میدان جنگی به وسعت جهان

الهه باقری|

 یازدهم نوامبر 1918، با توافقی، یکی از مرگبارترین جنگ‌های تاریخ به‌پایان رسید؛ جنگ جهانی اول که بیش از 40 میلیون نفر کشته و زخمی بر جای گذاشت. مراسم صدمین سالگرد پایان این جنگ، با حضور شماری از رهبران جهان در مقبره سرباز گمنام در پاریس برگزار شد. یکی از دلایل برگزاری این مراسم در فرانسه، تاکید بر اهمیت امضای پیمان ترک مخاصمه بود که در شمال این کشور به امضا رسید و در ۱۱نوامبر ۱۹۱۸به اجرا درآمد. همچنین، طبق آماری که پس از جنگ جهانی اول منتشر شد، بسیاری از سربازان و مردم فرانسه در این جنگ جان خود را از دست دادند و نظامیان بسیاری هم از تمامی نقاط جهان در کنار نیروهای فرانسوی حضور داشتند.

جنگ جهانی اول، نخستین عرصه ظهور سلاح‌های شیمیایی بود که باعث افزایش قابل‌توجه تلفات در سراسر کشورهای درگیر شد. طبق اسناد تاریخی، روسیه، فرانسه و رومانی در میان متفقین جنگ جهانی اول در برابر قدرت‌های مرکزی، بیشترین آسیب و تلفات را شاهد بودند. آنطور که در تازه‌ترین آمار، منتشر شده، این کشورها، بیش از سه‌چهارم نیروهای خود را بسیج کرده و به میدان‌های جنگ فرستادند. طبق بررسی‌ها، حدود 71 تا 76 درصد از نیروهای نطامی این کشورها بسیج شدند. طبق تاریخ مکتوب جنگ جهانی اول، دو روز پس از حمله اتریش به صربستان و آغاز جنگ جهانی اول در 28 جولای 1914میلادی، دولت روسیه اعلام کرد که از استقلال و تمامیت ارضی صربستان در مقابل اتریش حمایت خواهد کرد. بر این اساس، در 31 جولای همان سال، روسیه و اتریش، هر دو اعلام بسیج عمومی کردند. روز بعد در اول آگوست 1914میلادی، آلمان که به‌دنبال فرصتی برای آغاز جنگ با روسیه و توسعه قلمرو امپراتوری خود به طرف شرق بود به روسیه اعلان جنگ داد و حدود 4 میلیون سرباز را برای جنگ بسیج کرد. این جنگ 4 سال به طول انجامید و 16 کشور جهان، بیش از 65 میلیون نفر را بسیج کرده بودند. تلفات این جنگ بیش از 8 میلیون کشته و میلیون‌‎ها زخمی برآورد شد. در جنگ جهانی اول، سراسر اروپا و بخش‌‎هایى از جهان عرصه زد و خورد نظامی بود.  

طبق آمار منتشر شده، در صربستان، حدود 47 درصد از نیروهای نظامی این کشور، برای حضور در میادین جنگ بسیج شده و کشته یا زخمی شدند. در هشتم ماه آگوست 1914 نیز، مونته نگرو علیه آلمان اعلان جنگ کرده و حدود 40 درصد از ارتش این کشور، پس از حضور در جنگ، کشته، زخمی یا اسیر شدند. این آمار در ایتالیا به 39 درصد می‌رسد. کمتر از دوازده ساعت پس از اعلان جنگ، روزنامه‌های بریتانیایی از داوطلبان می‌خواهند که به ارتش این کشور بپیوندند. طبق آمار، حدود 36 درصد از ارتش بریتانیا در جریان جنگ جهانی اول، به نبرد پرداخته و کشته و زخمی شدند . در بلژیک و پرتغال نیز، آمار تلفات نیروهای ارتش به 33 تا 35 درصد رسید. در امریکا و یونان نیز، حدود 8 تا 12 درصد از نیروهای نظامی و ارتش که در جنگ شرکت کرده بودند کشته، زخمی و اسیر شدند.

ژاپن از سال ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۷ در جنگ جهانی اول شرکت داشت. این کشور به نیروهای متفق شامل بریتانیا، فرانسه و روسیه پیوست و نقشی اساسی در تامین امنیت خطوط دریایی اقیانوس آرام و اقیانوس هند، در برابر نیروی دریایی آلمان داشت. با این‌حال، هیچ یک از غیرنظامیان این کشوردر جنگ جهانی اول حضور نداشتند.

در مقابل متفقین، قدرت‌های مرکزی قرار داشتند که شامل امپراتوری آلمان، اتریش-مجارستان، عثمانی و پادشاهی بلغارستان می‌شدند. در میان این قدرت‌های مرکزی، امپراتوری اتریش-مجارستان، بیشترین میزان بسیج نیروهای غیرنظامی را در جنگ داشت. جنگ جهانی اول به دنبال ترور آرشیدوک فرانتس فردیناند ولیعهد امپراتوری اتریش - مجارستان در ۲۸ ژوئن ۱۹۱۴ توسط ملی‌گرای هجده ساله صرب، گاوریلو پرنسیپ، در سارایوو بوسنی به وقوع پیوست. در نتیجه این اقدام تروریستی، اتریش-مجارستان به صربستان التیماتوم داد و نیروهای غیرنظامی را برای پیوستن به ارتش فراخواند. آنطور که گفته شده، حدود 90 درصد از ارتش این کشور، تلف شدند. پس از اعلان جنگ اتریش-مجارستان به صربستان، روسیه نیز نیروهای خود را بسیج کرد و این موضوع، منجر به نگرانی آلمان شد. آلمان نیز، برای جلوگیری از جنگ دو‌ جبهه، به فرانسه که یکی از متحدان آلمان بود حمله کرد و بر این اساس، آلمان نیز به این جنگ مرگبار پیوست. آنطور که در آمار گفته شده، حدود 65 درصد از نیروهای آلمانی زخمی و اسیر شدند.  به گفته مورخان، در میانه ماه آگوست سال ۱۹۱۴، یعنی در فاصله نزدیک به سه هفته بعد از اینکه آلمان به روسیه اعلان جنگ کرده و به بلژیک حمله‌ور شده بود، امپراتوری عثمانی با آلمان پیمانی محرمانه امضا کرد؛ پیمانی که یک معنا بیشتر نداشت: پای عثمانی هم به این جنگ فراگیر اروپایی باز می‌شد. آنطور که در این آمار گفته شده، حدود 34 درصد از نیروهای نظامی که در جنگ حضور داشتند نیز، از بین رفته یا زخمی و اسیر شدند. هرچند که به گفته بسیاری از تحلیل‌گران، عثمانی توانایی حضور در این جنگ جهانی را نداشت و در نهایت، در خاورمیانه با نابودی امپراتوری عثمانی کشور نوینی به‌نام «ترکیه» پایه‌گذاری شد و سرپرستی موقت مناطق عرب‌نشین تحت حکومت این کشور تا زمان استقلال آنها بین بریتانیا و فرانسه تقسیم شد. طبق آمار منتشر شده، در بلغارستان نیز، آمار تلفات ارتشی‌ها به 22 درصد رسید.  

جنگ جهانی اول از برجسته‌ترین رخدادهای تاریخ بشر است و به‌گونه مستقیم و غیرمستقیم نقش بزرگی در تعیین تاریخ قرن بیستم داشته است. این جنگ پایان چندین نظام‌ پادشاهی اروپا را رقم زد و مایه نابودی 4 سلسله پادشاهی هابسبورگ، هوهن تسولرن، عثمانی و رومانوف به ترتیب در امپراتوری‌های اتریش-مجارستان، آلمان، عثمانی و روسیه تزاری شد.