دومین جرقه نفت در بورس

گروه انرژی| نادی صبوری|

امروز دومین محموله نفت خام سبک ایران به حجم مجموعا 700 هزار بشکه و با قیمت پایه 71.59 دلار در هر بشکه در بورس انرژی عرضه می‌شود. 6 آبان ماه شرکت ملی نفت ایران برای نخستین‌بار محموله‌ای 1 میلیون بشکه‌ای را در بورس انرژی عرضه کرد که 8 خریدار هر کدام محموله‌هایی 35 هزار بشکه‌ای را با قیمت 74 دلار و 85 سنت خریداری کنند. عرضه‌ای که امروز صورت خواهد گرفت امکان خرید در 20 محموله 35 هزار بشکه‌ای را فراهم می‌کند. انتظار می‌رود با توجه به روند کاهشی قیمت نفت خام قیمتی که امروز از سوی معامله‌گران اعلام می‌شود با قیمت پایه فاصله قابل توجهی داشته باشد. بهای نفت خام برنت در آخرین معاملات جهانی در روز جمعه با بهای 70 دلار و 18 سنت به کار خود پایان داد. قیمتی که افتی 67 صدم درصدی نسبت به روز قبل را نشان می‌داد.

اگر تاکنون اهمیت بهای نفت خام برای مردم ایران بیشتر از هر چیزی در تاثیر آن بر بودجه و در نتیجه بر معیشت آنان خلاصه می‌شد از 6 آبان تاکنون برای 8 نفر این اهمیت معنای دیگری نیز یافته است. 6 آبان ماه 1 میلیون بشکه نفت نفت خام سبک ایران که نفتی مرغوب به حساب می‌آید در رینگ بین‌الملل بورس انرژی عرضه شده و 8 محموله 35 هزار بشکه‌ای آن به افرادی که هویت آنها فاش نخواهد شد فروخته شد. قبل‌تر بورس انرژی اعلام کرده بود که 100 متقاضی ایرانی و خارجی برای شرکت در معاملات بورس انرژی کد بورسی دریافت کرده‌اند.

حجم تقاضایی که 6 آبان ماه برای نفت خام عرضه شده در بازار فیزیکی رینگ بین‌الملل بورس انرژی ثبت شده بود 350 هزار بشکه بود که در نهایت 8 محموله به وزن 280 هزار بشکه با توافق روی قیمت 74.85 دلار در هر بشکه به فروش رفت.

ایران در واقع به دنبال این است که بتواند در آینده بازاری را مشابه بازار آتی سکه برای نفت خام ایجاد کند. طبق اصول فقهی تا زمانی که معاملات فیزیکی یک کالا انجام نشده باشد امکان راه‌اندازی معاملات کاغذی آن وجود ندارد. در واقع در بازار سرمایه معامله باید بر اساس «دارایی» باشد. اما انجام خرید و فروش بشکه‌های نفت خام ایران در بازار فیزیکی بورس انرژی حتی در حجم پایین می‌تواند به عملیاتی شدن بورسی مشابه بورس‌های نفتی در دنیا کمک کند.

 در دنیا چند بورس مهم نفتی وجود دارد. بورس نفتی لندن موسوم به ICE، بورس نفتی نیویورک موسوم به نایمکس و بورس نفتی سنگاپور SGX مهم‌ترین این موارد به شمار می‌روند. تمام معلات نفت خامی که در این 3 نقطه انجام می‌شود به صورت کاغذی و در قالب معاملات آتی انجام می‌شود. «تعادل» پیش‌تر در گزارشی به این موضوع پرداخت که «صندوق‌های پوشش ریسک» نقش بسیار مهمی را در تداوم انجام معاملات نفتی در بورس‌های مطرح جهان ایفا می‌کنند. سعید خوشرو مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران 6 آبان ماه و پس از انجام نخستین معامله با این ساز و کار به «تعادل» گفت: «از آن‌جایی که بخش خصوصی توان Hedging را در این معامله نداشت شرکت ملی نفت ساز و کاری را طراحی کرد که طبق آن زیان احتمالی حاصل از نوسان قیمت، برای خریداران تعدیل شود». صندوق‌های پوشش ریسک، نهادهای سرمایه‌گذاری متفاوتی هستندکه با استفاده از سرمایه‌گذاری‌های انباشته و با به‌کارگیری استراتژی‌های مختلف به کسب عایدی روی سبد دارایی سرمایه‌گذاران خود دست می‌زنند.

سعید اسلامی دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری پیش‌تر درباره اهمیت صندوق‌های پوشش ریسک در فعالیت بورس‌های نفتی جهان و چالش بورس نفت ایران به «تعادل» گفته بود: «بخش بزرگی از معاملات کاغذی در حوزه نفت به جابه‌جایی کالایی و تحویل کالا منجر نمی‌شود. در تمامی بازارهای کالاهای اساسی به همین‌گونه است؛ به عبارتی حجم معاملاتی که روی کاغذ انجام می‌شود بسیار بالاتر از مقدار تحویل نفتی است که صورت می‌گیرد. مشخصا با این اطلاعات، بسیاری از معامله‌گران بازار با هدف پوشش ریسک یا دریافت سود به دلیل پذیرش ریسک در معاملات حضور پیدا می‌کنند و نه به خاطر دریافت یا تحویل نفت یا حضور در معاملات واقعی این کالا. به همین دلیل، مشخص است که معاملات کاغذی دارای ریسک‌های پنهانی هستند و به این دلیل که هدف بسیاری از بازیگران معامله روی همین ریسک‌ها است، به ابزارهای مکمل برای پوشش این ریسک نیاز است. از همین رو هم می‌توان شاهد ابزارهای بسیاری در حوزه اوراق مشتقه و در حوزه ارز بود که این طرق سرمایه‌گذاران بتوانند بخش‌هایی از این ریسک‌ها را پوشش داده یا درجه ریسک‌پذیری خود را برای دریافت سود بیشتر افزایش دهند.»

آن‌طور که اطلاعیه عرضه شرکت ملی نفت ایران برای عرضه امروز نشان می‌دهد، علاوه بر انعطاف‌پذیری‌هایی که پیش‌تر برای کمک به رونق گرفتن بورس نفت از سوی NIOC انجام شده بود، مهلت تسویه بهای نفت خریداری شده از 50 روز پس از زمان بارگیری به 60 روز افزایش یافته است. مهلت بارگیری نیز پیش‌تر بازه‌های 30 روزه و 60 روزه اعلام شده بود.

تاکنون هیچ اظهارنظر دقیقی در این خصوص که خریداران نفت خام ایران در بورس چگونه خواهند توانست آن را بدون گزند تحریم‌های امریکا به فروش برسانند مطرح نشده است اما برخی چهره‌ها در بخش خصوصی از عرضه نفت در بورس استقبال کرده‌اند. از سویی علی کاردر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران اعلام کرده است که دلیل تعیین محموله‌ها به وزن 35 هزار بشکه این است که بتوانند از امکانات نفتکش‌ها استفاده کنند.

 هنوز مشخص نیست که وضعیت بیمه محموله‌های نفتی صادراتی ایران به چه شکل خواهد بود. هر چند ایران خود روی کاغذ توان تضمین محموله‌ها را توسط بیمه‌گرهای داخلی دارد اما از دی ماه 1395 تاکنون کلوپ بیمه P&I بدون دخالت بیمه‌گران امریکایی و با حضور اروپایی‌ها محموله‌ها را بیمه می‌کرد.

قیمت یک عامل مهم در جذب خرید نفت از بورس محسوب می‌شود. این یک معامله نسبتا معقول هم برای شرکت ملی نفت و هم برای خریداران است. طبق اطلاعیه عرضه، محدوده حداکثر نوسان قیمت پایه که اکنون 71.59 دلار در هر بشکه تعیین شده است «نامحدود» است. البته قابل پیش‌بینی است که شرکت ملی نفت به عنوان عرضه‌کننده حاضر نباشد چوب حراج بر نفت بزند.   پیش‌شرط مجاز شدن برای خرید در عرضه امروز، مشابه چیزی که در نخستین عرضه در 6 آبان ماه رخ داد، این است که تا قبل از زمان عرضه، 10 درصد ارزش سفارش به حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه واریز شده باشد. با در نظر گرفتن قیمت 71.59 دلار در عرضه امروز ارزش یک تک محموله معادل 2.5 میلیون دلار است که در نتیجه هر دارنده کد برای شرکت در پروسه باید تا 2 ساعت قبل از ساعت 14:30 معادل 250 هزار دلار را به حساب این شرکت واریز کرده باشد.  

آن‌طور که پیش‌تر و در هر دو اطلاعیه عرضه عنوان شده است نحوه تعیین پایه قیمتی که این‌بار 71.59 دلار تعیین شده برابر با متوسط قیمت برنت (BWave) روزانه در 10 روز کاری بین‌المللی پیاپی منتهی به 2 روز تقویمی قبل از انتشار اطلاعیه عرضه با لحاظ کردن اختلاف (دلتا) مندرج در OSP برای بازار مدیترانه در ماه متناظر با تاریخ انتشار اطلاعیه عرضه خواهد بود. بدیهی است متقاضیان بایستی در روز عرضه بر روی قیمت پایه مندرج در این بند رقابت کنند. OSP که مخفف Official selling price است قیمت فروش رسمی نفت خام ایران به مشتریان بلندمدتش را نشان می‌دهد. این قیمت‌ها عموما فقط برای شرکا و خریداران فرستاده شده و گاهی در اختیار نشریاتی تخصصی چون Platts قرار می‌گیرد.

شرکت ملی نفت ایران عنوان کرده است که ماخذ قیمتی) Quotation برنت روزانه در کلیه مراحل قیمت‌گذاری، قیمت منتشره برای نفت‌خام مذکور، مربوط به نزدیک‌ترین ماه در نشریه Platt’s Crude Oil Marketwire است.

همانطور که تاریخ تحویل عرضه صورت گرفته در دور قبل در 6 آبان بازه‌های 30 روزه و 60 روزه اعلام شده بود این‌بار نیز محموله‌هایی که به فروش بروند در بازه 20 آذر تا 20 دی به خریداران تحویل داده خواهد شد. شرکت ملی نفت در اطلاعیه عرضه خود نوشته است که خریدار حداکثر تا 10 روز تقویمی پس از تاریخ عرضه مهلت خواهد داشت کشتی خود که واجد کلیه شرایط و استانداردهای لازم به شرح GTC پیوست برای بارگیری و حمل محموله است را به واحد عملیات نفت‌خام امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران معرفی کند. واحد مذکور ظرف 2 روز کاری پس از معرفی کشتی از سوی خریدار، نسبت به بررسی و در صورت مطابقت با شرایط فوق‌الذکر، تایید و نسبت به اعلام آن به خریدار اقدام خواهد کرد. در صورت عدم تایید کشتی در مهلت مقرر 2 روزه توسط شرکت ملی نفت ایران، خریدار حداکثر 10 روز تقویمی دیگر مهلت دارد تا نسبت به معرفی کشتی جایگزین اقدام کرده پروسه بررسی تکرار می‌شود. در صورت عدم معرفی کشتی در مهلت مقرر یا عدم تایید کشتی/کشتی‌های معرفی شده در مهلت 10 روزه دوم، این موضوع به منزله عدم تمایل یا عدم توانایی خریدار برای برداشت محموله تلقی شده و قرارداد با اعلام رسمی شرکت ملی نفت ایران به شرکت سمات فسخ خواهد شد و معادل 5 درصد ارزش کل معامله از محل 10% پیش‌پرداخت خریدار، به شرکت ملی نفت ایران توسط شرکت سمات پرداخت خواهد شد و تمام کارمزدهای مصوب مطابق مقررات بورس بر عهده خریدار خواهد بود.