وضعیت بحرانی ماهیان خاویاری خزر

توافق پنج کشور حاشیه دریای خزر در اعمال ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری، نه تنها کمکی به احیای ذخایر آن نکرده بلکه به گفته رییس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور بحران از بین رفتن اینگونه ارزشمند همچنان در کمین آن است.

پنج گونه از ماهیان خاویاری ممتاز جهان از جمله فیل ماهی (بلوگا)، تاس ماهی ایرانی (قره برون ایرانی)، تاس ماهی روسی (چالباش روس)، شیپ و اوزون برون (دراکول) در دریای خزر زندگی می‌کنند که اکنون در فهرست گونه‌های به‌شدت در معرض خطر انقراض قرار دارند.

در یک دهه اخیر ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر که ذخیره مشترک بین پنج کشور حاشیه خزری شامل روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود، به دلایلی همچون صیدهای بی‌رویه و غیرمجاز و سن بالای بلوغ اینگونه‌ها از حجم

سه هزار تن به کمتر از 500 تن رسید که زنگ خطر را برای کشورهای ساحلی دریای خزر به صدا درآورد.  بر اساس توافق سران پنج کشور حاشیه دریای خزر در اجلاس کمیسیون مشترک منابع زنده دریای خزر در باکو مقرر شد از سال 2010 میلادی به مدت پنج سال صید تجاری ماهیان خاویاری به منظور بازسازی ذخایر دریایی ممنوع شود که این مهم در ابتدای سال 2012 عملیاتی شد و این کشورها موافقت کردند تا با اجرای طرح‌های مختلف منابع زنده این دریا را تحت حفاظت قرار دهند؛ ایران برای حفظ منابع زنده دریای خزر پیشنهاد خود را در شش بند ارایه داد که مورد توجه کشورهای حاشیه خزر قرار گرفت.

در سال 2015 میلادی طبق توافق کشورهای مذکور در کمیسیون حفاظت و بهره‌برداری بهینه از منابع زنده دریای خزر ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری به مدت پنج سال دیگر یعنی تا سال 2020 تمدید شد تا ذخایر اینگونه ماهیان احیا و بازسازی شود.

بر اساس این ممنوعیت کشورهای مذکور هیچ مجوزی برای صید تجاری ماهیان خاویاری ندارند و کشورهایی که دارای مراکز تکثیر هستند، سالانه می‌توانند مقدار کمی برداشت برای فعالیت‌های تحقیقاتی و تکثیر و بازسازی ذخایر داشته باشند.

همچنین مقرر شد با بازسازی ذخایر دریایی و پرورش ماهیان خاویاری هر ساله گزارشی از آمار قطعی وضعیت اینگونه از ماهیان ارزشمند دریای خزر به کمیسیون منابع زنده دریای خزر ارایه شود.

کماکان ممنوعیت برداشت تجاری ماهیان خاویاری در دریای خزر برقرار است و کشورهای حاشیه دریای خزر ملزم به رعایت این توافقنامه هستند.

آمار سال 2010 نشان می‌دهد، مجموع صید و برداشت مجاز ماهیان خاویاری پنج کشور حوزه دریای خزر 989 تن ماهی خاویاری نر و ماده و حدود 86 تن سهمیه صادرات خاویار از کل دریای خزر بوده که سهم مجاز ایران در صید تجاری ماهیان خاویاری 403 تن ماهی نر و ماده (41 درصد) و 39 تن صادرات خاویار (45 درصد) بوده است.

در همین مدت، روسیه از صید ماهیان خاویاری 268 تن و صادرات خاویار 23 تن و جمهوری آذربایجان نیز در صید ماهیان خاویاری 84 تن و صادرات خاویار 6 تن سهم داشت.

ایران در سال‌های 1376 یک هزار و 300 تن، 1387 حدود 178 تن، 1388 حدود 131 تن، 1389 حدود 93 تن و 1390 حدود 80 تن برداشت ماهیان خاویاری از حوزه خزر

داشته است.

در این پیوند «محمد پورکاظمی» رییس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور در گفت‌وگو با ایرنا فقط ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری را موفقیت آمیز ندانست و افزود: براساس آمار موسسه تاس ماهیان، وضعیت ماهیان خاویاری دریای خزر همچنان نگران‌کننده است.

وی اظهارداشت: برای حفظ این ذخایر باید علاوه بر جلوگیری از صیدهای غیرمجاز، اقدام‌های لازم برای افزایش ذخایر اینگونه ماهیان توسط پنج کشور حاشیه دریای خزر صورت می‌گرفت زیرا ایران تاکنون به تعهداتش در بازسازی ذخایر عمل کرده اما این کافی نیست.  وی افزود: ماهایان خاویاری ذخایر مشترک پنج کشور ساحلی هستند بنابراین تا زمانی که این کشورها بطور مشترک عزم جدی برای مقابله با صید غیرمجاز و افزایش ذخایر اینگونه ماهیان نداشته باشند، نگرانی برای انقراض اینگونه وجود دارد.

رییس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور تصریح کرد: طولانی بودن مدت زمان سن بلوغ مشکل اصلی ماهیان خاویاری است زیرا تا این ماهیان بخواهند به سن بلوغ بین هشت تا 15 سال برسند، ممکن است مورد صید غیرمجاز قرار گیرند که خود اثرات نامطلوبی در احیای این ذخایر دارد.

وی اضافه کرد: در نشست مشترکی با نمایندگان کشورهای حاشیه دریای خزر قرار شد گشت ذخایر دریایی مشترک برای تخمین آخرین وضعیت ذخایر اینگونه از ماهیان خاویاری انجام شود تا بدانیم ممنوعیت صید تجاری وضعیت مطلوبی را نسبت به سال‌های گذشته داشته است. پورکاظمی گفت: بطور قطع باید اقدام جدی برای جلوگیری از صیدهای غیرمجاز و همچنین برنامه جامعی برای بازسازی و احیای ذخایر صورت گیرد زیرا در غیر این صورت مجموع ماهیان خاویاری دریای خزر به صورت صید غیرمجاز از چرخه حیات خارج خواهند شد. وی اظهار داشت: ایران در بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری طی سال‌های اخیر اقدامات خوبی داشته است اما این مهم بدون کمک دیگر کشورها امکان پذیر نخواهد بود.