تورم استانی الگویی از مصرف مردم

آیسان تنها|

انتشار تورم استانی همواره با اظهاراتی از سوی کارشناسان اقتصادی همراه است ناظر بر اینکه این تورم با چه سبدی و اوزانی محاسبه می‌شود؟ اینکه آیا ویژگی‌های اقلیمی و منطقه‌ای در این سبد لحاظ شده؟ سهم کالاهای وارداتی پوشش داده می‌شود؟ اینها مواردی است که کارشناس قیمت مصرف‌کننده مرکز آمار به آن پاسخ داده و گفته است که همه استان‌های کشور یک سبد دارند با وزن‌های مختلف. وزن‌های هر سبد بر مبنای الگوی مصرف مردم منطقه تعیین می‌شود. به گزارش «تعادل»، شاخص تورم که منتشر می‌شود بسیاری می‌گویند این شاخص گویا نیست. چگونه زندگی مردم گران شده ولی عدد تورم کل به اندازه کافی این گرانی را پوشش نمی‌دهد؟ انتشار تورم استانی هم به شائبه‌ها افزود. اینکه تورم استان‌ها بر چه مبنایی محاسبه می‌شود که بعضا در چند درصد اختلاف تورم دارند. در عین حال هم تورم هر منطقه با انتظارات هماهنگ نیست. مثلا بعضا تورم یک منطقه محروم در صدر لیست بیشترین تورم میان استان‌ها می‌ایستند و تورم یک منطقه محروم دیگر در میانه لیست. اینکه این تورم چگونه محاسبه می‌شود و جزییات آن چیست را در مشروح گفت‌وگو با زهره مالی کارشناس قیمت مصرف‌کننده مرکز آمار بخوانید:

  ابتدا از شما درباره اهداف انتشار تورم استان‌ها می‌‌پرسم. بفرمایید انتشار تورم به تفکیک ایسنا چه فوایدی دارد؟

ابتدا بگویم شاخص قیمت مصرف کنند، متوسط وزنی تغییرات قیمت را نسبت به زمان معین در نظر می‌گیرد. به این ترتیب که یک سبد ثابت در سال پایه مشخص می‌شود و در دوره‌های مختلف مورد قیمت‌گیری قرار می‌گیرد. چیزی که در محاسبه شاخص مهم است ابتدا وزن اقلام و سپس تغییرات قیمت است. وزن اقلام بیانگر آن است که هر قلم در بودجه خانوار چه سهمی دارد و این وزن در سال پایه بر اساس طرح درآمد و هزینه خانوار تعیین می‌شود. هر قلم در هر استان وزنی دارد که متفاوت از استان دیگر است و اینطور نیست که اقلامی که تورم آنها محاسبه می‌شود در کل یک کشور یک وزن واحدی داشته باشند. حالا چرا ما تورم را استانی بررسی می‌کنیم؟ چون تورمی که استان سیستان و بلوچستان دارد متفاوت است از تورم استان تهران. به این دلیل متفاوت است که الگوهای مصرف مردم آنها متفاوت است و وزن‌هایی که در طرح هزینه درآمد برای اقلام استان سیستان و بلوچستان گرفته شده با وزن‌های استان تهران متفاوت است در عین حال تغییرات قیمتی هم بین دو استان متفاوت است. تغییرات قیمتی که طی یک دوره زمانی (هر ماه)، توسط مامور آمار گیر با مراجعه به مناطق مورد نظر در استان سیستان به دست می‌آید متفاوت است از تغییرات قیمتی که مامور آمارگیر از مناطق مورد نظر در استان تهران به دست می‌آورد. در مجموع آنچه در نهایت به عنوان شاخص و تورم کل منتشر می‌شود، وضعیت ‌مجموع استان‌ها با هم را پوشش می‌دهد ولی بیانگر وضعیت یک استان نیست، لذا مرکز آمار برای دادن تصویری روشن از تغییرات قیمت‌ها در هراستانی بر اساس وزن‌های مربوط به همان استان، تصمیم گرفت تورم استان‌ها را منتشر کند. تورم دهک‌ها هم بر همین مبنا منتشر شد برای اینکه تغییرات قیمتی اقلام مصرفی هر گروه شفاف‌تر شود.

  چه کمکی به سیاست‌گذار می‌کند؟

ما این اطلاعات را ماهانه برای روسای استانی می‌فرستیم. این اطلاعات به آنها کمک می‌کند بفهمند کدام اقلام افزایش قیمت بیشتری را تجربه کرده است؟ ارایه اطلاعات دقیق تغییرات قیمتی برای سیاست‌گذاران استانی به آنها کمک می‌کند که بتوانند مدیریت‌های لازم را در موارد گوناگون اعمال کنند.

بازخوردی هم داشتید؟ یعنی نتیجه‌ای به دستتان رسیده که این آمارهای ریز واقعا چه تاثیری در برنامه‌های سیاست‌گذار دارد یا خیر؟ قاعدتا این آمارها در تصمیم‌گیری مدیران موثر هستند. به ویژه زمانی که مباحث مربوط به تامین اقلام مورد نیاز مردم مطرح می‌شود، مدیران می‌توانند عرضه مناسب کالای مصرفی مورد نیاز مردم را بر اساس این اطلاعات مدیریت کنند.

  سوالی که همواره مطرح می‌شود این است که آیا سبد مورد محاسبه حاوی اقلام متفاوتی است؟ به هر حال در بعضی مناطق بعضی کالاها بیشتر مصرف می‌شوند، مثل خرما در جنوب یا ماهی در شمال و همان جنوب و...

خیر. برای کل کشور 451 قلم کالا در نظر گرفته شده است که وابسته به اینکه چقدر آن کالا در منطقه مورد محاسبه مصرف می‌شود به آن وزن داده شده است. مثلا مردم مناطق شمالی غالبا برنج شمال مصرف می‌کنند پس وزن برنج شمال در این منطقه بالا محاسبه شده ولی ممکن است مردم یک منطقه دیگر برنج شمال کمتر مصرف کنند و در عوض برنج خارجی بیشتر مورد استفاده باشد. در چنین شرایطی وزنی که به برنج شمال داده می‌شود، بسیار کم و وزنی که به برنج خارجی داده می‌شود بالا می‌رود.

  درباره کیفیت کالا چه برنامه‌‌ای دارید؟ به هر حال کیفیت یک قلم کالای مصرفی در یک منطقه ممکن است متفاوت از کیفیت همان نوع کالا در منطقه دیگر باشد و این اتفاقا قادر نیست پوشش دهد که گرانی درباره یک کالا چطور منجر به آن شده است که کالای کم‌کیفیت مشابه جایگزین شود.

ببینید کیفیت آنطور که مد نظر شماست محاسبه نمی‌شود و اصلا امکان محاسبه آن نیست. چون ممکن است از یک کیفیت مشخصی از کالا در یک منطقه وجود نداشته باشد. با این حال ما یک مشخصات عامی برای سبد خود در نظر گرفته‌ایم که باید حتما رعایت شود. مثلا می‌گوییم رب گوجه فرنگی به اندازه یک کیلوگرم. یعنی مامور آمارگیر موظف است هر دوره قیمت حتما یک کیلوگرم گوجه فرنگی را محاسبه کند. در کنار آن یکسری مشخصات خاص هم وجود دارد که در زمان آمارگیر توسط مامور آمارگیر تعیین می‌شود. ممکن است مامور آمار گیر تصمیم بگیرد در یک استان قیمت یک رب با کیفیت بیشتری را بگیرد و دیگری برای محاسبات خود رب با کیفیت کمتری را مد نظر داشته باشد.

 سوال اینجاست که اگر مامور آمارگیر هر ماه رب‌هایی با کیفیت متفاوت و در نتیجه قیمت‌های متفاوت انتخاب کند، چگونه این جابه‌جایی پوشش داده می‌شود؟

 درست است که مامور آمارگیر مختار است که رب را با کیفیت مورد نظر خود انتخاب کند ولی موضوعی که در این میان اهمیت دارد این است که باید حتما مشخصات ربی که این ماه قیمت آن برآورد می‌شود با مشخصات ربی که ماه بعد قیمت آن در نظر گرفته می‌شود، یکی باشد. یعنی در ماه بعد همان برند از رب و با همان وزن ماه قبل مورد بررسی قرار گیرد. بنابر آنچه گفتم مشخصات عام غیر قابل تغییر هستند ولی موضوعات خاص خیر.

  در ماه‌های اخیر به دلیل گرانی‌ها برخی گزارش‌ها وجود دارد مبنی بر اینکه برخی کارخانه‌ها، اقدام به کوچک کردن محتوای بسته‌بندی می‌کنند. به این ترتیب که مثلا مقدار کمتری از میزانی که روی بسته‌بندی کالا نوشته شده در داخل آن محتوا درج می‌کنند. این موضوع ممکن است مانع از آن شود که تورم به صورت دقیق پوشش داده شود، برای آن چه برنامه‌ای دارید؟

این موضوعی است که اخیرا درباره آن مباحث زیادی شده. در نهایت مرکز آمار ایران روشی اتخاذ کرد که به موجب آن بتواند بر مبنای وزن اندازه‌گیری شود. به این معنا که اگر رب یک کیلوگرمی باشد و اکنون به دلیل کاهش قدرت خرید مردم تبدیل شده باشد به بسته‌های 800 گرمی باید تبدیل وزن صورت گیرد. با یک تناسب‌گیری ساده قیمت یک کیلوگرم به دست بیاید. مرکز آمار ایران به دنبال آن است که همه مواردی که بتواند ما را به عدد دقیق‌تری از وضعیت قیمت‌ها برساند به کار ببندد.

  اکنون فقط بحث این مطرح نیست که کارخانه‌ها مواد را در بسته‌بندی‌های کوچک‌تری که بیانگر وزن‌های کمتری است ارایه کنند. بعضا مصرف‌کنندگان می‌گویند که در همان بسته‌بندی‌های قبلی کالای کمتر ارایه می‌شود. یعنی کارخانه‌داری که نتوانسته قیمت کالای خود را افزایش دهد، از طریق کم کردن کالای درون بسته‌بندی در همان بسته قبلی اقدام به فروش کالا می‌کند. طبعا در چنین شرایطی مرکز آمار به راحتی نمی‌تواند قیمت‌های جدید را به صورت دقیق به دست آورد. چه مکانیزمی برای این موارد دارید؟

ببینید اگر قرار باشد کارخانه در بسته‌بندی آب و هوا پر کند و... دیگر کاری از ما ساخته نیست. این موارد و مسوول رسیدگی به آن به عهده سازمان استاندارد است. ما نمی‌توانیم و ابزارهای آن را هم در اختیار نداریم که بررسی کنیم کارخانه‌داران از چه روش‌هایی برای کم‌کردن محتوای کالایی که می‌فروشند استفاده می‌کنند تا بتوانند سود قبل را به دست بیاورند. ما فقط می‌توانیم در صورتی که این جابه‌جایی‌ها قابل مشاهده است از راه‌هایی برای تبدیل وزن استفاده کرده به اعداد واقعی‌تری برسیم.

  قبول دارید که این خلأ است و باعث می‌شود تغییر قیمت بسیاری از کالاها پوشش داده نشود؟ و اصلا از دلایل عدم اعتماد مردم به برخی از آمارها از همین عوامل ناشی می‌شود؟ به هر حال مردم افزایش قیمت را احساس می‌کنند که پوشش داده نمی‌شود.

ببینید به هر حال این بخش به عهده ما نیست. پیش‌تر هم گفتم دستگاه‌هایی وجود دارند که مسوولیت مستقیم رسیدگی به تخلفات اینچنینی به عهده آنهاست. ما به این بحث ورود نمی‌کنیم چون در وظایف ما هم نیست.

  تفاوت اوزان را بر چه مبنایی در نظر می‌گیرید؟ بسیاری از مواقع وقتی گزارش‌های مرکز آمار ایران می‌آید کارشناسان از یک ناهمگنی در آمارها خبر می‌دهند که برایشان قابل درک نیست. مثلا اینکه تورم در میان مناطق مرزی بسیار متفاوت است، یا در میان مناطق ساحلی.

ما اوزان را بر این مبنا در نظر نمی‌گیریم که فلان مناطق چه ویژگی‌هایی دارند. در واقع اینکه منطقه‌ای مرزی، ساحلی یا توریستی باشد تاثیری در وزن اقلام آن ندارد، چیزی که برای ما اهمیت دارد الگوی مصرف مردم منطقه است. ما در ایران 31 استان داریم. در مرکز آمار طرح هزینه درآمد اجرا می‌شودکه در آن 38 هزار خانوار را در سطح کل کشور مشخص کرده و به آن مراجعه می‌کند و می‌پرسد شما برای این اقلام کالا چقدر هزینه‌ کرده‌اید؟ بعد بستگی به الگوی مصرف استان به کالاها وزن داده می‌شود. یعنی اگر مشخص شود که کالای X در یک استان بیشتر مصرف می‌شود، وزن آن بیشتر می‌شود. در نظر بگیرید که همین مسائل اقلیمی و فرهنگی که گفتید ممکن است در مصرف خانوار تاثیر داشته باشند در این روش پوشش داده می‌شوند. به این ترتیب که مثلا مردم جنوب که خرمای بیشتری مصرف می‌کنند و تعداد دفعاتی که این کالا را می‌خرند بطور میانگین بیشتر از سایر کالاهاست در این مدل محاسبه می‌شود و در نتیجه وزن آن بیشتر است و تغییرات تورمی آن در آن منطقه در تورم کل تاثیر بیشتری از کالایی خواهد داشت که در این منطقه کمتر مصرف می‌شود.

  برخی سوالات هم مطرح است مثل اینکه در برخی استان‌ها ممکن است ویژگی یک منطقه کاملا متفاوت از منطقه دیگر باشد. مثلا یک شهر توریستی مانند آستارا در کنار یک شهر دیگر مانند آستانه اشرفیه در استان گیلان ممکن است تفاوت قیمتی را متفاوت حس کنند. ولی در نهایت این موارد در تورم کل پوشش داده نمی‌شود، احتمال اینکه به سمت به دست آوردن تورم جزیی‌تری هم بروید وجود دارد؟

ببینید شاخص کل از جزییات به دست می‌آید. در هر استان ما چند منطقه شهری داریم و در هر منطقه شهری هم قیمت اقلام را می‌گیریم. سعی کردیم پوشش حداکثری بدهیم. مثلا استان مرکزی، گیلان و... ممکن است چند منطقه شهری را شامل شوند. در این بخش بیشتر تمرکز بر تفاوت شهر و روستااست. چون تورم در مناطق شهری و روستایی تفاوت دارد، به اندازه‌ای که باید تفکیک‌ها را در نظر گرفت ولی شهرها به تفکیک ارایه و منتشر نمی‌شود.

  نکته دیگر درباره حذف برخی کالاها از سبد هزینه خانوار به خاطر گرانی است. در چنین شرایط گرانی چطور پوشش داده می‌شود؟

ببینید تغییر سال پایه به همین خاطر است. طی دوره‌های زمانی ممکن است که تعدادی کالا از سفره خانوار حذف شوند. این ممکن است به دلایل مختلفی صورت بگیرد. و در مقابل کالاهای دیگری به سبد هزینه خانوار اضافه شود، طبیعی است که در چنین شرایطی با تغییر سال پایه کالاهای مورد استفاده مردم به روز می‌شود و دیگر کالاهایی که حذف می‌شوند محاسبه نمی‌شوند.

  خب نکته همین‌جاست. کالا حذف می‌شود و دیگر در سبد خانوار نیست، در عین حال مشخص نمی‌شود که آنقدر گران شده که حذف شده. نکته اینجاست که این موضوع خود را در تورم نشان نمی‌دهد و مشخص نیست چه اتفاقی افتاده است.

ببینید کالا ضریب اهمیت خود را حفظ می‌کند تا با تغییر سال پایه اقلام تغییر کند. اگر کلا خرید و فروش نشود که ما قیمت نمی‌گیریم. وقتی مامور آمارگیر به کارگاه مراجعه می‌کند صرفا کالاهایی که در بازار معامله شده است را قیمت‌گیری می‌کند. محاسبه افزایش قیمت کالاهای مصرفی مردم مورد محاسبه ماست. اینکه کالاهایی که مصرف می‌کنند در چه شرایط قیمتی قرار دارند. برای محاسبه باقی موارد باید به بررسی‌های دیگری پرداخت. با این حال ما سبد را بگونه‌ای در نظر گرفته‌ایم که کالاهای مصرفی مردم پوشش داده شوند و تغییر و تحولات در نرخ‌ها پوشش داده شود.

  با کالاهای وارداتی چطور برخورد می‌کنید؟ برخی نمایندگی‌های خارجی اکنون بساط خود را جمع کرده و رفته‌اند دقیقا به خاطر گرانی. این موارد پوشش داده می‌شود؟

ما برخی اقلام وارداتی را محاسبه می‌کنیم. با این حال اقلام حذف شده، از محاسبات ما هم حذف می‌شوند. در عوض کالای جایگزین در نظر گرفته می‌شود. کالایی که ویژگی‌های نزدیکی دارد به جای کالای قبلی می‌نشیند. مثلا اگر برندی جمع کرده است، ‌کالاهای جدیدی جایگزین شده است ما می‌توانیم کالاهای جایگزین شده را محاسبه کنیم. به عبارتی راه دیگری هم وجود ندارد. به هر حال کالایی که حذف شده دیگر تغییرات قیمتی ندارد که بخواهیم آن را فروش دهیم. با این حال ما برای برطرف کردن نواقص این روش برنامه‌ای هم داریم. اینکه اگر کالایی حذف شد و کالای دیگر جایگزین شد، ما اقدام به بررسی قیمت گذشته کالای جایگزین شده می‌کنیم و تورم آن را از همان گذشته محاسبه می‌کنیم که نقصی در این باره پیش نیاید.

  این مدلی که تورم استان منتشر می‌کنید اطلاعات کافی نمی‌دهد که در هر استان چه چیز گران شده و وزن هر کالا چقدر است، برنامه‌ای برای ارایه جزییات بیشتر ندارید؟

این جزییات در اختیار مسوولان استانی قرار می‌گیرد با این حال اگر نیاز باشد و در خواست شود به صورت عمومی هم منتشر می‌کنیم.