چالش کمبود پرستار

یکصد و پنجاه هزار پرستار در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مشغول فعالیت هستند اما آنطور که معاون پرستاری وزارت بهداشت می‌گوید، با توجه به استانداردها به حدود 120 تا 150 هزار پرستار دیگر در این مراکز نیاز است. این وضعیت درحالی است که بنابر اعلام، اصغر دالوندی رییس کل سازمان نظام پرستاری، حدود ۳۰ هزار نیروی پرستار بیکار در کشور وجود دارد و در مقابل از ابتدای امسال تاکنون 130 پرستار تنها به کشور استرالیا مهاجرت کرده‌اند که سبب شده کمبود پرستار وضعیت بحرانی‌تر پیدا کند، حال آنکه براساس گزارش شورای بین‌المللی پرستاری (ICN) در سال ۲۰۱۸ کاهش ۱۰ درصدی نیروی پرستاری در مراکز بهداشتی و درمانی منجر به افزایش ۱۲ درصدی مرگ و میر در بیماران شده و با وجود آنکه از سال ۹۳ تا ۹۵، تعداد 43 هزار و 500 نفر پرستار جذب نظام درمانی شده‌اند، اما براساس استاندارد جهانی این آمار بسیار پایین بوده و ناکافی است. در این میان پرستاران شاغل هم به دلایل مختلفی که در راس آن مشکلات مالی قرار دارد، از کار خود رضایت چندانی نداشته که به موج مهاجرت آنها دامن می‌زند چرا که محمد شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار ایران معتقد است معوقات پرستاران از دولت به یکسال رسیده است.

  اضافه شدن تخت بیمارستانی بدون در نظر گرفتن پرستار

ناکافی بودن تعداد پرستاران در ایران که از دید شورای بین‌المللی پرستاری هم پنهان نمانده، در حالی است که مریم حضرتی، معاون پرستاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره استاندارد تعداد پرستاران در کشور بیان کرد: ‌« نسبت تعداد پرستار به تخت در حال حاضر حدود یک تا 1.1 است. در حالی که بر اساس استاندارد تعداد پرستار به تخت در افق 1404 باید به نسبت 2.5 پرستار به ازای هر تخت برسیم ضمن اینکه در شرایط فعلی نیز باید حداقل به نسبت 1.8 پرستار به ازای هر تخت برسیم بنابراین در شرایط فعلی تعداد پرستاران کشور باید حداقل دو برابر بشود.» او درباره استخدام پرستار افزود: « در تلاش هستیم که از طریق سازمان برنامه و بودجه، مجلس و وزارت بهداشت، نیروهای بیشتری برای پرستاری استخدام کنیم. با این حال در دولت یازدهم و دوازدهم، جذب پرستاری کم نبوده و نسبت به سایر شغل‌ها، جذب پرستاری مطلوب بوده است. با توجه به افزایش تعداد تخت‌ها و افزایش کاربری و تعداد افراد بازنشسته، باید پرستاران دیگری جایگزین شوند.» معاون وزیر بهداشت درباره افزایش ظرفیت پذیرش پرستار برای آموزش نیز اظهار داشت: این افزایش ظرفیت پذیرش در دانشگاه‌ها اتفاق افتاده و در سال 96 حدود 11 هزار پذیرش در رشته پرستاری داشتیم اما در مقابل آمار دقیق و رسمی در مورد مهاجرت پرستاران وجود ندارد و آمارهایی که در این زمینه اعلام می‌شود، دقیق نیست. مهاجرت پرستاران نیز مانند سایر اقشار جامعه و رشته‌ها اتفاق می‌افتد و می‌توان گفت زیاد است.» حضرتی با اشاره به تاکید دولت در برنامه ششم مبنی بر توسعه مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، بیان کرد: « کف استاندارد جهانی نسبت نیروی پرستاری به تخت ۱.۸ است اما این عدد در ایران ۰.۸ است و این آمار با استاندارد جهانی فاصله بسیاری دارد و باید توجه شود کمبود نیروی پرستاری باعث آسیب به سلامت جامعه، صدمه به بیمار، مرگ بیمار، آسیب به پرستار، ترک از کار، عدم آموزش به بیمار، نارضایتی پرستار و بیمار و بالا بودن احتمال خطا این کمبود علاوه بر این کمبود پرستار عوارضی را برای بیمارستان‌ها به دنبال خواهد داشت.» اظهارات حضرتی در حالی است که پیش از این هم کمبود پرستار در کشور طی سال‌های اخیر انتقادات فراوانی را به دنبال داشت تا جایی که به گفته حیدر علی عابدی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، بیمارستان‌ها به علت کمبود پرستار مجبور هستند از همراه بیمار کمک بگیرند. از طرفی کمبود پرستار منجر به تحمیل اضافه کاری اجباری به پرستاران موجود می‌شود و در نتیجه کیفیت ارایه خدمات پرستاری را کاهش می‌دهد و گاهی یک پرستار باید در یک شیفت طولانی مراقبت از 40 بیمار را در یک بخش بیمارستانی به تنهایی عهده‌دار باشد. در حالی که نگاهی به وضعیت نظام پرستاری در کشوری مانند استرالیا نشان می‌دهد در هر اتاق عمل باید ۳ پرستار حضور داشته باشد و در بخش‌های مراقبت‌های بعد از عمل ریکاوری در همه شیفت‌ها به ازای هر بیمار بیهوش، یک پرستار حاضر باشد. اجرای این استانداردها در استرالیا منجر به استخدام بیش از ۳ هزار پرستار در بیمارستان‌ها، کاهش غیبت و انتقال پرستاران، افزایش ۲۵ درصدی تمایل به وارد شدن به حرفه پرستاری و بهبود رضایتمندی مردم از خدمات مراکز دولتی شد حال آنکه در ایران با وجود اضافه شدن 21 هزار تخت بیمارستانی در دولت یازدهم، بررسی‌ها نشان می‌دهد که در حال حاضر به ازای هر تخت بیمارستانی در کشور، کمتر از یک نیروی پرستاری وجود دارد.

  30 هزار پرستار بیکار و کمبود نیرو

اصغر دالوندی، رییس کل سازمان نظام پرستاری، با اشاره به اینکه پرستاری در شرایطی بحرانی قرار دارد، فرسودگی شغلی را باعث ایجاد انگیزه در پرستاران برای خروج از کشور می‌داند. او درباره این موضوع بیان کرد: “ براساس آمار موجود ۱۲۱ هزار و ۵۰۰ تخت بیمارستانی داریم که با احتساب ضریب ۱.۳ به ازای هر تخت حدود ۱۶۰ هزار کادر پرستاری در کشور را شامل می‌شود که از این تعداد ۱۰ درصد مرخصی زایمان، ۶ هزار بازنشسته و سالانه ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش پرسنلی ناشی از اجرای بهره وری داریم که ۵۰ هزار نفر نیروی پرستاری کم می‌شود. بنابراین با وجود این کمبود شدید از یک طرف و به دلیل سیاست‌های اخیر عدم جذب نیروی طرحی و پرستاران بیکار حدود ۳۰ هزار نیروی بیکار داریم.» دالوندی با اشاره به راهکارهای حل مشکلات جامعه پرستاری، افزود: « تامین منابع برای حذف نیروهای طرحی با توجه به کمبود شدید پرستار، جایگزینی قانونی بازنشستگان، مجوز تامین نیروهای جایگزین اجرای قانون بهره وری، اجرای قانون تعرفه‌گذاری و تامین منابع و پرداخت معوقات پرستاران راهکارهای حل مشکلات جامعه پرستاری به شمار می‌رود. » رییس کل سازمان نظام پرستاری معتقد است کاهش کیفیت خدمات دریافتی، افزایش عوارض بیماری و درمان دارویی، افزایش تنش میان بیمار و خانواده با پرسنل، کاهش تبعیت درمانی و دارویی بیمار، افزایش نیاز به بستری مجدد، کاهش رضایتمندی بیمار و خانواده، افزایش بار روانی ناشی از بیماری بر بیمار و خانواده، عدم دریافت آموزش‌های لازم برای ادامه مراقبت از خود در منزل، افزایش هزینه‌های متحمل شده بر بیمار، کاهش دریافت خدمات درمانی ایمن، افزایش فشار کاری بر پرستاران شاغل، کاهش کمیت و کیفیت خدمات ارایه شده به بیمار، افزایش ترک خدمت پرستار، افزایش بیماری‌های جسمی و روانی پرستاران، افزایش فرسودگی شغلی پرستار، نارضایتی شغلی، بروز مشکلات متعدد خانوادگی ناشی از اجبار به کار در شیفت‌های اضافه، کم شدن تعداد پرستاران با تجربه مشغول به کار، افزایش تقاضا برای مهاجرت و...، مهم‌ترین پیامدهای کمبود پرستار به شمار می‌روند.

او درباره دلایل تشدید کمبود نیروی پرستاری در آینده گفت: « کمبود جذب نیروی پرستاری، فرسودگی شغلی و خروج زودهنگام پرستار از سیستم بهداشتی و درمانی، افزایش مهاجرت پرستاران، بازگشایی مراکز درمانی جدید و پیشرفت‌های نوین در درمان، افزایش تعداد سالمندان، کاهش تمایل برای ورود به رشته پرستاری به دلیل نامناسب بودن جایگاه و منزلت پرستاری، و عدم تناسب سختی کار با حقوق دریافتی است.»

  چراغ سبز کشورهای خارجی به پرستاران ایرانی

شرایط مناسب کشورهایی مانند کانادا و استرالیا برای پرستاران سبب شده تا تمایل پرستاران به مهاجرت بیشتر از قبل شود حال آنکه امکاناتی که در داخل کشور دریافت می‌کنند جوابگوی نیازهای زندگی عادی آنها نیست. محمد شریفی‌مقدم دبیرکل خانه پرستار ایران درباره این موضوع بیان کرد: “ متأسفانه وضعیت مالی پرستاران با توجه به کار زیاد و سختی حرفه‌ مطلوب نیست و همین مساله باعث بروز مشکلاتی در زندگی‌ آنها شده است. میزان حقوق دریافتی پرستاران بابت ارایه خدمات بهداشتی درمانی به بیماران، اوایل سال و در زمانی که دلار در حدود 4200 تومان بود، ماهیانه 600 دلار بود ولی در حال حاضر ارزش حقوق آنها به 200 دلار کاهش داشته و قدرت خرید پرستاران به دلیل ثبات میزان دریافتی‌ و افزایش نرخ ارز کاهش و نسبت به سال گذشته ارزش پول آنها به یک چهارم کاهش پیدا کرده است.» او درباره معوقات پرستاران افزود: “ معوقات پرستاران شامل اضافه‌کاری اجباری، کارانه، یکساله شده است و اکنون همکاران ما بیش از یکسال است که اضافه کاری و مطالبات خود را دریافت نکرده‌اند. دولت به دارو و تجهیزات پزشکی بودجه جداگانه اختصاص داده است ولی امکانات خاصی برای پرستاران تدارک ندیده است و این مساله باعث ایجاد فشار به آنها شده که نتیجه آن می‌شود که به دلیل مشکلات مالی بسیاری از پرستاران برای یافتن کار به کشورهای استرالیا، کانادا و حتی حوزه خلیج فارس مهاجرت می‌کنند و طبق آخرین آمار بیش از 180 پرستار فقط به کشور استرالیا مهاجرت کرده‌اند. از طرف دیگر به دلیل کمبود بودجه، دولت توانایی جذب نیروی پرستار را ندارد به همین دلیل کمبود این افراد در بخش‌های مختلف محسوس است و همین مساله به دلیل کار زیاد کیفیت خدمات را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.»