مهلت اتصال به‌کانال مالی اروپا

تعادل | فرشته فریادرس |

توافق بر سر ایجاد یک کانال ویژه مالی برای تسهیل مبادلات تجاری میان ایران و اتحادیه اروپا به ویژه برای فروش نفت و دور زدن تحریم‌های امریکا در ماه سپتامبر میان نمایندگانی از بریتانیا، آلمان و فرانسه با ایران امضا شد. از آنسو، چین و روسیه هم اعلام کردند که از ایجاد این کانال ویژه حمایت می‌کنند. اما بنابه وعده‌ای که اروپایی‌ها به ایران داده بودند، قرار بود که سازوکار ویژه مالی (SPV) اروپا  درماه جاری (دسامبر) و تا قبل از آغاز سال جدید میلادی راه‌اندازی شود و از سال آینده آنچه درباره این سامانه وعده دادند، اجرایی شود. این در حالی است که تاکنون هیچ یک از کشورهای اروپایی حاضر به میزبانی این سیستم انتقال مالی نشده‌اند. براین اساس، با نزدیک شدن به پایان سال میلادی، شمارش معکوس برای اجرایی شدن سازوکار ویژه مالی با اروپا (SPV) آغاز شده است. از این منظر به نظر می‌رسد، جزییات مربوط به چگونگی فعالیت کانال مالی ایران و اروپا باید تا 15دسامبر سال جاری میلادی اعلام شود. یعنی در چنین فرصت محدودی دست‌کم باید ساختار اولیه و مکان استقرار این نهاد مالی مشخص شود؛ چراکه پس از آن تعطیلات کریسمس در کشورهای غربی آغاز می‌شود و بعد تعطیلات سال نو در ایران آغاز خواهد شد و در عمل راه‌اندازی این کانال به سال آینده میلادی و خورشیدی موکول می‌شود. اما هنوز یک مانع و ترس بزرگ برای اجرای این توافق بزرگ مالی با اروپا وجود دارد؛ بطوریکه رسانه‌ها در هفته‌های گذشته فاش کردند کشورهای اروپایی از پذیرش میزبانی سازوکار ویژه مالی امتناع می‌کنند. اماچرا؟ به نظر می‌‌رسد؛ «ترس شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی از تهدیدات و اقدامات تنبیهی واشنگتن و پیدا کردن مرکزیکه بتواند میزبان این سازوکار ویژه مالی برای ایران باشد، دو مانع بزرگی است که سر راه ایجاد این سازوکار مالی قرار گرفته است. اما با این حال، اخرین اظهارات دولتمردان حاکی از این است که «آلمان و فرانسه» با وجود چالش‌هایی که بر سر راه انتخاب میزبان این سازوکار مالی وجود دارد، خود دست به‌کار شده تا میزبانی کانال مالی اتحادیه اروپا را در راستای نجات برجام بر عهده بگیرند. اقدامی که می‌تواند تلاش‌های خصمانه امریکا علیه برنامه‌های تجاری و ارزی ایران را خنثی کند. البته این خبر هنوز از سوی منابع رسمی تایید یا رد نشده است. اما رییس اتاق مشترک ایران و سویس پیش بینی می‌کند که کانال مالی ایران و اروپا در آینده‌ای نزدیک و به احتمال قریب به یقین در کشورهای آلمان یا فرانسه پا می‌گیرد. دلیل او برای طرح چنین ادعای این است که این دو از کشورهای اروپایی به شمار می‌آیند که تا حدودی می‌توانند فشارهای مالی امریکا را تحمل کنند.

   مانع بزرگ ؟

با خروج یکجانبه امریکا از برجام و آغاز فصل جدید تحریم‌های امریکا علیه ایران، سایر کشورهای شرکت‌کننده در برجام به جز امریکا اعلام کردند که به این قرارداد بین‌المللی پایبند می‌مانند و نقشه راهی برای دسترسی ایران به منافع اقتصادی این قرارداد ترسیم خواهند کرد. اینجا بود که از چند ماه گذشته، اتحادیه اروپا از ایجاد یک سازوکار ویژه مالی (SPV) برای تسهیل تجارت با ایران خبر داد، که براساس آن، این سازوکار تنها به کشورهای عضو اتحادیه اروپا مربوط نمی‌شد و همه کشورها بر اساس آن‌چه اروپایی‌ها قرار بود طراحی کنند، می‌توانستند از این سیستم برای تجارت با ایران استفاده کنند. چراکه به دنبال اجرای دور دوم تحریم‌های امریکا، دسترسی برخی بانک‌های ایرانی که در فهرست تحریم‌های ثانویه امریکا قرار داشتند به سامانه خدمات پیام‌رسان مالی سوییفت قطع شد. اما مبنا بر این بود که کانال مالی اروپا تا دهم آبانماه سال جاری طراحی واجرا شود. اما این اتفاق رخ نداد. اما دلیل عمده آن را شاید بتوان تهدیدهای امریکا دانست که بسیاری از شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی را برای همکاری با ایران در چارچوب این سازوکار مالی ویژه بر سر دو راهی قرار داده است. اما آنچه مشخص است این است که اروپا در تصمیم خود برای طراحی و ایجاد کانال مالی با تهران مصمم است. بطوریکه گفته می‌شد، اروپا با این اقدام علاوه بر تلاش برای نگه‌داشتن ایران در برجام، به دنبال راهی برای خروج اقتصاد جهانی از زیر سلطه دلار و تغییر ارز مورد مبادله در دنیا به سایر ارزها به‌جز دلار است.

اما مانع بزرگ کجاست که اجازه نمی‌دهد این اتفاق مهم در عرصه بین‌المللی بین تهران با اتحادیه اروپا شکل بگیرد؟ آن‌طور که سیاستمداران می‌گویند، یکی از مهم‌ترین موانعی که سر راه ایجاد این سازوکار مالی قرار گرفته، پیدا کردن کشور و مرکزی است که بتواند میزبان این سازوکار ویژه مالی برای ایران باشد. اگرچه در ابتدا گفته می‌شد که فرانسه و آلمان هر دو برای پذیرفتن میزبانی این سازوکار مالی، اعلام آمادگی کرده‌اند، اما در هفته‌های گذشته رسانه‌ها فاش کردند کشورهای اروپایی از پذیرش میزبانی سازوکار ویژه مالی امتناع می‌کنند. «اتریش و لوکزامبورگ» از جمله کشورهایی بودند که به گفته دیپلمات‌های اروپایی از هراس تحریم‌ها و اقدامات تنبیهی امریکا از پذیرش میزبانی خودداری کردند. هر چند تنها این دو کشور نبودند که از پذیرش درخواست اتحادیه اروپا سر باز زدند . در همین ارتباط وزیر امور خارجه ایران نیز  اعلام کرد که اروپا برای مشخص کردن کشور میزبان سازوکار ویژه مالی ایران دچار چالش است. محمدجواد ظریف در عین حال درباره آخرین اقدامات صورت گرفته در راستای سازوکار ویژه مالی اروپا (SPV) گفته بود که اروپایی‌ها عنوان می‌کنند که برای پیدا شدن کشوری که میزبان این سازوکار باشد، قدری با چالش مواجه هستند، اما مذاکرات همچنان برای مشخص شدن میزبانی سازوکار ویژه مالی اروپا (SPV) ادامه دارد. به گفته ظریف، ایران همواره اعلام کرده که انتخاب‌های متعددی دارد از این رو انتخاب‌هایمان براساس منافع ملی و بر اساس سازوکاری که در کشور تعریف شده اتخاذ می‌شود و اتحادیه اروپا و سایر اعضای باقی‌مانده برجام می‌دانند که بدون تامین نیازهای ایران و در واقع عواید اقتصادی که برجام برای کشورمان دارد، امکان تداوم وضعیت وجود ندارد. به نظر می‌رسد، وزیر امورخارجه ایران با ایراد چنین سخنانی خواسته به اروپا بفهماند که ایران تا زمانی در برجام خواهد ماند که شانس استفاده از مزایای سیاسی و اقتصادی آن وجود داشته باشد و در غیر این صورت ایران الزامی برای ماندن در برجام ندارد؛ موضوعی که اروپایی‌ها به‌شدت بر آن تاکید دارند و هدف نخستین تمام کشورهای اروپایی، ماندن ایران در برجام است.

در همین ارتباط، معاون وزیر خارجه ایران نیز به موضوع عدم پذیرش میزبانی اتریش و لوکزامبورگ برای «ساز و کار ویژه» اشاره کرده وگفته بود که «امریکایی‌ها هر کشوری که ساز و کار ویژه در آن مستقر شود یا بانک‌هایی که با آن کار کند را تهدید کرده‌اند.» عباس عراقچی، همچنین تاکید کرده بود که «چه اروپا نخواهد با ما کار کند و در حال بازی با ما باشد و چه می‌خواهد و قادر نیست، در نتیجه فرقی نمی‌کند. نتیجه این است که اروپایی‌ها یا نخواستند یا نتوانستند کاری انجام دهند.» اما معاون سیاسی به موضوع مهمی دیگری نیز اشاره می‌کند.او می‌گوید: در جریان مذاکرات ایران و اروپا، «ایده‌های جدید» برای راه‌اندازی سامانه مالی تعاملات تجاری میان دو طرف مطرح شده است. او در گفت‌وگویی که با خبرگزاری کیودو ژاپن داشته، این موضوع را مطرح کرده، اما به جزئیات این «ایده‌ها و راه‌کارهای تازه» اشاره‌ای نکرده است. مذاکره کننده ارشد هسته‌ای ایران تنها گفته که این ایده‌ها «در ارتباط با مدیریت بر این سامانه و ثبت آن در اروپا» مطرح شده است. اما عراقچی درباره جزییات «اس پی وی» نیز گفته بود که «به دلیل حساسیت موضوع نمی‌تواند هیچ یک از شایعات و گفته‌های موجود در خصوص کشورهای میزبان ساز و کار ویژه مالی ایران با اروپا را تایید کند چون امریکایی‌ها در عمل ثابت کرده‌اند به دنبال بستن همه راه‌های موجود هستند و فشارهایشان را بر همه کشورهای اروپایی که تلاش دارند با این سازو کار، کار کنند، از اکنون شروع کرده‌اند.»

   رمز گشایی از ترس اروپا

اما چنانچه بخواهیم از دلیل عدم تمایل کشورهای اروپایی برای میزبانی این کانال ویژه مالی رمز گشایی کنیم، می‌توان گفت که هراس آنها از تحریم‌های ایالات متحده امریکا مانع از اجرای سریع این طرح می‌شود. چراکه صاحبنظران بر این باورند که اروپا نگران است که بازگشایی این کانال مالی موجب تحریک امریکا و اقدامات تنبیهی واشنگتن علیه بانک‌هایی شود که قرار است در این نظام مالی با ایران کار کنند. بطوریکه برخی از مقامات اروپایی ترجیج داده‌اند که خطر میزبانی این ابتکار مالی را نپذیرند. اما با وجود چالش‌هایی در بر سر راه انتخاب میزبان این سازوکار وجود دارد، گفته می‌شود که «آلمان و فرانسه» احتمالا در طرحی مشترک و در راستای نجات برجام خود دست به‌کار شده تا میزبانی کانال مالی اتحادیه اروپا را بر عهده بگیرند. البته این خبر هنوز از قول منابع رسمی ایرانی یا اروپایی تایید نشده و ممکن است فقط در حد گمانه‌زنی باشد. حال اما رییس اتاق مشترک ایران و سویس در جدیدترین اظهارات خود، پیش بینی می‌کند که کانال مالی ایران و اروپا در آینده‌ای نزدیک و به احتمال قریب به یقین در کشورهای آلمان یا فرانسه پا می‌گیرد. از نگاه شریف نظام مافی، این دو از کشورهای اروپایی به شمار می‌آیند که تا حدودی می‌توانند فشارهای مالی امریکا را تحمل کنند.

   ایجاد کانال مالی با اروپا تا 15 دسامبر

به گزارش تعادل، رییس اتاق مشترک ایران و سویس بااشاره به زمان اندک باقی مانده به پایان سال میلادی اروپایی‌ها، می‌گوید: جزییات مربوط به چگونگی فعالیت کانال مالی ایران و اروپا باید تا 15دسامبر سال جاری میلادی اعلام شود. بنابه اظهارات شریف نظام مافی، تا این تاریخ دست کم باید ساختار اولیه و مکان استقرار این نهاد مالی مشخص شود؛ چراکه پس از آن تعطیلات کریسمس در کشورهای غربی آغاز می‌شود و بعد تعطیلات سال نو در ایران آغاز خواهد شد و در عمل راه‌اندازی این کانال به سال آینده میلادی و خورشیدی موکول می‌شود. از آن‌سو، به گفته رییس اتاق مشترک ایران و سویس، سویس نیز به دنبال راه‌اندازی کانال مالی اختصاصی خود است تا در حوزه سلامت و غلات با ایران تجارت کند. به گفته او، مذاکره برای راه‌اندازی این کانال مالی به جریان افتاده تا هرچه زودتر مجوزهای لازم دریافت شده و امکان استفاده از این کانال برای طرفین فراهم شود.

البته شواهد کنونی نشان می‌دهد که بدون اشاره مستقیم به این مساله، ایران به سمت نفت در برابر غذا و دارو حرکت می‌کند. به نظر نمی‌رسد که تا دو سال آینده تجارت در حوزه‌های مختلف از جمله تکنولوژی‌های روز مثل هواپیما و ماشین آلات برای ایران ممکن شود یا دست کم به راحتی انجام شود. از این رو، او بر این باور است که در دوسال پیش رو بیشتر تمرکز طرف‌های خارجی برای تجارت با ایران در حوزه غلات و سلامت است و این فعالیت‌ها هم باید با دریافت مجوزهای لازم از جمله اوفک و دیگر نهادهای بین المللی انجام شود. مافی این موضوع را نیز مورد اشاره قرار داد که در این بین ایران باید از فرصت تجارت با کشورهای شرقی استفاده کند. هرچند تجارت با کشوری مثل چین برای ایرانیان خوش سابقه نیست اما نباید فراموش کرد که این کشور چین سابق نیست و در عرصه فناوری‌های روز بومی‌سازی و سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی را انجام داده است. به گفته او، بدسابقه بودن چین در تجارت با ایران بیش از طرف خارجی به عوامل داخلی باز می‌گردد که به دنبال واردات کالای بی کیفیت و با فناوری‌های پایین از کشورهای شرقی بودند. این فعال اقتصادی، در پایان یادآور شد که باید دید قدرت مالی بخش خصوصی در استفاده از فرصت‌های تجارت با هر یک از کشورها به چه اندازه است و البته در شرایط کنونی باید از هر فرصتی به بهترین شکل ممکن استفاده کرد.

براساس این گزارش، هرچند جزئیات کار با این کانال ویژه مالی اروپا (SPV) منتشر نشده اما به نظر می‌رسد بستری باشد که ایران بتواند با استفاده از آن، کالا به ویژه نفت و فرآورده‌های نفتی به حوزه اروپا صادر و در قبال آن کالاها و خدمات مورد نیاز خود را از هر یک از کشورهای اروپایی دریافت کند و تهاتر دریافت و پرداخت‌های انجام شده بین بانک‌های مرکزی اروپایی انجام شود. همچنین ارز مورد استفاده در این مبادلات بر پایه یورو خواهد بود تا مشمول تحریم دلاری امریکا نشود؛ ایران سال‌هاست که تحت تحریم دلار قرار دارد و از این رو نمی‌تواند با آن مبادلات مالی داشته باشد؛ حتی در زمان فروش نفت با اینکه نرخ آن به دلار اندازه‌گیری می‌شود، درآمدهای حاصل از آن به ارزهای دیگر از جمله یورو در حساب‌های بانک مرکزی ذخیره می‌شود. بر این اساس، اگر اروپا بخواهد و از امریکا ترس نداشته باشد، به راحتی می‌تواند این کانال ارتباط مالی یورویی را با ایران برقرار کند؛ چون حساب‌ها بر پایه یورو نگهداری می‌شود، به راحتی می‌توان درآمد حاصل از صادرات ایران را با واردات کالاها و خدمات از حوزه اروپا تهاتر کرد.