کاهش پسماندهای غذایی و زمینه‌های سیاست‌گذاری
شمس|
براساس آمار فائو تقریباً یک‌سوم از غذای تولیدشده در دنیا چیزی در حدود ۱/۳ میلیون تن، یا از دست می‌رود یا تبدیل به پسماند می‌شود. ازآنجاکه هدر رفت مواد غذایی تأثیر مستقیمی بر امینت غذایی مردم فقیر، کیفیت و امنیت غذا و همچنین توسعه اقتصادی و محیط‌زیست دارد، نوشتار حاضر مروری بر مهم‌ترین اقدامات و سیاست‌گذاری‌های انجام‌شده در دنیا به‌منظور کاهش هدر رفت غذا دارد.
مشوق‌های اقتصادی به‌منظور کاهش پسماندهای غذایی از طریق کاهش هزینه یا دیگر ابزارهای بازاری به کار گرفته می‌شوند. می‌توان این مشوق‌ها را به قیمت‌ها، مالیات‌ها و یارانه‌ها تقسیم‌بندی کرد. ابزارهای مالی به عنوان مهم‌ترین عامل برای تغییر الگوی مصرف کنونی به سمت الگوی مصرف پایدار شناخته می‌شوند. به نظر می‌رسد که اگر هزینه واقعی منابع طبیعی مورداستفاده برای تولید در قیمت نهایی لحاظ شود، مصرف‌کنندگان تمایل بیشتری برای جلوگیری از هدر رفت غذا دارند. در کشورهای مختلف جهان مانند ایالات‌متحده امریکا، سوئد، کانادا، ژاپن، تایوان، کره و چین رویکرد اتخاذشده به‌منظور جلوگیری از تولید پسماند هزینه‌ای است که افراد بر اساس وزن یا حجم زباله تولیدی پرداخت می‌کنند . در این کشورها مشخص‌شده است که جریمه اتخاذشده برای خانوارها منجر به کاهش معنی‌دار پسماندهای خانگی شده است. بااین‌حال، شواهد اندکی وجود دارد که با اتخاذ قیمت‌های بالاتر یا اخذ مالیات بتوان تولید پسماندهای خانگی را کنترل کرد.
رویکردهای قانون‌گذاری، ازجمله استانداردها و قوانین، برنامه‌های مدیریتی اجباری، محدودیت‌ها همگی به‌منظور کاهش تولید پسماند اتخاذ می‌شوند و بر اساس آنها جرایمی برای افراد در نظر گرفته می‌شود. در کشورهای مختلفی مانند فرانسه، ایتالیا، بلژیک و هلند چنین قوانین و مقرراتی وجود دارد. یکی از ابزارهای بالقوه به‌منظور کاهش پسماندها در این عهدنامه کاهش استانداردهای غیرضروری امنیت غذایی است که منجر به افزایش بیش‌ازحد پسماندهای غذایی می‌شود. در مقایسه با مشوق‌های مالی و اقتصادی، به نظر می‌رسد که تعریف درست قوانین و مقررات می‌تواند به عنوان ابزاری موثرتر در مقابله با تولید پسماند به کار گرفته شود.
کمپین‌های اطلاعاتی به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مورداستفاده برای جلوگیری و کاهش تولید پسماند در سطح دنیا شناخته می‌شوند. کمپین‌های آموزشی و اطلاعاتی، پلتفرم‌های اطلاعاتی و آموزش چهره به چهره در کل اروپا اصلی‌ترین اقداماتی است که به‌منظور ارتقای دانش مصرف‌کننده و افزایش آگاهی در خصوص جلوگیری از تولید پسماند به کار گرفته می‌شود. به عنوان‌مثال در حال حاضر در اروپا کمپین‌هایی شکل‌گرفته است که ازجمله آنها می‌توان به کمپین «برنامه توقف تولید پسماند غذایی » در ایرلند، «غذا گران است » در اتریش، یا «فکر-خوردن-صرفه‌جویی رمز کاهش ردپای شما » در اروپا اشاره کرد. کمپین «عشق به غذا و تنفر از پسماند» کمپینی بریتانیایی است که در اروپا با بیشترین اقبال روبرو شده است. این کمپین در سال 2007 توانسته است از تولید 137 هزار تن پسماند غذایی جلوگیری کند.
نوع بسته‌بندی، سایز آن و برچسب‌زنی‌ها روی طول عمر استفاده از مواد غذایی تأثیرگذار هستند. به‌منظور افزایش طول عمر استفاده از مواد غذایی، نوآوری‌های هوشمند بسته‌بندی در دنیا وجود دارد که منجر به بهبود محافظت از مواد غذایی شده است و به‌مرور وارد بازار می‌شوند. فناوری‌های متعددی که در این زمینه به کار گرفته می‌شوند همگی سعی در افزایش طول عمر استفاده از مواد غذایی دارند. بااین‌حال، مطالعات مختلف نشان داده است که بسته‌بندی‌های قابل‌فروش، تخلیه آسان و تنوع هرچه بیشتر اندازه محصول می‌تواند هدر رفت مواد غذایی را کاهش دهد. درنهایت، مشوق‌های مالی می‌تواند تولیدکنندگان مواد غذایی را به سمت استفاده از راه‌حل‌های کاهش پسماند مواد غذایی مبتنی بر بسته‌بندی سوق دهد. درنهایت، بسته‌بندی کمتر مواد فاسدشدنی می‌تواند به مشتریان در خرید مقدار موردنیاز مواد غذایی خود کمک کند و خرید بیش‌ازحد نیاز را در بین شهروندان کاهش دهد.
از سوی دیگر، برچسب‌گذاری زمان مصرف به عنوان کلیدی‌ترین ابزار در سیاست غذا قلمداد می‌شود که بازه بین تولید، توزیع و مصرف را دربرمی‌گیرد. بااین‌حال عدم دانش کافی در خصوص معنی برچسب‌زنی تاریخ‌مصرف و سردرگمی در خصوص تفاوت آن با تاریخ فاسدشدن محصول اصلی‌ترین عامل در تولید پسماند غذایی در بین مصرف‌کنندگان است. تاریخ فاسدشدن مواد غذایی و اطلاع‌رسانی دقیق در مورد آن ظرفیت بزرگی برای کاهش پسماند مواد غذایی است. یکی از راهکارهایی که اکنون در اروپا مورداستفاده قرار می‌گیرد حذف برچسب تاریخ‌مصرف گروه خاصی از محصولات است. بااین‌حال فهرستی از بهترین زمان مصرف این گروه مواد غذایی منتشر می‌شود. همچنین نوآوری‌های فناوری هم می‌تواند در تولید پسماندهای غذایی مورداستفاده قرار گیرد. به عنوان‌مثال دستگاه شاخص دما-زمان هستند که می‌توانند تغییرات نسبی دما-زمان محصول را نشان دهند و تاریخچه‌ای از دمای غذا را نشان دهند. استفاده از فناوری به‌منظور حمایت از تغییر رفتار به عنوان ابزاری کلیدی برای کمک به کاهش پسماند شناخته‌شده است. نرم‌افزارهای موبایلی مانند نرم‌افزار آلمانی “Zu Gut für die Tonne “ و نرم‌افزار بریتانیایی “Love your Leftovers “ اقدامات کاربردی برای خانواده معرفی می‌کنند که به‌وسیله آن کاربران می‌توانند مدت‌زمان استفاده از مواد غذایی را افزایش داده و کمترین پسماند غذایی را تولید کنند. نرم‌افزارهای دیگری هم وجود دارد که باهدف افزایش دانش در خصوص تأمین غذا تولیدشده‌اند و به کاربران برای مدیریت کاروبارها و برنامه‌ریزی در غذا کمک می‌کنند. دیگر راهبردهایی که بر بستر اینترنت و برنامه‌های موبایلی انجام می‌شود، باز توزیع مواد غذایی است که قابلیت استفاده برای انسان رادارند. به عنوان‌مثال نرم‌افزار موبایلی “OLIO “ بین همسایه‌های یک منطقه و کسب‌وکارهای محلی به‌منظور اشتراک غذا ارتباط برقرار می‌کند. اشتراک غذا در سطح اروپا توسعه‌یافته است، که ازجمله آنها می‌توان به «Foodsharing»، یا « Slow Food» در اتریش، « Next Door Help» در ایتالیا، یا « Yo No Desperdicio» در اسپانیا اشاره کرد. بااین‌حال نگرانی‌هایی در خصوص امنیت غذاهای به اشتراک گذاشته‌شده و عدم اطمینان به اهداکنندگان غذا در بین افراد وجود دارد. اتخاذ رویکردی جامع به‌منظور جلوگیری از تولید پسماند غذایی در ایران به‌منظور دستیابی به امنیت غذایی پایدار ضروری است. یافتن راه‌حل‌ها، تنها گزینه برای این منظور نیست و داشتن شهروندانی آگاه و توانا برای اقدام در جهت کاهش پسماند مواد غذایی لازمه این مهم است تا بتوان با اتخاذ ترکیب درستی از سیاست‌گذاری‌ها و اقدامات هدر رفت مواد غذایی را در ایران به کمترین میزان رساند. افزایش و به‌کارگیری نوآوری‌ها به‌منظور کاهش پسماند مواد غذایی در دنیا، نشانه خوبی است تا این موضوع در دستور کار قرارگرفته و درنهایت مساله هدر رفت مواد غذایی حل شود. تاکنون، اصلی‌ترین فاکتور شناخته‌شده به‌منظور حل مساله هدر رفت مواد غذایی، ارتقای افزایش آگاهی و اقدام افراد است. بااین‌حال، نباید این مساله فردی قلمداد شده و سیاست‌گذاری در این خصوص مورد غفلت قرار گیرد.
