تیغ انرژی گران، بر پیکر رشد اقتصادی

منابع ثانویه کاهش روزانه 150 هزار بشکه را در تولید نفت خام ایران در سپتامبر گزارش کردند

گروه‌انرژی|نادی صبوری-علیرضا کیانی|

همزمان با اینکه بسیاری اختلالات طرف عرضه را محرکی برای افزایش قیمت نفت به 100 دلار در هر بشکه می‌داند، هر دو گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت و آژانس بین‌المللی انرژی که در دو روز گذشته منتشر شده‌اند بر کاهش رشد تقاضا برای نفت خام در سال آتی دست گذاشته‌اند. در این میان آژانس بین‌المللی انرژی به وضوح از قیمت بالا به عنوان دلیل کاهش تقاضا نام برده اما خطر آن را فراتر از مساله نفت می‌داند. خطری جدی برای رشد اقتصادی جهان.

این روزها بازار نفت پر خبر است. از افزایش قیمت‌ برنت به بالاترین سطح خود در 4 سال گذشته تا کاهش سهم عرضه نفت خام ایران از بازار طلای سیاه و توئیت‌های ترامپ همگی باعث شده‌اند تا این بازار در صدر اخبار باشد. هفته گذشته، نقل‌قول‌ها، نگرانی‌ها و تحلیل‌های بسیاری درباره وضعیت و افق بازار نفت خام منتشر شد. یکی از مهم‌ترین این واکنش‌ها به افزایش قیمت نفت از سوی فاتح بیرول، رییس آژانس بین‌المللی انرژی بود که از کشورهای اوپک خواسته بود تا فکری به حال طرف عرضه بازار طلای سیاه کنند. از همین رو بسیاری نگاهشان به پایان هفته بود تا گزارش اوپکی‌ها که اخیرا مورد هجمه‌های بسیاری به‌خصوص از سوی رییس‌جمهور ایالات‌متحده قرار گرفته بودند، منتشر شود. اما انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی که وظیفه مشاوره به کشورهای مصرف‌کننده نفت را دارد، یک روز پس از انتشار گزارش اوپک به عنوان نهاد نماینده عرضه‌کنندگان، نشان داد هر دو گروه تقریبا بر سر چیزی که در کمین بازار است توافق دارند؛ «کاهش تقاضا».

  نفتِ سر به فلک گذاشته

قیمت نفت اخیرا در واکنش به اختلالات موجود در بازار، به‌خصوص زمزمه کاهش عرضه ایران، به سطوحی رسیده که حتی تا 6 ماه پیش تصور آن برای بسیاری از تحلیلگران بازار محلی از ارعاب نداشت. در همین راستا، چنان که گزارش ماه اکتبر سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام که روز پنجشنبه منتشر شد گزارش داده است در ماه سپتامبر، سبد مرجع اوپک با افزایش شدید 7 درصدی یا 4 دلار و 92 سنتی نسبت به ماه پیش به متوسط 77 دلار و 18 سنت در هر بشکه رسیده است. این رقم بالاترین قیمت سبد مرجع اوپک از اکتبر سال 2014 به این سو است. افزایش در قیمت قراردادهای آتی نفت خام در ماه گذشته به دلیل تنش‌های ژئوپلیتیک، افزایش نگرانی‌ها درباره کاهش عرضه جهانی و موجودی پایین انبارهای نفت در ایالات‌متحده (علی‌الخصوص انبار کاشینگ در ایالت اوکلوهاما)، رخ داد.

قیمت نفت خام دریای شمال با 5 دلار و 27 سنت افزایش نسبت به ماه گذشته به بشکه‌ای 79 دلار و 11 سنت رسید. همچنین، قیمت وست تگزاس اینترمدیت نیز 2 دلار و 24 سنت افزایش یافت و 70 دلار و 8 سنت در هر بشکه رسید. قیمت شاخص نفتی عمان نیز 6 دلار و 8 سنت افزایش را تجربه کرد تا به مرز 78 دلار و 79 سنت در هر بشکه برسد.

قیمت نفت برنت از ابتدای سال جاری تا انتهای ماه سپتامبر 20 دلار و 23 سنت افزایش یافته و به 72 دلار و 74 سنت در هر بشکه رسیده است. نفت خام امریکا نیز در همین مدت 17 دلار و 43 سنت افزایش یافت و به متوسط 66 دلار و 70 سنت رسید و قیمت نفت عمان نیز 18 دلار و 25 سنت رشد کرد و بطور متوسط بشکه‌ای 70 دلار و 48 سنت به فروش رفت.   «اختلاف قیمت میان برنت و دبلیوتی‌آی» نیز از نوسانات اخیر قیمت متاثر شده است، اوپک که همواره در گزارش‌های خود به این شاخص می‌پردازد روز پنجشنبه نوشت که شکاف قیمت میان دو شاخص اصلی نفت جهان یعنی برنت و وست تگزاس اینترمدیت در ماه گذشته به 9 دلار و 2 سنت در هر بشکه رسید. در بازار سهام، خرید اوراق برنت بسیار پررونق بود، حال‌آنکه بازار نفت خام امریکا چنین وضعیتی نداشت. قیمت حال نفت دوبی در ماه سپتامبر از قیمت اوراق آتی این گرید نفتی پیشی گرفت در حالی که قیمت حال و آتی وست تگزاس اینترمدیت به یکدیگر نزدیک شد. ساختار بازار نفت برنت نیز به دلیل نگرانی‌ها از کمبود عرضه جهانی به گونه‌ای رقم خود که قیمت حال این گرید نفتی از قیمت آتی آن بیشتر شود. فاصله قیمت نفت خام ترش به شیرین به دلیل انتظار کاهش عرضه نفت ترش و در دسترس بودن نفت شیرین، کاهش یافت.

  تقاضا زیر تیغ قیمت

«هر دو سمت عرضه و تقاضای نفت خام اکنون به پیک‌های قابل توجه تاریخی 10 میلیون بشکه‌ای حرکت می‌کنند و هیچ نشانه‌ای از توقف در حرکت این دو دیده نمی‌شود». آژانس بین‌المللی انژری با این جمله و با استفاده از اصطلاح «twin peaks» که نام یک سریال امریکایی ژانر سورئال است برای نام‌گذاری گزارش جدید خود استفاده کرده است که احتمالا اشاره به 2 پیک عرضه و تقاضا و وضعیت ترسناکی که ممکن است بر اقتصاد جهان حاکم شود دارد. آژانس که از دریچه نگاه مصرف‌کنندگان به بازار نفت نظر می‌افکند، عقیده دارد که «انرژی گران بازگشته است و این تهدیدی برای رشد اقتصادی است».

این آژانس ادامه می‌دهد: «برای برخی از کشورهای در حال توسعه، بالا رفتن بهای انرژی با کاهش ارزش پولشان در مقابل دلار امریکا مصادف شده است، بنابراین خطر آسیب اقتصادی حادتر شده است. از طرفی، اقتصاد جهانی از سوی جنگ‌های تجاری میان چین و ایالات‌متحده نیز تهدید می‌شود.»   از همین رو آژانس در پیش‌بینی رشد تقاضا برای هر دو سال 2018 و 2019 تجدید نظر کرده و هر دو را به مقدار 110 هزار بشکه در روز کاهش داده است.

گزارش اوپک نیز با دیدی فنی‌تر هر چند با اعدادی کوچک‌تر، بر همین موضوع صحه می‌گذارد. در این گزارش آمده که در سال 2018، انتظار بر این است که تقاضا برای نفت خام به 1 میلیون و 540 هزار بشکه در روز برسد. این رقم 80 هزار بشکه کمتر از برآوردهای ماه گذشته سازمان است. دلیل کاهش از طرف اوپک تحولات اخیر اقتصادی در کشورهای امریکای لاتین و آخرین داده‌ها در مورد وضعیت اقتصادی کشورهای خاور میانه و اروپا عنوان شده است.

همچنین اوپک اضافه می‌کند که تقاضای نفت برای کل سال به 98 میلیون 700 هزار بشکه در روز رسیده است.

سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام برآورد رشد تقاضا برای سال 2019 را نیز 1 میلیون و 360 هزار بشکه در روز اعلام کرده است که این رقم حدود50 هزار بشکه پایین‌تر از برآوردهای ماه گذشته است. دلیل این کاهش نیز اصلاحات در برآوردهای اقتصادی در مورد کشورهایی مانند ترکیه، برزیل و آرژانتین است.در نتیجه، انتظار بر این است که تقاضای کل برای نفت به 100 میلیون 150 و هزار بشکه گزارش شده است. کشورهای اوپکی نیز از گزند کاهش تقاضا در امان نیستند، برآوردهای سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام در تازه‌ترین گزارش نشان می‌دهد که تقاضا برای نفت خام اوپک در سال 2018 به 32 میلیون و 700 هزار بشکه در روز برسد که این میزان 800 هزار بشکه پایین‌تر از سطح تقاضا در سال گذشته است. در سال 2019، این سازمان انتظار دارد که تقاضا برای نفت خام با حدود 900 هزار بشکه کاهش نسبت به سطح خود در سال 2018 به 31 میلیون 800 هزار بشکه در روز برسد.

 اشتهای عرضه

آژانس بین‌المللی انرژی در بخشی از گزارش دیروز خود نوشته است که از ماه مه‌ و اعلام خروج امریکا از برجام، طرفین توافق وین به جز ایران، مکزیک، ونزوئلا، لیبی و نیجریه همه در مجموع 1 میلیون و 600 هزار بشکه در روز بر تولید نفت خام خود اضافه کردند. از طرف دیگر تولید نفت خام امریکا نیز روزانه 390 هزار بشکه افزایش را تجربه کرده است. چنان‌که گزارش آژانس اشاره می‌کند، حتی چین نیز برای نخستین‌بار در 3 سال گذشته افزایش تولید نفت در واکنش به بالا رفتن قیمت‌ها را تجربه کرده است. با این همه، تولید نفت خام ایران، ونزوئلا و مکزیک روی هم روزانه 575 هزار بشکه کاهش را ثبت کرده‌اند و افزایش خالص تولید از ماه مه‌تاکنون از سوی تولیدکنندگان، به رهبری

عربستان سعودی رقم خورده است.

گزارش آژانس ادعا می‌کند که « بازار به وضوح سیگنال‌های حاکی از نیاز به عرضه بیشتر را ارسال می‌کند».

  عرضه در تقلا

البته واضح است که طرف عرضه نیز در حال پاسخ به این سیگنال‌هاست. گزارش دیروز اوپک با تایید این مساله اشاره می‌کند که انتظار دارد عرضه نفت کشورهای غیرعضو اوپک در سال 2018 معادل 2 میلیون و 220 هزار بشکه در روز افزایش یابد. این برآورد نسبت به ماه گذشته، افزایشی 200 هزار بشکه‌ای را نشان می‌دهد. گزارش، کشورهایی مانند ایالات‌متحده، کانادا، قزاقستان و برزیل را عوامل اصلی این رشد سالانه می‌داند. همچنین اوپک انتظار دارد که عرضه دیگر کشورهای تولیدکننده نفت خارج از این سازمان مانند مکزیک، نروژ، اندونزی و ویتنام کاهش یابد. انتظار می‌رود که تولید کل اوپک در سال 2018، به 59 میلیون و 77 هزار بشکه در روز برسد. برآوردهای گزارش از این حکایت دارند که تولید کشورهای غیرعضو در سازمان کشورهای صادرکننده نفت در سال 2019 چیز معادل 2 میلیون 120 هزار بشکه در روز رشد کند. این رقم نسبت به پیش‌بینی‌های ماه پیش، 30 هزار بشکه در روز کاهش نشان می‌دهد.

این گزارش ادامه می‌دهد: «ایالات‌متحده و برزیل، محرک‌های اصلی رشد در عرضه غیراوپک هستند در حالی‌که انتظار می‌رود که مکزیک، نروژ، اندونزی و ویتنام بیشترین کاهش در عرضه را شاهد باشند. عرضه نفت کشورهای غیراوپک در سال 2019 همچنان درگیر بسیاری از عدم‌قطعیت‌هاست. در حال حاضر نشانه‌ها از کاهش عرضه این کشورها حکایت دارند. انتظار می‌رود که عرضه نفت کشورهای غیراوپک به میانگین 61 میلیون 890 هزار بشکه در روز برسد».

اوپک همچنین انتظار دارد صادرات میعانات گازی اوپک در سال‌های 2018 و 2019 به ترتیب 120 هزار بشکه و 110 هزار بشکه افزایش یابد تا به رقم متوسط روزانه 6 میلیون و360 هزار بشکه و 6 میلیون و 470 هزار بشکه برسد. به گزارش منابع ثانویه، در ماه سپتامبر، تولید نفت خام اوپک 132 هزار بشکه افزایش یافت تا به متوسط روزانه 32 میلیون و 760 هزار بشکه در روز برسد.

  صعود زوری به قله‌های دوگانه بازار

اما آژانس بین‌المللی انژری این تقلا و دست و پا زدن تولید‌کنندگان برای تولید به هر قیمتی را اتفاقی ناخوشایند می‌داند. در گزارش آژانس آمده است که برای صنعت نفت رفع نیاز تقاضای حدودی 100 میلیون بشکه در روز، یک دستاورد خارق‌العاده است، اما «امروز در یک چهارم پایانی سال 2018، ما در حالی به قلل دوگانه عرضه و تقاضا رسیده‌ایم که بخش‌هایی از ساز و کار را با زور به سمت سرحدهای خود هل داده‌ایم».  افزایش اخیر عرضه نفت خام به هزینه ظرفیت مازاد، همین حالا این ظرفیت را نسبت به رشد اقتصادی 2 درصد کاهش داده و کاهش بیشتری نیز به دنبال خواهد داشت. این فشار هر چقدر که ما از بابت وجود و تاثیر منفی‌اش بر رشد اقتصادی متاسف باشیم برای مدت زمانی با ما خواهد بود و احتمالا با افزایش بهای نفت خام نیز همراه خواهد شد.  تاکید آژانس تا حدی به وضعیت صادرات نفت ایران باز می‌گردد. ایران سومین تولیدکننده اوپک و پنجمین تولیدکننده نفت در جهان است که به دلیل مواجهه با تحریم‌های امریکا، احتمالا نتواند بخشی از نفت خود را پس از روز چهارم نوامبر یعنی کمتر از 1 ماه دیگر صادر کند. در حالی که آژانس در روز 12 جولای امسال در نخستین واکنش به اعلام خروج امریکا از برجام نوشته بود که احتمالا صادرات نفت خام ایران بیش از 1.2 میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت، گزارش فعلی آژانس به صورت گذرا این تاثیر را بیش از 800 هزار بشکه در روز اعلام کرده است. هر چند این سازمان، این تغییر را در زمره «بازنگری‌ها» قرار نداده و تقریبا چراغ‌خاموش آن را انجام داده است.