند این بود که با عدم فروش کارتون‌های سیگار خریداری شده از تولیدکنندگان بود تا با آغاز سال ۱۳۹۷ سود دوبرابری را به علت افزایش قیمت‌ها به جیب بزنند. به نظر می‌رسد، با توجه به شرایطی که پیش از آغاز سال به وجود آمد و بازار از افزایش قیمت‌ها در سال ۱۳۹۷ مطلع شد، برخی با خرید سیگار و احتکار آن قصد داشتند که با آغاز سال جاری سود‌های کلانی را به جیب بزنند؛ بنابراین پول‌های سرگردان به حوزه دخانیات آمد و در این راستا نه تنها نظم بازار به هم ریخت بلکه مصرف‌کننده و تولید‌کننده آسیب دیدند و در این بین تنها سودجویان منتفع شدند.

اما اتفاقی که به گفته فعالان این حوزه در بازار این محصول رخ می‌دهد، اینکه در این شرایط، قاچاق سیگار مشابه تولید داخلی در بازار جایگزین می‌شود. به گفته آنها، زمانی که به ازای هر کارتن سیگار داخلی ۷۵ هزار تومان، هر کارتن سیگار برند خارجی تولید داخل ۲۵۰ هزار تومان و هر کارتن سیگار وارداتی ۶۰۰ هزار تومان عوارض تعیین می‌شود، بنابراین سودجویان از شرایط به وجود آمده حداکثر استفاده را می‌برند و دست به قاچاق سیگار می‌زنند؛ چرا که شرایطی توسط تصمیم‌گیران به وجود آمده که هر فردی را تحریک می‌کند تا با خرید و فروش سیگار در بازار سود کلانی به جیب بزند. در همین رابطه رییس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان محصولات دخانی، در گفت‌وگو با ایسنا از ورود پول‌های سرگردان به خرید سیگار توسط افراد غیر مرتبط می‌گوید. به گفته محمدرضا تاجدار، سیگار از کالای مصرفی به کالای سرمایه‌ای تغییر پیدا کرده و برخی افراد برای حفظ ارزش پول خود شروع به خرید سیگار و انبار آن کرده‌اند، افراد غیر مرتبطی که فاصله عرضه و تقاضا را افزایش داده‌اند و اساسا کنترل بازار از دست رفته است، چراکه همین افراد می‌توانند قیمت‌ها را کنترل کنند. او التهاب در بازار محصولات دخانی را به انتقال سیگارهای خریداری شده نیز نسبت می‌دهد و می‌گوید: قیمت عرضه شده توسط واحدهای فروش با قیمت درج شده روی پاکت‌های سیگار متفاوت است واکنون شاهد پدیده‌ای هستیم که بر اساس آن، سود حاصل از این تعارض به جیب دلالان و محتکران سیگار می‌رود.

  چه باید کرد؟

اما مساله‌ای دیگر که باید مورد توجه قرار گیرد، اینکه شبکه توزیع سیگار لایه‌های مختلفی دارد؛ لایه نخست تولید‌کنندگان و عمده‌فروشان اصلی وفرعی را در بر می‌گیرد، اما در لایه بعدی خرده‌فروشان هستند. نظارت در لایه اولیه به صورت حداکثری است اما در لایه‌های بعدی این نظارت کمتر و ضعیف است. از این رو، طبیعی است که دلالان و واسطه‌گران از این موضوع به نحو مطلوب استفاده می‌کنند. حتی تلخ ماجرا آنجاست بسیاری از واحدهای خرده فروشی که حتی مجوز عرضه ندارند، درغیاب دستگاه‌های نظارتی با هرقیمتی که دلشان بخواهند سیگار را به فروش می‌رسانند فعالان این حوزه بر این باورند که بطور حتم تولیدکنندگان راغب به افزایش قیمت سیگار در بازار نیستند و در شرایط فعلی روی نقطه سر به سر و حتی در حال زیان‌دهی امورات خود را سپری می‌کنند. اما از نگاه آنها آنچه رخ می‌دهد مربوط به بازار توزیع است و در صورت تامین منابع ارزی بطور حتم حباب دخانیات خواهد شکست و قیمت‌ها واقعی می‌شود. اما فروش بدون ضابطه و عدم دخالت دستگاه‌های نظارتی در چنین شرایطی موجب شده تا عرضه‌کننده سیگار بدون هیچ حساب وکتابی، اقدام به عرضه و فروش سیگار کند.

با این‌چنین وضعیتی، وظیفه دستگاه‌های نظارتی درخصوص کنترل عرضه در سطح بازار و نظارت بر قیمت فروش عرضه‌کنندگان چگونه باید باشد؟ به نظر می‌رسد، مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور که زیرنظر وزارت صنعت، معدن و تجارت فعالیت می‌کند، تعزیرات و نیز سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولید‌کنندگان باید در این رابطه ورود کرده و نسبت به کنترل قیمت‌ها اقدام کنند.