بازگویی تاریخ هلند در چند خط
ریحانه جاویدی
پنجمین بار است که آثار موزه‌ای از کشورهای خارجی برای نمایش به ایران منتقل می‌شود، بعد از نمایش آثار موزه لوور فرانسه، حالا نوبت به هلندی‌ها رسید تا بخشی از تاریخ خود را در ایران به نمایش بگذارند. بعد از گذشت 4 ماه که 196 شی از آثار تاریخی ایران در موزه درنتس هلند به نمایش گذاشته شده، اکنون در راستای یک تفاهم دوجانبه، نمایشگاهی با عنوان «باستان‌شناسی و هنر سرزمین هلند به روایت موزه درنتس» با بیش از ۵۰۰ شیء از ۱۰۳ محوطه از موزه درنتس هلند در موزه ملی ایران بر پا شده است. با این وجود اگرچه هارولد ری توپان، رییس موزه درنتس هلند، معتقد است بهترین آثارشان را برای نمایش به ایران منتقل کرده‌اند اما جز یک مومیایی 2300 ساله، یک تابلوی نقاشی از پیکاسو و یک تبر دستی ۵۰ هزار ساله، شیء خاص دیگری در میان آثار به نمایش درآمده از این موزه، دیده نمی‌شود. تنها اثری هم که از ونگوگ در این نمایشگاه به نمایش درآمده است به دلیل ارتباط موضوعی از مخزن موزه هنرهای معاصر ایران، قرض گرفته شده است، در حالی که در میان 196 اثر منتقل شده از ایران به هلند، اشیای گرانقیمتی همچون جام مارلیک، جام همدان، جام کلاردشت، حلقه قدرت، سفالینه‌های شهرسوخته، گنجینه جوبجی، اشیای جیرفت و نقش برجسته‌های تخت جمشید، به چشم می‌خورد. این در حالی است که هلندی‌ها در بروشور نمایشگاه هم به جای استفاده از زبان فارسی، به اشتباه از زبان عربی استفاده کرده‌اند که رییس موزه درنتس هلند در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه درباره این اتفاق عذرخواهی کرده و اعلام کرد در چاپ‌های بعدی اصلاح می‌شود.
نمایشگاهی برای حضور کارخانه‌دارها
تاکنون نمایشگاه‌هایی از آثار موزه ملی ایران در کشورهایی چون مکزیک، ژاپن، آلمان، هلند، فرانسه، انگلیس، ایتالیا و هندوستان برگزار شده است اما از بین این کشورها فقط موزه لوور فرانسه پس از سال‌ها، در موزه ملی ایران نمایشگاه برگزار کرده است، نمایشگاهی که اشیا به انتخاب خودشان بود و موزه ملی ایران کمترین دخالتی در تعداد و انتخاب آنها نداشت و حالا بعد از فرانسوی‌ها، هلندی‌ها به توافق خود عمل کرده و در مقابل نمایش 196 اثر ارزشمند که از ایران به این کشور منتقل شد، 500 شیء را روانه ایران کردند که به نظر می‌رسد موزه ملی ایران هیچ دخالتی در انتخاب این آثار نداشته است. کورنلیس بیل، معاون استانداری استان درنته در هلند و عضو هیات امنای موزه درنتس، درباره چگونگی انتخاب آثار برای نمایش در ایران، گفت: از آنجا که قدیمی‌ترین آثار باستان‌شناسی هلند و قدیمی‌ترین دوران زندگی در استان درنتس یافت شده است، برای ما اهمیت داشت تا تاریخ کهن استان‌مان را به نمایش بگذاریم. این در حالی است که آثار ایران نیز در نمایشگاهی تحت عنوان «ایران تمدن کهن» در موزه درنتس به نمایش درآمده است. از این رو بر آن شدیم تا آثار باستانی و تاریخی هلند را نیز در ایران بیاوریم و آن را به ایرانی‌ها نشان دهیم.»
او افزود: « ازجمله آثاری که برای نمایش در این نمایشگاه انتخاب کردیم، مومیایی از یک مرد هلندی است که نمونه‌ای از قدیمی‌ترین مردمانی است که در استان درنته هلند زندگی می‌کردند. از مجموعه سرامیک‌ها و نقاشی‌ها نیز آثاری را انتخاب کردیم که در زمره آثار ملی هلند به حساب می‌آیند. هدف‌مان آن بود که در کنار مجموعه آثار باستان‌شناسی، مجموعه‌ای از آثار هنری هلند را نیز به مردم ایران نشان بدهیم.»
البته بیل این نمایشگاه را زمینه حضور گروهی از کارخانه‌داران هلندی در ایران می‌داند که می‌تواند فرصت‌هایی را برای سرمایه‌گذاری آنها در ایران فراهم کند. او درباره این موضوع بیان کرد: « به زودی در ماه مارس و آوریل تعدادی از کارخانه‌داران هلندی که از نمایشگاه باستان‌شناسی و هنر هلند به روایت موزه درنتس حمایت کرده بودند، به ایران سفر می‌کنند تا طی یک تور، از ایران و نمایشگاه بازدید کنند. ممکن است این دیدار بهانه‌ای شود تا آنها در ایران سرمایه‌گذاری کنند. آنها به ایران می‌آیند و ایران را می‌بینند ولی نمی‌دانیم ممکن است اتفاقی درخصوص سرمایه‌گذاری در ایران بیفتد یا نه! اما اگر نیایند قطعا هیچ اتفاقی نخواهد افتاد.»
ونگوگ از موزه هنرهای معاصر آمد نه از هلند
بخشی از این نمایشگاه به آثار نقاشی از نقاشان هلندی اختصاص دارد که تنها نکته ویژه آن نمایش تابلوی نقاشی از «سیمون مولین» نقاش هلندی است که تاکنون در هلند به نمایش درنیامده و برای نخستین‌بار است که در ایران برای بازدید عمومی استفاده می‌شود. هارولد ری توپان، رییس موزه درنتس هم درباره نحوه انتخاب آثار به نمایش درآمده در این بخش نمایشگاه بیان کرد: « زمانی که با آقای جبرئیل نوکنده، مدیر موزه ملی ایران، درصدد انتخاب آثار نمایشگاه باستان‌شناسی و هنر هلند بودیم به این مهم فکر می‌کردم که باید بهترین اشیاء‌مان را انتخاب کنیم تا بتوانیم هنر، فرهنگ و تمدن هلند را به بهترین شیوه به ایرانی‌ها نشان دهید بنابراین مجموعه‌ای که در حال حاضر شاهد آن هستید، نتیجه آن انتخاب است.»
او افزود: «آثاری که در این بخش به نمایش گذاشته شده است توسط نقاشان بسیار مهم و برجسته نقاشی شده‌اند که به نوبه خود بسیار منحصر به فرد هستند. چنانکه آثاری از پیکاسو و موندیال در این نمایشگاه روی دیوار رفته است. ممکن است بسیاری از افراد بگویند چرا نقاشی که به تازگی خریداری شده است در شهر آسن به نمایش درنیامده و در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شده است؟ در پاسخ می‌گویم؛ چراکه مردم ایران شایسته آن هستند که در تهران شاهد این اثر باشند.» دومین بخش از این نمایشگاه در حالی به آثار نقاشان هلندی اختصاص دارد که تنها یک اثر از پابلو پیکاسو برای نمایش به ایران آمده و تنها اثر به نمایش درآمده از مجموعه آثار ونگوگ، نقاش معروف هلندی، به نام « بر دروازه ابدیت» هم از مخزن موزه هنرهای معاصر به امانت گرفته شده که سال‌ها قبل توسط فرح پهلوی خریداری و به ایران منتقل شد. نقاشی که تاکنون هفت نسخه از آن تهیه شده و وجه تمایز این نسخه که در ایران است با شش نسخه دیگر از آن جهت است که در این نسخه با دست‌خط ونگوگ زیر اثر عنوان تابلو «بر دروازه ابدیت» به چشم می‌خورد.
از نمایشگاه بیشتر بدانیم
مجموعه آثار تاریخی و هنری که از موزه درنتس هلند در موزه ایران باستان به نمایش درآمده‌اند به مدت ۶ ماه تا ۱۷ فروردین ۱۳۹۸ در موزه ملی ایران نمایش داده می‌شود. این نمایشگاه براساس گاه‌نگاری زمانی چیده شده است و نخستین اشیایی که در سالن موزه به چشم می‌خورد به 50 هزار سال پیش تعلق دارند. آنها دو نمونه ابزار سنگی هستند که در یک اردوگاهِ باز در شمال شهر «آسن» در کاوش‌های باستان‌شناسی کشف شده‌اند. این سنگ‌ها که باستان‌شناسان آنها را تبردستی معرفی می‌کنند به احتمال زیاد به دست نئاندرتال‌ها ساخته شده‌اند تا لاشه‌های شکار را قصابی کنند. انسان‌هایی که هنوز هم آثارشان توسط ماهیگیران از کف دریا کشف می‌شود. از آنجایی که هلند کشور کم ارتفاعی است، در دوران‌های سرد سطح دریا کاهش می‌یافته و بخش‌های خشک هلند به سمت اسکاندیناوی و انگلستان پیش می‌رفته است، در این هنگام انسان‌های اولیه نیز شعاع سکونت خود در شمال هلند را افزایش می‌داده‌اند. از همین رو حالا که این بخش به زیر دریا رفته ماهیگیران هر از گاهی از عمق دریا فسیل و ابزارهای سنگی را از زیر آب بالا می‌آورند. در یکی از این موارد ماهیگیران بخشی از جمجمه یک نئاندرتال از کف دریای شمال به دست آمده که این نشان می‌دهد که این انسان‌ها در هلند زندگی می‌کرده‌اند.
در این نمایشگاه هر چه به جلو حرکت می‌کنید تاریخ هم به جلو می‌رود. حالا آثاری را می‌بینید که به نسل‌های بعدی نئاندرتال‌ها در هلند تعلق دارد؛ به «شکارچیان هامبورگی». ابزارهایی که از سنگ چخماق ساخته شده و برای تراش پوست حیوانات مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بعد از آن شما شاهد سفال‌هایی هستید که پر از شن‌ها هستند. سفال‌هایی که از گورها به دست آمده‌اند و پخت خوبی ندارند. کمی جلوتر تابلویی از اثر کلی بدن یک انسان روی شن دیده می‌شود که متعلق به دوره نوسنگی جدید است. در سالن بعدی یکی از آثار شاخص مومیایی مردابی است. مومیایی که فقط از آن پوستی به جای مانده و استخوان‌ها در آب حل شده است. پوستی که شبیه چرم سراسر بدن مومیایی را پوشانده است. این مومیایی سال 1904 به صورت اتفاقی توسط کارگران معدن کشف شده است. بخش بعدی متعلق به سفال‌ها و سرامیک‌ها و نقاشی‌ها است.
