یک روز آرام تحریمی

فراز جبلی|

مشاور سردبیر|

بالاخره 13 آبان فرا رسید. چند ماه ترس و دلهره از این روز باعث شده بود که بسیاری منتظر رسیدن آن باشند. تهدید درباره شدت دور جدید تحریم باعث شده بود که در ماه‌های گذشته آثار روانی برای این تحریم را شاهد باشیم ولی در روز تحریم شرایط کاملا آرام و عادی بود. نه ارز و طلا دچار التهاب شدیدی شد و نه بازارها به هم ریخت. تا ساعت 11 بورس نیز شرایطی عادی داشت تا یک خبر درباره «سی‌اف‌تی» شرایط را اندکی تغییر داد و پس از این خبر بورس رخت قرمز به تن کرد. ایالات متحده امریکا مانور خبری زیادی روی 13 آبان و اتفاقات این روز داده بود و حتی از سریال‌های معروف امریکایی برای اثرگذاری بیشتر استفاده شده بود. اما واقعیت این بود که 13 آبان روزی آرام بود و اگر بحث‌های داخلی می‌گذاشت آرام‌تر نیز می‌شد.  این آرامش دو دلیل اصلی دارد. بخشی از مشکلات اقتصادی و اثرگذاری تحریم به دلیل جو روانی حاصل از آن است. این جو روانی پیش از وقوع اتفاق به دلیل اطلاع داشتن مردم تقریبا تخلیه شده است و به اصطلاح بازار نوسان قیمت را پیشخور کرده است. به همین دلیل در روز آغاز تحریم‌ها هیچ شرایط جدیدی برای جو روانی وجود نداشت. دلیل دوم در بخش واقعی اقتصاد نهفته است. جدا از آثار روانی سیاست‌های تحریمی امریکا علی‌القاعده باید بر اقتصاد اثر بگذارد اما سوال این است که درباره کدام اقتصاد صحبت می‌کنیم؟ ساختار اقتصاد ایران سال‌ها است که با مشکلاتی ریشه‌ای دست به گریبان است و با وجود تمام این مشکلات به حیات خود ادامه داده است. این ساختار اقتصادی اینرسی سکونی بسیاری دارد که پیش از این درباره آن صحبت کرده‌ایم. این اینرسی سکونی باعث شده است که بسیاری از سیاست‌های دولت‌ها با شکست روبرو شود. اما همین ساختار بیمار امروز به داد کشور رسیده است. همانطور که سیاست‌های مفید در اقتصاد ایران کم اثرتر از چیزی هست که روی ورق محاسبه می‌شود سیاست‌های امریکا هم چندان بر اقتصاد ایران اثر نمی‌گذارد. سال 2007 اقتصاد امریکا دچار بحران شد و در سال 2008 این بحران به کشورهای دیگر کشیده شد. اما اثر آن در اقتصاد ایران بسیار ناچیز بود و جز بنگاه‌هایی که با خارج همکاری داشتند آسیب جدی وارد نشد. نسبت تجارت خارجی ایران به GDP نسبتا کم است و به صورت کلی جزو کشورهای نسبتا بسته محسوب می‌شویم. همچنین شرکای ایران برخلاف اکثر کشورها بسیار محدود هستند. اینها بیماری‌های اقتصاد ایران است اما همین بیماری‌ها و عادت به داروها باعث شده است که بدنمان تا حدی در مقابل داروهای مضر نیز مقاوم باشد. این حرف به هیچ‌وجه به معنی تأیید ساختار اقتصاد ایران و افتخار کردن به بیماری‌های اقتصاد ایران نیست بلکه خیلی ساده اقتصاددانان امریکایی تحریم امریکا درک درستی از ساختار اقتصاد ایران ندارند، ساختاری که به قدری پیچیده شده که با الگوهای معمول نمی‌توان آن را تفسیر کرد. آیا این موضوع تا ابد ایران را در قبال تحریم‌ها حمایت خواهد کرد؟ جواب مطمئنا منفی است. تحریم‌ها بر اقتصاد کشور اثر می‌گذارد اما آثار آن بسیار کمتر از چیزی است که در طراحی اولیه تصور می‌شد. با افزایش فشار تحریم مردم نیز این فشار را حس خواهند کرد اما مساله این است که اکثر مشکلات داخلی آثاری بیشتر از تحریم‌ها دارد. مثال روز گذشته بسیار واضح است. تحریم نتوانست بورس را منفی کند اما یک خبر داخلی به سادگی این کار را کرد. اکثر اتفاقات و مشکلات ماه‌های اخیر نیز ریشه در مدیریت غلط داخلی و عدم درک صحیح مسائل اقتصادی داشت وگرنه ساختار اقتصاد ایران در برابر فشارهای خارجی 40 سال است که دوام آورده و به نظر نمی‌رسد این دوره نیز این روند تغییر کند. مساله اساسی این است که مسوولان اقتصادی مثل یک شطرنج باز ماهر با هر فشار خارجی یک فشار داخلی را کم کند تا اقتصاد بتواند به حیات خود ادامه دهد.