رتبه شرکا در نقشه تجاری ایران

تعادل|

گزارش عملکرد تجارت خارجی ایران در نیمه اول سال 1397، از افزایش 120 درصدی تراز تجاری در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته خبر می‌دهد. داده‌های آماری سازمان توسعه تجارت ایران، حاکی از این است که در بازه زمانی یاد شده، واردات ایران در مقابل صادرات غیرنفتی آن، عمدتا به دلیل اعمال محدودیت‌های وارداتی، به‌شدت کاهش یافته است. به گزارش تعادل، در مدت مورد اشاره، نسبت صادرات غیرنفتی به واردات، بدون احتساب میعانات گازی، به حدود 0.93 واحد رسیده و این در حالی است که نسبت صادرات غیرنفتی به واردات با احتساب میعانات گازی، به 1.03 واحد رسیده است. جزییات آماری همچنین گویای این است که از سال 1384 تاکنون، در هیچ بازه زمانی نسبت صادرات غیرنفتی به واردات (چه با احتساب میعانات گازی و چه بدون آن) به اندازه نیمه نخست سال جاری نرسیده است. به عبارت ساده‌تر، میزان واردات کشور در قیاس با صادرات غیر نفتی آن، در این بازه زمانی 12 ساله عمدتا رو به کاهش بوده و به کمترین میزان خود رسیده است. از سوی دیگر، افزایش چشم گیر واردات «عراق» از ایران حکایت از تغییر چهره مقاصد صادراتی ایران در نیمه نخست سال 1397 دارد. چراکه در این بازه زمانی، عراق حدود 4.5 میلیارد دلار کالا از ایران وارد کرده و در مقابل، تنها 21 میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده؛ بر همین اساس، احتمال بدل شدن «عراق» به نخستین شریک تجاری ایران و تسخیر جایگاه سنتی «چین»، طی ماه‌های آتی وجود دارد. اما نکته قابل تامل دیگر در آمار تجارت خارجی ایران اینکه به دلیل اعمال محدودیتهای وارداتی، در نیمه اول سال 97، تراز تجاری کشورمان با عمده کشورهای حاضر در فهرست 25 شریک تجاری، به نفع ایران بوده و تنها کشورهای پیرامونی که تراز تجاری 6 ماهه با آنها به ضرر ایران بوده، به ترتیب، 4 کشور «روسیه، ترکیه، اوکراین و بلاروس» بوده‌اند.

  شرکای تجاری در نیمه سال 97

گزارش مربوط به مبادلات تجاری ایران با بازارهای پیرامونی طی نیمه نخست سال 1397 نشان می‌دهد، ایران در این بازه زمانی، با 25 شریک نخست تجاری خود در جمع کشورهای پیرامونی، در مجموع حدود 18.9 میلیارد دلار تجارت داشته است. از میان این 25 کشور اما «عراق» دومین مقصد کالاهای صادراتی ایران بوده و در مجموع، حدود 4.5 میلیارد دلار کالا از ایران وارد کرده است. این در حالی است که برآوردها نشان می‌دهد با توجه به افزایش چشم گیر واردات این کشور از ایران، احتمال بدل شدن عراق به نخستین شریک تجاری ایران و تسخیر جایگاه سنتی چین با میزان 5/5 میلیارد دلار در این خصوص، طی ماه‌های آینده وجود دارد. تراز تجاری ایران و عراق البته کاملا به نفع ایران است و این کشور در نیمه اول سال 97، تنها 21 میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده است.

از دیگر سو، «امارات متحده عربی» همچنان جایگاه خود را به عنوان یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران حفظ کرده و در نیمه نخست سال جاری، سومین مقصد صادرات کالاهای ایرانی و دومین مبدأ وارداتی کشور بوده است. صادرات ایران به این کشور در مدت مورد اشاره حدود 4 میلیارد دلار و واردات ایران از این کشور حدود 3.1 میلیارد دلار بوده است. به این ترتیب، تراز تجارت خارجی ایران و امارات نیز در نیمه نخست سال 97 مثبت بوده و به حدود 904 میلیون دلار می‌رسد. اما «افغانستان» چهارمین مقصد صادرات کالاهای ایرانی در نیمه نخست سال 1397 بوده و البته مشابه مورد عراق، در مقابل واردات از ایران، تقریبا صادراتی نداشته و در جایگاه 75 در میان کشورهای صادرکننده کالا به ایران قرار گرفته است. همچنین در 6 ماهه نخست سال 97، ایران حدود 1.6 میلیارد دلار کالا به «افغانستان» صادر کرده و این در حالی است که تنها 5 میلیون دلار کالا از این کشور وارد کرده است.

تنها شرکای تجاری ایران از فهرست 25 شریک نخست تجاری در کشورهای پیرامونی ایران که تراز تجاری شش ماهه با آنها به ضرر ایران بوده است، به ترتیب، 4 کشور«روسیه، ترکیه، اوکراین و بلاروس» بوده اند؛ بطوریکه تراز تجاری ایران و روسیه، با توجه به واردات 633 میلیون دلاری ایران از این کشور و صادرات 118 میلیون دلاری ایران در نیمه نخست سال 97، حدود 515 میلیون دلار به نفع «روسیه» بوده است. اما طی همین مدت، ایران حدود 1.1 میلیارد دلار کالا از «ترکیه» وارد کرده و در مقابل، حدود 736 میلیون دلار کالا به این کشور صادر کرده است و به این ترتیب، تراز تجاری دو کشور حدود 378 میلیون دلار به نفع «ترکیه» بوده است.

   بازی به نفع صادرات

مطابق آمار اعلامی سازمان توسعه تجارت، تراز تجاری ایران در نیمه نخست سال 97 اما در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، به دلیل کاهش واردات و افزایش صادرات، حدود 120 درصد بهبود داشته است. البته براساس آمارها، صادرات کالا و میعانات گازی در نیمه نخست سال 96 حدود 20.4 میلیارد دلار بوده، که در نیمه نخست سال جاری به 23.1 میلیارد دلار رسیده و رشدی 13 درصدی را تجربه کرده است. از دیگر سو، واردات کالا از حدود 25.1 میلیارد دلار در نیمه نخست سال گذشته، به حدود 22.1 میلیارد دلار در نیمه نخست سال جاری رسیده و افتی 12 درصدی را شاهد بوده است. به این ترتیب، تفاضل میزان صادرات و میزان واردات کشور که در نیمه نخست سال گذشته با افت حدود 4.7 میلیارد دلار روبرو بوده، در نیمه نخست سال جاری به حدود 941 میلیون دلار رسیده است. به گزارش «تعادل»، در مدت مورد اشاره، نسبت صادرات غیرنفتی به واردات، بدون احتساب میعانات گازی، به حدود 0.93 واحد رسیده و این در حالی است که نسبت صادرات غیرنفتی به واردات با احتساب میعانات گازی، به 1.03 واحد رسیده است. علاوه بر این، نسبت واردات به صادرات غیرنفتی بدون احتساب میعانات گازی در نیمه نخست سال جاری، به 1.07 واحد و همین نسبت با احتساب میعانات گازی، به 0.96 واحد رسیده است.

البته براساس آمارهای سازمان توسعه تجارت، از سال 1384 تاکنون، در هیچ بازه زمانی نسبت صادرات غیرنفتی به واردات (چه با احتساب میعانات گازی و چه بدون آن) به اندازه نیمه نخست سال جاری نرسیده است. به عبارت ساده‌تر، میزان واردات کشور در قیاس با صادرات غیر نفتی آن، در این بازه زمانی 12 ساله عمدتا رو به کاهش بوده و در نیمه نخست سال 1397، به کمترین میزان خود رسیده است. پیش از این اما موفق‌ترین عملکرد صادرات غیرنفتی ایران به غیر از شش ماه نخست سال جاری، در سال 1394 رقم خورده که نسبت صادرات غیرنفتی به واردات، بدون احتساب میعانات گازی به 0.86 واحد و با احتساب میعانات گازی، به حدود 1.02 واحد رسیده بود.

   افزایش ارزش اقلام صادراتی ایران

از آنسو، جزییات تجارت خارجی ایران نشان از این دارد که مجموع صادرات غیرنفتی ایران در نیمه اول سال 97، از نظر ارزش به حدود 23.1 میلیارد دلار و از نظر وزنی، به حدود 56 میلیون تن می‌رسد، که در مقایسه بامدت مشابه سال گذشته، نشان از افت 3.3 درصدی صادرات غیر نفتی ایران از نظر وزنی و رشد 13 درصدی از نظر ارزشی دارد.

 این مقایسه به روشنی نشان‌دهنده نقش افزایش نرخ ارز در بازه زمانی مورد اشاره در افزایش میزان صادرات غیرنفتی ایران است. مقایسه بخش‌های مختلف تشکیل‌دهنده سبد صادراتی ایران طی این مدت هم نشان می‌دهد که با وجود افت 34 درصدی صادرات کالاهای معدنی، افت 28درصدی صادرات میعانات گازی و افت 6 درصدی صادرات فرش و صنایع دستی، صادرات کالاهای کشاورزی، صنعتی و پتروشیمی، به ترتیب شاهد افزایش 34 درصدی، 24 درصدی و 24 درصدی بوده‌اند. از آنسو، مجموع صادرات 10 قلم عمده صادراتی ایران در نیمه نخست سال 1397 نیز حدود 1.2 میلیارد دلار بوده که به تنهایی، سهمی حدودا 53 درصدی از سبد صادراتی ایران در بازه زمانی مورد اشاره را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان، «میعانات گازی، گازهای نفتی و پلیمرهای اتیلن»، با سهم‌های 10.6 درصدی، 10.5 درصدی و 7.6 درصدی، سه قلم عمده صادرات غیرنفتی ایران در نیمه اول سال 97 بوده‌اند. از دیگر سو، کشورهای «چین، عراق، امارات متحده عربی، افغانستان و هند»، به عنوان 5 مقصد اصلی صادرات غیرنفتی ایران در بازه زمانی مورد اشاره شناخته شده‌اند. در این میان، ایران حدود 4.6 میلیارد دلار کالا به چین صادر کرده که از نظر ارزش، در قیاس با مدت زمان مشابه در سال 1396، رشدی در حدود 12 درصد را نشان می‌دهد.

  رنگ محدودیت‌ها بر نمای واردات

همچنین مطابق آمار سازمان توسعه تجارت، در زمینه واردات در 6 ماه نخست سال 97، ایران حدود 16 میلیون تن کالا به ارزش تقریبی 22.1 میلیارد دلار وارد کرده که در قیاس با مدت مشابه سال گذشته، از نظر وزنی و ارزش، به ترتیب شاهد افت 9 و 12 درصدی بوده‌اند. این به معنی آن است که در این بازه زمانی، واردات ایران، عمدتا به دلیل اعمال محدودیت‌های وارداتی، هم از نظر وزن و هم از نظر ارزش، با افت مواجه شده است. از دیگر سو، «چین» همچنان نخستین مبدأ وارداتی ایران است و ایران در 6 ماه نخست سال جاری، حدود 5.5 میلیارد دلار کالا از این کشور وارد کرده که به تنهایی حدود 24.8 درصد از مجموع واردات ایران را تشکیل

می‌دهد. این در حالی است که واردات ایران از چین نیمه نخست سال جاری در قیاس با مدت مشابه در سال گذشته، از نظر وزن و ارزش، به ترتیب شاهد افت 20 و 4 درصدی بوده است.

 «امارات متحده عربی، کره جنوبی، هند و آلمان»، 4 شریک بعدی ایران در زمینه واردات هستند که همگی با کاهش واردات ایران در نیمه نخست سال جاری در مقایسه با مدت زمان مشابه در سال 1396 رو به رو بوده‌اند. بطور کلی، در نیمه نخست سال جاری، ارزش واردات ایران از 20 شریک نخست خود در زمینه واردات، حدود 11 درصد افت داشته است. از دیگر سو، آمار سازمان توسعه تجارت حاکی از این است که در نیمه نخست سال 97، سهم کالاهای واسطه‌ای از مجموع واردات ایران، حدود 61 درصد بوده است. این در حالی است که سهم کالاهای سرمایه‌ای، کالاهای مصرفی و کالاهایی که در هیچ یک از این طبقه‌بندی‌ها قرار ندارند، به ترتیب 14.7 درصد، 16.8 درصد و 7.5 درصد بوده است.