«عمران‌خان» به کدام سو می‌چرخد؟
گروه ایران
دلار هواپیمای عمران خان را پیش از آنکه در تهران بنشیند، به سوی ریاض برد. نخست‌وزیر تازه کار پاکستان که قرار بود اول به ایران بیاید، بعد به عربستان برود، سفر اولی را کنسل کرد و یک راست به دیدار رهبران سعودی رفت. همان کاری که نخست‌وزیران پیشین پاکستان انجام داده بودند. تحلیلگران این سیاست دولت جدید پاکستان را در مسیر واقعیت می‌دانند؛ چنانکه جدی‌ترین چالش پیش روی عمران خان، بحران اقتصادی اسلام‌آباد است که برای رهایی از آن، دولت نوپای پاکستان باید به دنبال جذب میلیاردها دلار باشد. از همین رو، او در اولین سفر خارجی خود به جای ایران به عربستان رفت تا شاید بتواند چندین میلیارد دلار از ریاض به سوی اسلام‌آباد سرازیر کند. او برای رهایی از بحران اقتصادی، انتخاب زیادی ندارد؛ دریافت کمک از صندوق بین‌المللی پول، چین یا عربستان سه انتخاب دولت پاکستان برای تامین نیاز ارزی این کشور هستند. در همین ارتباط روزنامه پاکستانی داون گزارش داده که «انتخاب عربستان به عنوان مقصد سفر اول عمران خان، بر گمانه‌زنی‌ها در این مورد که اسلام‌آباد به جای بسته کمک مالی صندوق بین‌المللی پول، چشم به کمک ریاض دوخته است.» اگرچه به نظر می‌رسد پاکستان در این باره نیم نگاهی هم به چین دیگر شریک اقتصادی-سیاسی خود دارد. روزنامه نشنال، چاپ ابوظبی هم یادآوری کرده که «پاکستان برای مقابله با کسری حساب جاری، به مبلغی در حدود ۱۲ میلیارد دلار کمک نیاز دارد و اگر موفق نشود آن را از عربستان بگیرد، احتمالا باید به بسته پیشنهادی صندوق بین‌المللی پول رضایت دهد.»
اجبار اقتصادی و ایدئولوژیک
علی رحمانی پژوهشگر مسائل شبه قاره هم ابتدایی‌ترین دلیل انتخاب عربستان را به عنوان اولین مقصد سفر خارجی عمران خان، ورشکستگی چند صد میلیاردی دولت پاکستان و بدهی‌های بالای پاکستان می‌داند. هر چند برای این انتخاب دلیل سیاسی و ایدئولوژیکی هم قائل است و می‌گوید که فشارها از سوی دوستان عربستان و گروه‌های نزدیک به وهابیت مانند حزب جماعت اسلامی یا سازمان تبلیغی جماعت احتمالا دیگر دلیل این انتخاب نخست‌وزیر پاکستان است ، چراکه این احزاب هرچند شاید مرجعیت تام عربستان را نپذیرند اما چون در زمینه ضدیت با تشیع با وهابیت و سلفی‌ها نزدیک هستند لذا دولت را مجبور به نزدیک شدن به عربستان به جای ایران می‌کنند. میرمحمود موسوی تحلیلگر مسائل شبه قاره هم نظری مشابه رحمانی دارد. او که با ایرنا گفت‌وگو کرده، این انتخاب عمران خان را امری طبیعی می‌داند؛ چنانکه نخست‌وزیران پیشین پاکستان هم در اولین سفر خارجی به عربستان رفته بودند. موسوی از نگاه اقتصادی پاکستان به عربستان سخن می‌گوید و توضیح می‌دهد: «عربستان فرصت‌های اقتصادی مناسبی را برای این کشور فراهم می‌کند، چرا که جمعیت میلیونی پاکستانی‌های ساکن عربستان، درآمدهای میلیاردی خود را به این کشور روانه می‌کنند.» از این جهت، او نتیجه می‌گیرد که منافع اسلام‌آباد در رابطه با عربستان، با منافع اقتصادی- سیاسی ایران برای آن قابل قیاس نیست.
بازگشت رابطه اسلام‌آباد-واشنگتن
به مسیر سابق؟
در این بین، برخی از بازگشت روابط امریکا (شریک مهم عربستان در خاورمیانه) با پاکستان به روال سابق سخن می‌گویند. در همین رابطه، یک روزنامه امریکایی اعلام کرد، انتخاب عمران خان برای نخست‌وزیری پاکستان باعث شده است که امریکا روابط خود با پاکستان، یکی از متحدان اصلی‌اش در منطقه را مورد بازنگری قرار دهد. روزنامه واشنگتن پست نوشت که بعد از انتقال دموکراتیک قدرت در پاکستان، برخی از مشاوران ارشد دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا اعلام کرده‌اند که اکنون وقت آن فرا رسیده است واشنگتن کمک‌های مالی برای پاکستان را که در اوایل امسال قطع کرده بود، دوباره از سر گیرد. چند ماه پیش، وزارت دفاع ایالات متحده، کمک ۳۰۰ میلیون دلاری به پاکستان را به دلیل آنچه آن را ناکامی اسلام‌آباد در برخورد قاطعانه با گروه‌های شبه‌نظامی و ستیزه‌جویان می‌خواند، قطع کرد. این تصمیم چندین ماه پس از آن اتخاذ شده بود که دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری این کشور اعلام کرد که ایالات متحده در قبال سال‌ها کمک به اسلام‌آباد چیزی جز «فریب و دروغ» دریافت نکرده است. سال گذشته نیز کنگره امریکا کمک مالی ۵۰۰ میلیون دلاری صندوق حمایتی ائتلاف به اسلام‌آباد را متوقف کرده بود. پمپئو وزارت خارجه امریکا نیز چندی پیش از امکان بهبود روابط این کشور با پاکستان سخن گفته بود. چنانکه وزیر اطلاع‌رسانی پاکستان پس از اعلام خبرهایی مبنی بر مخالفت ایالات متحده با پرداخت وام از سوی صندوق بین‌المللی پول به اسلام‌آباد، گفت که پمپئو به دولت پاکستان این اطمینان را داده که اگر اسلام‌آباد به دنبال دریافت کمک مالی از صندوق بین‌المللی پول باشد، امریکا با آن مخالفت نمی‌کند.
حال برخی این سلسله تحولات را به نزدیکی عمران خان به جبهه امریکا-عربستان تعبیر کرده‌اند که می‌تواند منجر به فاصله افتادن دولت جدید پاکستان با ایران شود. اتفاقی بر خلاف پیش بینی تحلیلگران، مبنی بر بهبود روابط تهران- اسلام‌آباد پس از به قدرت رسیدن عمران خان که پیش‌تر او در جریان انتخابات وعده آن را داده بود. با این حال کارشناسان معتقدند در شرایط فعلی مواضع دولت پاکستان نسبت به ایران، مواضع خوبی است. همانطور که در جریان خروج امریکا از برجام، پاکستان حمایت‌های لازم را از ایران داشت. با این حال عمق رابطه پاکستان با عربستان و امریکا نشان از آن دارد که این کشور روابط خود با ریاض و واشنگتن را فدای رابطه با تهران نخواهد کرد. حال باید دید عمران خان که از او به عنوان گزینه‌ای برای میانجی‌گری میان ایران و عربستان نام می‌بردند، می‌تواند در روابط خود با این دو جبهه تعادل برقرار کند یا آنکه مجبور به چرخش به یکی از این دو سو خواهد شد.
