ایران پسا تحریم؛ از برتری حقوقی و سیاسی تا شانس

محمدمهدی مظاهری|استاد دانشگاه |

روزهای بعد از آبان 1397 هر چند قرار بود روزهای سخت ایران باشد و امریکای ترامپ و متحدان منطقه‌ای‌اش به ویژه عربستان، پیروزی‌های سیاسی خود را جشن بگیرند و موضع خود را در برابر ایران هر چه بیشتر تقویت کنند، اما اوضاع آنگونه که دشمنان ایران تصور می‌کردند پیش نرفت.

دونالد ترامپ که از همان ابتدای رسیدن به قدرت با ژست مقابله سرسختانه با ایران و برجام کارش را آغاز کرد، حال با واقعیت‌های عالم سیاست و روابط بین‌الملل مواجه شده و سرعت ترک تازی‌هایش را کم کرده است. رییس‌جمهور امریکا که مشی سیاسی‌اش بر این اساس قرار گرفته که ابتدا حرفی را بزند و بعد با فشار مشاورانش به تبعات آنها فکر کند، از یکسو با امکان افزایش قیمت نفت در صورت به صفر رساندن صادرات نفتی ایران مواجه شد و از موضعش عقب‌نشینی کرد و از سوی دیگر در انتخابات کنگره، حزب متبوعش (جمهوری‌خواهان) در مجلس نمایندگان اکثریت را از دست داد و حال ترامپ با دموکرات‌هایی مواجه است که با بسیاری از سیاست‌های او از جمله در مورد خروج از برجام و ادامه حمایت از عربستان در جنگ یمن موافق نیستند.

همچنین در سفر اخیر ترامپ به فرانسه برای بزرگداشت قربانیان جنگ جهانی اول نیز، متن سخنرانی مقامات اروپایی و توئیت‌های خصمانه‌ای که بین مهمان و میزبان رد و بدل شد، از شکاف عمیق و گسترده‌ای پرده برداشت که نشان از اختلافات استراتژیک به جای اتحاد استراتژیک در دو سوی آتلانتیک دارد.

از سوی دیگر دشمن و رقیب منطقه‌ای ایران یعنی عربستان سعودی نیز در بحرانی که شاید بتوان آن را بزرگ‌ترین افتضاح سیاسی تاریخ نام نهاد، دست و پا می‌زند. بن سلمان که رویای پادشاهی در داخل کشور عربستان و برتری و سروری در حوزه خاورمیانه و خلیج فارس را در سر داشت، حال باید برای زنده و آزاد ماندن دعا کند؛ چرا که با اخباری از سوی سازمان سیا و رسانه‌های قدرتمند امریکا مواجه شده که او را به عنوان مسبب و آمر اصلی قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد معرفی کنند.

ضلع دیگر دشمنی با ایران، یعنی رژیم صهیونیستی نیز که مدت‌هاست به خاطر مواضع سرسختانه دونالد ترامپ علیه ایران و بازگشت تحریم‌ها علیه کشورمان خوشحالی می‌کند و در پوست خود نمی‌گنجد، بعد از یک نبرد موشکی متقابل با حماس و پذیرش آتش بس، با استعفای وزیر دفاع، درخواست برگزاری انتخابات زود هنگام و نوعی بحران داخلی مواجه شده است. با استعفای وزیر دفاع و کنار رفتن حزب او از ائتلاف با کابینه، اکنون حزب نتانیاهو تنها 61 کرسی از 120 کرسی مجلس را در اختیار دارد و کنار کشیدن هر کدام از احزاب ائتلافی منجر به سقوط دولت او خواهد شد.

از این رو می‌توان گفت در کنار رایزنی‌ها و تلاش‌های دیپلماتیک کادر وزارت خارجه ایران که توانسته‌اند در چند ماه اخیر حمایت اتحادیه اروپا و سایر کشورهای قدرتمند را جلب و آنها را به موضع‌گیری و ایستادگی در مقابل تحریم‌های ظالمانه امریکا وادار کنند، به نوعی شانس نیز با ایران یار بوده و سیر حوادث منطقه‌ای و بین‌المللی به نفع ایران رقم خورده است.

در مقطعی که قرار بود ایران سخت‌ترین فشارهای بین‌المللی را تحمل کند و در برابر قدرت‌های جهانی و البته رقبای منطقه‌ای تسلیم شود، قدرت‌های جهانی خود با یکدیگر درگیر شده‌اند، رقبای منطقه‌ای ایران در عرصه داخلی با مشکلات و بحران‌های سیاسی عدیده‌ای روبرو هستند و در یک کلام، مثلث دشمنی با ایران متشکل از امریکا- عربستان- رژیم صهیونیستی، با اضلاعی لرزان در حال اضمحلال است.

در چنین شرایطی به نظر می‌رسد سد رویارویی با ایران خود دچار ترک‌های اساسی شده است..

از این رو هر چند چرخ اقتصاد و تجارت بین‌الملل در وضعیت کنونی به نفع ایران نمی‌چرخد، اما با توجه به حمایت‌های سیاسی بین‌المللی از ایران، تأکید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر تعهد کشورمان به اجرای برجام و ضعف رقبا و دشمنان، ایران در حال حاضر از نظر حقوقی و سیاسی دست برتر را دارد و باید از این موقعیت برای مقابله با آثار تحریم‌های امریکا و همراهی شرکت‌های تجاری بزرگ با این کشور، استفاده کند.

تعیین ضرب الاجل برای راه‌اندازی سازو کار مالی اتحادیه اروپا نخستین گام در این جهت است. کشورهای اروپایی باید درک کنند همان‌گونه که آنها محدودیت‌هایی در ایجاد سازو کار مالی دارند، ایران نیز دارای محدودیت‌ها و محذوریت‌های جدی است و بنابراین نمی‌تواند منتظر وعده‌های بدون تاریخ و امضا و دعواهای زرگری آنها بماند.

از سوی دیگر لازم است لیستی از نیازهای دارویی، غذایی، صنعتی و تکنولوژیک کشور که تحت تأثیر تحریم‌ها دچار مشکل شده‌اند تهیه شده و بر اساس توانمندی‌ها و پتانسیل‌های هر یک از کشورهای طرف برجام به آنها ارایه شود. ایران باید دولت این کشورها را موظف کند چنانکه مایل به ادامه اجرای برجام هستند هر یک بطور مشخص تأمین بخشی از نیازهای ایران را برعهده بگیرند و به بهانه عدم همراهی بخش‌های خصوصی در کشورهایشان از کمک به ایران طفره نروند.

عرصه روابط بین‌الملل صحنه امتیاز دادن و امتیاز گرفتن است، حال که شرایط برای امتیاز‌گیری ایران فراهم شده، باید به طرف‌های مانده در برجام تفهیم شود چنانکه می‌خواهند از امتیاز ماندن ایران در برجام و اجرای تعهدات آن بهره مند شوند، باید دست به جیب شده و آنها هم امتیازاتی دندان گیر بدهند.

منبع: ایرنا