سود و زیان «پاریس»

ریحانه جاویدی|

 دوسال از تصویب «توافق‌نامه پاریس» با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مقابله با گرمایش زمین در مجلس شورای اسلامی می‌گذرد، اما چندی پیش شورای نگهبان ایراداتی به این توافقنامه وارد کرد که باعث شد مفاد آن، بعد از دو سال از حضور ایران در این توافقنامه بین‌المللی بار دیگر بررسی شده و موافقان و مخالفان نظرات متفاوتی درباره آن ارایه دهند. در حال حاضر با ایراداتی که شورای نگهبان به این مصوبه مجلس گرفته، توافقنامه پاریس در کمیسیون کشاورزی مجلس در حال بررسی است تا بار دیگر بعد از رفع ایرادها، برای تصویب به صحن مجلس فرستاده شود. گرچه مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست کشور در زمان ریاست معصومه ابتکار در این سازمان توافق‌نامه پاریس را هم‌سو با سیاست‌های ابلاغی محیط زیستی از سوی مقام معظم رهبری دانسته و بعد از آن عیسی کلانتری که همزمان با دور دوم ریاست‌جمهوری حسن روحانی بر مسند ریاست این سازمان نشست، از توافق‌نامه پاریس با عنوان دستاورد مهم بین‌المللی برای ایران یاد کرد، اما همچنان اظهارنظرها درباره این عهدنامه به ثبات نرسیده است. برخی از اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس و برخی کارشناسان محیط زیست معتقدند مضرات این توافق از فواید آن برای ایران بیشتر است، اما در نقطه مقابل این گروه، برخی چهره‌های سیاسی و محیط زیستی بر این باورند که حضور ایران در این توافق‌نامه از نگاه بین‌المللی بازتاب مثبتی داشته و آنچه به عنوان تعهد در این پیمان بین‌المللی برای ایران در نظر گرفته شده، غیرمنطقی و خارج از انتظار و توان اجرایی کشور نیست.

   استدلال مخالفان توافق‌نامه پاریس چیست با وجود آنکه اجرای مفاد توافق‌نامه پاریس منوط به تایید شورای نگهبان است اما برخی اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی معتقدند، بخشی از توافقنامه پاریس به صورت غیرقانونی در کشور اجرایی شده است. عباس پاپی‌زاده پالنگان، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی، درباره این موضوع اظهار کرد: «پیوستن به هر توافقنامه‌ای باید برای ایران نیز مزایایی به همراه داشته باشد، توافقنامه پاریس به ظاهر حرکت خوبی در راستای حفظ محیط زیست به شمار می‌آید اما بزرگ‌ترین کشور‌های آلاینده دنیا، مانند امریکا نیز از این توافقنامه رسما خارج شده و حاضر به پیوستن به آن نیستند، همچنین روسیه تصمیم‌گیری در این زمینه را به تاخیر انداخته و بسیاری از کشور‌های اروپایی نیز حاضر نیستند عضو این تواقنامه شوند، به همین دلیل عضویت ما در چنین توافقنامه‌ای با ابهامات و سوالات فراوانی روبرو است.»

او با طرح این ادعا  به خانه ملت گفت: «در صورت اجرا نشدن مفاد این توافقنامه ازسوی ایران، ما 60 میلیارد دلار متضرر می‌شویم. این هزینه از کجا و به چه طریقی تامین می‌شود؟ و چه کسی این هزینه‌ها را جبران می‌کند؟ قطعا چنین مبلغی بر اقتصاد نابسامان کشور تاثیر منفی خواهد داشت و درصدی از رشد اقتصادی ما را کم خواهد کرد. هزینه تامین انرژی برای مردم با پیوستن به تواقنامه پاریس به‌شدت افزایش پیدا خواهد کرد، به عنوان مثال تولید برق به روش نیروگاه سیکل ترکیبی که با مصرف گاز، تولید برق صورت می‌گیرد، هرکیلووات حدود 110 تومان برای ما تمام می‌شود اما اگر بخواهیم نیروگاه سیکل ترکیبی و سوخت‌های فسیلی را کنار بگذاریم و به سمت تولید انرژی‌های نو مانند انرژی خورشیدی حرکت کنیم، هر کیلوبایت حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ تومان تمام خواهد شد، این اختلاف ۷ الی ۸ برابری قیمت، بار مالی سنگینی را بر دولت و مردم تحمیل می‌کند.» نماینده مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: «متاسفانه در مورد اجرای تواقنامه پاریس عملکرد‌های غیرقانونی را شاهد بودیم، اگر قرار به پیوستن به این تواقنامه باشد باید در مجلس شورای اسلامی بررسی و اجازه مربوطه صادر شود. اما بخشی از این توافقنامه به صورت غیر رسمی اجرایی شده است. تا زمانی که اجازه ورود تکنولوژی به ایران به دلیل وجود تحریم‌ها داده نمی‌شود و هیچ گونه فعالیتی در راستای توسعه انرژی‌های پاک نیز در کشورمان انجام نمی‌گیرد، لزومی ندارد به این توافقنامه وارد شویم.» اظهارات پاپی‌زاده در حالی است که برخی کارشناسان محیط زیست هم بنا به دلایل علمی متعددی با اجرای این توافق‌نامه مخالفند.

   آلودگی کلان‌شهرها ربطی به گرمایش زمین ندارد

حسن لشکری استاد اقلیم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی و رییس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین درباره این موضوع به تعادل گفت: «آلودگی‌های کلان‌شهرها هیچ ارتباطی با گرمایش جهانی ندارد. توجه داشته باشیم دی‌اکسید کربن با منوکسیدکربن، یک مقوله کاملاً متفاوت است. آلودگی فعلی کلان‌شهرها نتیجه رشد افسارگسیخته شهرها و تولید و انباشت شهر از خودروهای بی‌کیفیت هست. آلودگی شهرها نتیجه الگوی نامطلوب طراحی شهری و عدم رعایت استانداردهای لازم در بلندمرتبه‌سازی و عدم رعایت شرایط اقلیمی محیط است. بنابراین پیوستن یا عدم پیوستن به موافقت‌نامه پاریس و کنترل یا عدم کنترل تولید گازهای گلخانه‌ای مشکل آلودگی کلان‌شهرها را حل نخواهد کرد. بحران‌های محیط زیستی ایران ناشی از سوء مدیریت است و در فرآیند تصمیم‌گیری در پیوستن به موافقت‌نامه پاریس از متخصصان اقلیم‌شناسی استفاده نشده است.»

او افزود: «چرا زمانی که همه کشورهای صنعتی فعلی روند رشد صنعتی خود را به‌صورت افسارگسیخته طی می‌کردند مساله گرمایش و تولید گاز دی‌اکسید کربن را این‌همه در بوق و کرنا نکردند، حال که کشورهای کمتر توسعه‌یافته مانند ایران که قدم در توسعه صنعتی گذاشته‌اند مساله گرمایش جهانی و تولید گاز دی‌اکسیدکربن مطرح می‌شود و نگران سلامت انسان‌ها و تخریب محیط‌زیست می‌شوند. این در حالی است که یکی از بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده دی‌اکسید کربن جهان که ایالات‌متحده امریکاست از عضویت کنوانسیون تغییر اقلیم خارج می‌شود. درصورتی‌که کشور ایران در موافقت‌نامه پاریس تعهد کاهش ۴درصدی دی اکسیدکرین را می‌پذیرد. کاهش ۴ درصدی دی اکسید کربن چقدر به رشد اقتصادی، اقتصاد نحیف ایران لطمه و هزینه وارد می‌کند؟» از طرف دیگر کیان گودرزی، کارشناس سیاست‌گذاری انرژی، بر این باور است که ایران در پیوستن به توافق‌نامه پاریس هوشمندی لازم را نداشته است و برنامه ملی ایران در راستای اهداف توافق پاریس سبب کند شدن یا توقف رشد اقتصادی می‌شود. او درباره این موضوع اظهار کرد: »به نظر من برنامه اقدام ملی ما خوب انتخاب نشده است. با توجه به اینکه ما آزاد بودیم در اینکه میزان تعهدمان را انتخاب کنیم این برنامه اقدام ملی که گفته ۴ درصد یا به روایتی ۱۲ درصد زیر سناریوی پایه میزان انتشارمان را خواهیم آورد این خوب نیست و بر اساس محاسباتی که ما کردیم اگر مثلا در این دوره ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ رشد اقتصادی حدود ۶ تا ۸ درصد داشته باشیم این تعهد می‌تواند ما را اذیت کند و مانع از رشد اقتصادی مان شود. رشد اقتصادی و میزان انتشار دو کفه یک ترازو هستند. هر چه رشد اقتصادی بیشتر باشد میزان انتشار بیشتر می‌شود. اگر می‌خواهید میزان انتشار را کم کنید باید رشد اقتصادی را مهار کنید بنابراین این چیزی که داریم و هنوز تبدیل به تعهد نشده خوب نیست و حتماً باید بازنگری شود.»

   دیدگاه موافقان توافق‌نامه پاریس

با وجود اظهارنظرهای مخالفان توافق پاریس و ایراداتی که شورای نگهبان به آن وارد کرده است، عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور پیش از این اعلام کرده بود که پیوستن ایران به این توافق مشکلی نداشته و ایرادات شورای نگهبان هم قابل حل است. از طرف دیگر ناصر مقدسی، رییس مرکز امور بین‌الملل سازمان محیط زیست، در نشست خبری که ماه گذشته برای رسیدگی به موضوع توافق پاریس برگزار شد، درباره تبعات ملحق نشدن ایران به توافق‌نامه پاریس، گفت: »عدم الحاق ایران به توافقنامه پاریس باعث می‌شود که کشور ما در کنوانسیون تغییرات آب و هوا از یک عضو فعال و اثرگذار به یک عضو ناظر تبدیل شود. در این صورت دیگر نمی‌توانیم در اجلاس‌های کنوانسیون‌ تغییرات آب و هوا به عنوان یک عضو اصلی فعالیت داشته باشیم و حتی حق رای نخواهیم داشت» او افزود: «به موجب فرمان مقام معظم رهبری، رونق اقتصاد سبز، حمل و نقل سبز و صنعت کم‌کربن جزو ماموریت‌های محوله به محیط زیست است همچنین درجهت اجرای ماموریت‌های محوله حاکمیتی توافقنامه پاریس به تصویب رسید. این توافقنامه پس از تصویب در مجلس شورای اسلامی به شورای نگهبان ارسال شد.

مجلس شورای نگهبان درخواست داشت که در کنار متن توافقتنامه پاریس، سند مشارکت ملی ایران برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای موسوم به سند NBC را در اختیار این شورا قرار دهیم که این سند به زودی به شورای نگهبان ارسال خواهد شد. جدا از بحث توافقنامه پاریس اگر وضع موجود مصرف انرژی ادامه یابد تا ۱۰ سال آینده کشور ما مجبور به واردات سوخت‌های فسیلی می‌شود. درحال حاضر ۲۱۴ میلیارد مترمکعب مصرف گاز سالانه است. همچنین دو میلیون بشکه نفت بطور سالانه مصرف می‌کنیم.» مقدسی با اشاره به برگزاری اجلاس COP در ۲۴ آذرماه سال جاری اظهارکرد: در صورت الحاق به توافقنامه پاریس می‌توانیم در این اجلاس به عنوان یک عضو فعال و پیشگام عمل کنیم. در صورت غیبت ایران چه کسی می‌تواند از حقوق کشور ما دفاع کند؟ دقت داشته باشیم که بسیاری از مواد توافقنامه پاریس با مشارکت ایران نوشته شده است. قرار شده تا سال ۲۰۳۰ کشور ما حق داشته باشد که تا یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تن انتشار گاز گلخانه‌ای تولید کند و از این میزان تنها ۷۰ میلیون تن کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خواهیم داشت بنابراین رقم اعلامی از سوی کشور ما برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای عدد بالایی نیست.»

از طرف دیگر برخی چهره‌های سیاسی هم معتقدند ملحق شدن ایران به این توافق‌نامه برای چهره مثبت بین‌المللی کشور گام مهمی است. از جمله این افراد سیدداوود صالحی، سفیر اسبق ایران در اسپانیا و تحلیلگر مسائل بین‌الملل است که درباره جزییات این موضوع در مصاحبه با رادیو گفت‌وگو اعلام کرد: «در حال حاضر بسیاری از کشورهای امریکای لاتین، آفریقا، کشوری مانند چین و اعضای اوپک نیز جزو پیمان پاریس هستند، اما متاسفانه در کشور ما در حال حاضر بسیاری از مسائل با دید سیاه و سفید نگریسته می‌شود و در پیوستن به معاهدات بین‌المللی با چنین رویکردی مواجه هستیم در حالی که معتقدم در هیچ معاهدهای نباید صندلی جمهوری اسلامی خالی باشد، زیرا هر پیمانی برای همه کشورها سودها و ضررهایی در بر دارد، مهم این است که با حضور در این معاهدات منافع ملی ما تامین شود.»

سفیر سابق ایران در اسپانیا افزود: «علت اینکه مجلس شورای اسلامی یا شورای نگهبان از پیوستن جمهوری‌اسلامی به معاهده پاریس خودداری کرد، به دلیل نگرانی است که مضرات این معاهده نسبت به فواید آن دارد. اما در این میان نباید دور از نظر داشت، چین که جزو کشورهای تولید‌کننده گازهای گلخانه‌ای است یا روسیه که از لحاظ استراتژیک با ما ارتباطات خوبی دارد و در مجموع پیوستن با معاهدات بین‌المللی نوعی همکاری با کشورهای همسو با جمهوری اسلامی است، اما وقتی امریکایی‌ها 17.98 درصد گاز گلخانه‌ای تولید می‌کنند، ۲۲ آوریل ۲۰۱۶ امریکا به معاهده پاریس پیوست، کشوری که بزرگ‌ترین آلاینده را دارد و صنعت بزرگی دارد در نخستین روز ژوئن ۲۰۱۷ از سوی دولت ترامپ از معاهده پاریس خارج شد.»