یکجانبه‌گرایی امریکا؛ مانعی در مسیر صلح جهانی

مدتی است که سیاست‌های یکجانبه گرایانه امریکا و رویکرد چندجانبه گرایانه اروپا در تقابل با یکدیگر قرار گرفته اند؛ شکافی که طی روزهای گذشته در همایش «صلح» پاریس خود را نشان داد و مقامات حاضر در همایش، سیاست‌های کاخ سفید را برای صلح جهانی خطرناک ارزیابی کردند.

ایرنا، در گزارشی آورد: عصر یکشنبه گذشته (یازدهم نوامبر) به مناسبت یکصدمین سالگرد پایان جنگ جهانی اول، 84 تن از مقامات ارشد و رهبران جهان در پاریس گرد هم آمدند تا ضمن مرور تبعات ناخوشایند آن جنگ چهارساله و خانمانسوز، کشورهای جهان را نسبت به چالش‌هایی که کره خاکی را تهدید می‌کند، آگاه و هوشیار سازند.

محکوم‌سازی سیاست‌های تهاجمی و یکه تازانه «دونالد ترامپ» رییس‌جمهوری امریکا دال مرکزی سخنان مقامات حاضر در همایش بود بطوری که افراد برجسته‌ای همچون «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد، «امانوئل مکرون» رییس‌جمهوری فرانسه و «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان به این موضوع پرداخته و بخشی از سخنان خود را موضوع لزوم اتخاذ سیاست‌های چندجانبه گرایانه در عرصه بین‌المللی اختصاص دادند.

دبیرکل سازمان ملل در این همایش به تشریح چالش‌های جهانی و اهمیت چند جانبه گرایی پرداخت و گفت که در بحبوحه تهدیدهای مربوط به تغییرات آب و هوایی، افزایش درگیری‌ها، گسترش تسلیحات اتمی و نابرابری، ضرورت وجود چندجانبه گرایی بیش از هر زمانی احساس می‌شود. برخلاف ترامپ که از دوره رقابت‌های انتخاباتی تاکنون همواره شعار «نخست امریکا» را سرلوحه اقدامات خود قرار داده اما مقامات آلمان به عنوان یکی از پایه‌های اصلی اتحادیه، نگاهی عکس به این مساله دارند. مرکل در همایش صلح به لزوم همکاری جهانی و اقدام مشترک برای دستیابی به صلح تاکید کرد. از نگاه صدراعظم آلمان گسترش ملی گرایی یکی از عوامل تهدیدساز برای امنیت و صلح جهانی تلقی می‌شود؛ موضوعی که مکرون نیز در آن با مرکل هم نظر است.

همایش صلح پاریس که نزدیک به یکصد تن از مقامات جهان در آن شرکت داشتند اما یک غایب بزرگ داشت و آن کسی نبود جز ترامپ. امریکایی که تا پیش از روی کار آمدن دولت جمهوری‌خواه کنونی، محور سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌سازی‌های جهانی اروپا به شمار می‌رفت، اینک در بسیاری مسائل، مقابل بروکسل قرار دارد که در روزهای گذشته موضوع «ارتش واحد اروپایی» محور اختلافات دو طرف بود.

از نگاه مکرون، «دومینیک دو ویلپن» نخست وزیر پیشین فرانسه و دیگر مقامات اروپایی، اتحادیه دیگر نمی‌تواند برای حفاظت از خود به ایالات متحده تکیه کند. رییس‌جمهوری فرانسه چند روز پیش در گفت‌وگو با روزنامه «وال استریت ژورنال» و همچنین «رادیو اروپا یک» تاکید کرده بود که ما نمی‌توانیم از اروپایی‌ها حفاظت کنیم مگر اینکه یک ارتش اروپایی واقعی داشته باشیم؛ موضوعی که به‌شدت مورد انتقاد و سرزنش ترامپ قرار گرفت و وی سخنان مکرون را بسیار توهین آمیز خواند.

البته یک سرِ رشته اختلافات امنیتی- دفاعی امریکا و اروپا به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) می‌رسد؛ پیمانی نظامی که ترامپ معتقد است کشورهای عضو از زیر بار تامین هزینه‌های آن شانه خالی می‌کنند. از این رو در همان سال نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، زمزمه‌هایی در مورد جدایی امریکا از ناتو به گوش می‌رسید چرا که امریکا تنها طی چند ماه از مهم‌ترین پیمان‌ها و سازمان‌های بین‌المللی که خود پایه گذار آنها بود، خارج شد.

مسوولیت گریزی و پشت پا زدن به تعهدات و پیمان‌های بین‌المللی سیاستی است که آشکارا از سوی ترامپ پیگیری شده و در این مدت بارها اتفاق افتاده و بی‌دلیل نیست که رهبران اروپا در همایش صلح پاریس نگرانی خود را از تداوم آن اعلام کردند. دولت ترامپ چندی پیش بی‌اعتنا به افکار عمومی و جامعه جهانی از سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) و همچنین شورای حقوق بشر این سازمان خارج شد. افزون بر آن، خروج امریکا از پیمان تجاری شراکت فراآتلانتیک (تی.‌پی.‌پی)، توافقنامه اقلیمی پاریس، پیمان مهاجرتی سازمان ملل، قرارداد تجارت آزاد امریکای شمالی (نفتا) و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از دیگر موارد یکجانبه گرایی امریکایی به شمار می‌رود.

اینک نیز امریکا به بهانه تقابل با روسیه درصدد تقویت قدرت اتمی و غنی‌سازی زرادخانه‌های هسته‌ای خود است. ترامپ ماه ژانویه دستور داد تا زرادخانه اتمی کشورش مورد ارزیابی قرار بگیرد و بمب‌های هسته‌ای کوچک با هدف اعمال بازدارندگی تولید شوند؛ بمب‌هایی که به باور کارشناسان می‌تواند آغازگر فصلی از تنش، تشدید رقابت تسلیحاتی و حتی جنگ هسته‌ای باشد.

در هفته‌های اخیر نیز شاهد سخنان تهدیدآمیز دیگری از سوی رییس‌جمهوری امریکا بودیم که وی تهدید کرد از پیمان منع موشک‌‌های هسته‌ای میان ‌برد (آی‌ ان ‌اف) که حدود سه دهه پیش بین امریکا و اتحاد جماهیر شوروی امضا شده بود، خارج خواهد شد.

با توجه به عملکرد ترامپ در حوزه سیاست خارجی و صدور دستور خروج از پیمان‌های مهمی که پیشتر به آن اشاره شد، امکان عملی شدن این تهدید نیز دور از ذهن نیست. به باور ناظران، رهبران اروپا خود را قربانی رویکرد یکجانبه گرایانه و تهاجمی کاخ سفید می‌بینند و از این رو در همایش صلح پاریس بیش هر موضوعی بر ضرورت چندجانبه گرایی و در مقابل یکجانبه گرایی اصرار ورزیدند.