نقش دولت و رونق بازار بدهی

گروه بورس |سمیرا ابراهیمی|

بازار بدهی و بازار سهام، دو قطب سنتی ریسک در بازار سرمایه به شمار می‌روند. اوراق بدهی که عمدتا یا معامله به کسر می‌شوند یا سود‌های دوره‌ای مشخص شده و تضمینی دارند، در زمان رکود بازار، توجه قشر زیادی از سرمایه‌گذاران را به خود جلب می‌کنند و در زمانی که بازار سهام بطور هیجانی روند رو به رشد می‌گیرد، سرمایه‌ها از بازار بدهی به سمت بازار بدهی می‌رود. البته بازار سهام و بازار بدهی، ‌هر دو از جمله ارکان اصلی بازار سرمایه محسوب می‌شوند که می‌تواند به منظور تامین مالی از آنها استفاده شود اما از ظرفیت‌های بازار سهام عمدتا برای فعالیت‌های نوآورانه، دانش بنیان و صنایع مبتنی بر دارایی‌های فیزیکی به عنوان یکی از گزینه‌های ایده آل تامین مالی یاد می‌شود اما بازار بدهی به عنوان گزینه‌ای مناسب برای تامین مالی شرکت‌های بزرگ با حجم دارایی‌های فیزیکی کلان است. بازار بدهی در جهان، پس از سال 2009، با افزایش حجم بازار مواجه شد و در تمام کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته مورد استفاده قرار گرفت. دولت امریکا که پیشتاز این عرصه پس از بحران مالی 2008 است، در پایان سال 2014 ضمن داشتن بازار بدهی به ارزش 18 تریلیون دلار، بدهکارترین کشور جهان بود که البته این رقم بدهی، 103 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور است.

  جهش بازار بدهی در ایران

در دولت یازدهم، رشد بازار بدهی با اهتمام دولت کلید خورد و انواع اوراق بدهی نظیر صکوک اجاره، مرابحه، مشارکت‌ها و اوراق اسناد خزانه وارد بازار شدند. اما در این بازار همواره مشکلاتی نیز وجود داشت. ‌مشکلاتی که از عدم شفافیت و ضعف قوانین در حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران در این حوزه شروع می‌شود. در واقع گفته می‌شود که سرمایه‌گذاری در اوراق غیردولتی علاوه بر ریسک‌هایی همچون ریسک نرخ سود و نقدشوندگی، مستلزم تحمل ریسک اعتباری است. نا‌اطمینانی از فرآیند ورشکستگی در صورت نکول ناشر و عدم امکان تخمین زیان مورد انتظار یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در توسعه بازار بدهی است. بنابراین وجود یک نظام قضایی چابک و شفاف در حوزه ورشکستگی و نیز اطمینان سرمایه‌گذاران، به‌خصوص سرمایه‌گذاران خرد، از استیفای حقوق آنها در صورت نکول اوراق یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و توسعه بازار بدهی است.

نگاهی به آمار نشان می‌دهد که در سال 1397 مبلغ 291 هزار و 133 میلیارد ریال انواع اوراق بدهی منتشر و مبلغ 78 هزار و 928 میلیارد ریال آن سررسید شده که میزان انتشار اوراق در این مدت نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از 120 درصد رشد داشته است. البته دولت نیز در توسعه این بازار، نقش قابل توجهی دارد که انتشار اراق اسناد خزانه، نمونه بارز‌ آن است. در حالی که به گفته صاحبنظران، ورود بخش خصوصی و استفاده آنها از ظرفیت‌های اوراق بدهی برای تامین مالی بنگاه‌ها را می‌توان نقطه عطفی برای رشد و توسعه واقعی این بازار نام نهاد.

بر همین اساس مهسا رادفر، رییس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بهادار بدهی سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: ارزش اسمی بازار بدهی (بازار اوراق تأمین مالی) در پایان مهر ماه سال جاری برابر 929 هزار و 819 میلیارد ریال است که با توجه به ارزش این بازار در ابتدای سال به مبلغ 717 هزار و 615 میلیارد ریال، حدود 30 درصد رشد داشته است.

رادفر افزود: در طول سال 1397 مبلغ 291 هزار و 133 میلیارد ریال انواع اوراق بدهی منتشر و مبلغ 78 هزار و 928 میلیارد ریال آن سررسید شده که میزان انتشار اوراق در این مدت نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از 120 درصد رشد داشته است.

به گزارش سنا، ‌عضو کمیته عرضه اوراق بهادار سازمان بورس، تنوع و تعدد ابزارهای تأمین مالی موجود در بازار سرمایه، ایفای به موقع تعهدات در بازار بدهی و همچنین تلاش‌های صورت گرفته در بازار سرمایه برای بهبود فضای تأمین مالی را از جمله دلایل رشد بازار بدهی و استقبال فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران از آن دانست.

  حمایت دولت از بدهی ها

این مقام مسوول در خصوص نگاه بخش‌های مختلف اقتصادی به بازار بدهی اظهار داشت: دولت بازیگر بزرگی در بازار بدهی است و با ایفای به موقع تعهدات توانسته اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب کند. از سوی دیگر بازخوردهای بخش خصوصی نشان می‌دهد این بخش از اقتصاد نیز از فرآیندها و ابزارهای بازار بدهی رضایت دارد.

رادفر در توضیح این موضوع گفت: بر اساس گزارش رقابت پذیری جهانی که از سوی مجمع جهانی اقصاد منتشر می‌شود و پرسشنامه آن توسط مدیران اجرایی بنگاه‌های بخش خصوصی تهیه می‌شود، تأمین مالی در بازار سرمایه نزد فعالان اقتصادی از امتیاز و جایگاه خوبی برخوردار است. بررسی مولفه‌های آخرین گزارش رقابت پذیری یعنی گزارش 2018-2017 نشان می‌دهد ایران در مولفه‌های «دسترسی به منابع مالی»، «هزینه استفاده از خدمات مالی» و «در دسترس بودن منابع مالی برای سرمایه‌گذاران مخاطره آمیز»، از سال 2010 تاکنون بهترین جایگاه را به دست آورده و در مولفه «تأمین مالی از طریق بازار سرمایه» با کاهش 14 رتبه‌ای نسبت به سال قبل در مسیر دستیابی به یک اقتصاد رقابت پذیر جایگاه بهتری را به دست آورده است.

رییس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بهادار بدهی سازمان بورس و اوراق بهادار ادامه داد: بررسی گزارش‌های رقابت پذیری دستاورد دیگری نیز دارد. در این گزارش‌ها مولفه «تأمین مالی از طریق بازار سرمایه» نسبت به مولفه «سهولت دسترسی به وام» از امتیاز بیشتر و رتبه بهتری برخوردار است. به عبارتی از دید فعالان اقتصادی و مدیران بنگاه‌های کشور، تأمین مالی از طریق بازار سرمایه نسبت به دریافت تسهیلات از نظام بانکی با سهولت بیشتری همراه است و یکی از دلایل تمایل شرکت‌ها به استفاده از ابزارهای بازار سرمایه و حتی ورود به بازار سرمایه در سال‌های اخیر همین نگاه کارشناسان، فعالان و مدیران بخش خصوصی است.

رادفر در خصوص اقدامات جدید در حوزه بازار بدهی گفت، دستورالعمل انتشار اوراق جعاله در سال جاری ابلاغ شده و بررسی فقهی اوراق وکالت نیز در کمیته تخصصی فقهی سازمان به سرانجام رسیده است. همچنین اوراق بیمه اتکایی نیز در دستور کار سازمان قرار گرفته است.

به گفته این مقام مسوول اوراق وکالت، اوراق بیمه اتکایی و انجام اصلاحاتی در دستورالعمل انتشار اوراق مرابحه از جمله اقداماتی است که نتایج آن در روزها و ماه‌های آتی ابلاغ می‌شود.