سناریوهای مجلس دهم برای پارلمان یازدهم
گروه ایران|
انتخابات سال آینده مجلس متفاوت از 10 دوره گذشته خواهد بود؛ اگر نمایندگان طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس و افزایش شمار نمایندگان را تصویب کنند، شورای نگهبان هم به آن رای مثبت بدهد. طرح افزایش تعداد نمایندگان در کمیسیون امور داخلی و شوراها تصویب شده، دیگر طرح انتخاباتی هم در مراحل پایانی بررسی قرار دارد. طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس پس از آن در کمیسیون امور داخلی و شوراها مطرح شد که دولت، دو سال پیش وعده ارایه لایحه جامع انتخابات را به پارلمان داد؛ اما به وعده خود عمل نکرد تا نمایندگان در آستانه انتخابات مجلس یازدهم، خود دست به تغییر قانون بزنند. در طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس، به روند بررسی صلاحیت‌ها، تبلیغات نامزدهای انتخاباتی و حضور زنان در مجلس پرداخته شده و استانی شدن انتخابات مجلس هم بخشی از این طرح نمایندگان است.
آرزوی 20 ساله
پیگیری استانی شدن انتخابات مجلس به سال‌ها پیش و به مجلس پنجم باز می‌گردد. آن زمان که نمایندگان دوره پنجم مجلس طرحی در این‌باره تهیه کردند، اما عمر این مجلس به بررسی طرح کفاف نداد تا پیگیری آن به نمایندگان دوره ششم پارلمان برسد. در این بین، مصوبه مجلس ششمی‌ها هم به سد شورای نگهبان خورد و پس از آن در هر دوره مجلس این طرح با تغییراتی یا به تصویب رسید و شورای نگهبان آن را خلاف قانون اساسی و شرع تشخیص داد یا آنکه پیش از تصویب با اعلام مخالفت‌ها از دستور کار خارج شد. آخرین بار شورای نگهبان نظر منفی خود درباره این طرح را برای مصوبه مجلس نهم ارایه کرد. آنجا که به اعتقاد این شورا، «مصوبه مجلس، موجب بروز و ازدیاد اختلافات محلی، قومی، قبیله‌ای و مذهبی شده و این اختلافات خلاف همبستگی و وحدت ملی است و عامل از بین رفتن توسعه و تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی بین همه مردم می‌شود. همچنین برگزاری انتخابات به نحو یادشده باعث کاهش مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت خودشان می‌شود.»
اگرچه از این طرح با «استانی شدن انتخابات» یاد می‌شود، اما آنچه نمایندگان مجلس از دوره ششم تا به امروز مطرح کرده‌اند، طرحی بینابین فرآیند انتخاباتی فعلی با افزودن یک فیلتر جدید تحت عنوان کسب «بالاترین رای استان» است. بر اساس پیشنهاد نمایندگان مجلس در طرح جامع انتخابات، از هر حوزه انتخابیه نامزدهایی که حداقل
10 درصد آراء حوزه انتخابیه فرعی را کسب کنند و بالاترین رأی را در استان داشته باشند به عنوان نمایندگان آن حوزه انتخابیه محسوب می‌شوند. از سوی دیگر، اگر نماینده‌ای حد نصاب 10 درصد را کسب نکند، به میزان 2 برابر افراد مورد نیاز برای حوزه انتخابیه که بالاترین رأی را در حوزه فرعی کسب کنند به استان می‌روند و در استان فردی که بیشترین رأی را کسب کند به عنوان نماینده انتخاب می‌شود. نمایندگان در این پیشنهاد خود تصریح کرده‌اند که این شیوه به معنای دو مرحله‌ای بودن انتخابات نیست و «انتخابات مجلس به صورت یک مرحله‌ای انجام می‌گیرد.»
بر اساس ماده‌ای از طرح اصلاح قانون انتخابات که استانی شدن هم بخشی از آن است، «کاندیداهایی که خواهان ثبت نام برای انتخابات مجلس هستند باید متولد محدوده جغرافیایی حوزه انتخابیه فرعی محل ثبت نام یا سابقه حداقل پنج سال زندگی مداوم در آن حوزه یا سابقه نماینده مجلس در آن حوزه را داشته باشد.»
این طرح در حالی برای چندمین بار مطرح می‌شود که مانند گذشته در مجلس هم مخالفانی دارد. چنانچه مخالفان این طرح، آنچه کمیسیون شوراها تصویب کرده را نه استانی شدن انتخابات مجلس که استانی-شهرستانی شدن انتخابات می‌دانند. آنها معتقدند قرار دادن کسب 10 درصد آرا از حوزه انتخابیه فرعی هیچ پشتوانه علمی ندارد؛ چنانکه زمانی درصد پیشنهادی 25 درصد بوده و در دوره‌ای به 10 تا 15 درصد رسیده؛ اما برای هیچ یک از این ارقام پیشنهادی، استدلالی ارایه نشده است. از سوی دیگر، این نمایندگان معتقدند با تصویب طرح پیشنهادی نمایندگان، مشارکت عمومی در انتخابات کاهش می‌یابد؛ چراکه در این شرایط، شهروندان شهرهای کوچک انگیزه‌ای برای حضور در انتخابات ندارند و این باعث ایجاد فاصله میان مردم بخش‌های حاشیه و کوچک با نظام می‌شود. در مقابل هم نمایندگان موافق، بر افزایش توان علمی مجلس با انتخاب نمایندگان صاحب صلاحیت‌تر تاکید دارند و استانی شدن انتخابات را باعث رهایی نمایندگان از دغدغه‌های کوچک و خواسته‌های عموما غیرمرتبط با وظایف نمایندگی می‌دانند.
جزئیات طرح افزایش تعداد نمایندگان
دیگر طرح انتخاباتی که در کمیسیون شوراها به تصویب رسیده است، طرح افزایش تعداد نمایندگان مجلس است. این طرح با پشتوانه اصل 64 قانون اساسی به تصویب رسیده که در آن آمده، «تعداد نمایندگان مجلس شورای اسلامی 270 نفر است و از تاریخ همه‌‌پرسی سال 1368 هجری شمسی پس از هر 10 سال، با در نظر گرفتن عوامل انسانی، سیاسی، جغرافیایی و نظایر آنها حداکثر 20 نماینده می‌تواند به تعداد نمایندگان اضافه شود.» برای اولین‌بار در سال 78 با لایحه دولت، تعداد نمایندگان مجلس از 270 نفر به 290 نفر رسید و مجلس ششم نخستین دوره مجلس ایران بود که با حضور 290 نماینده تشکیل شد. در اواخر مجلس هشتم نیز طرحی از سوی نمایندگان برای اصلاح جدول حوزه‌های انتخابیه به مجلس آمد که نمایندگان مجلس با بررسی آن با قید یک فوریت مخالفت کردند و مقرر شد این طرح به صورت عادی در قوه مقننه بررسی شود اما در‌نهایت مجلس به پایان رسید و این طرح بررسی نشد. در مجلس نهم نیز با وجود تصویب طرح افزایش نمایندگان در کمیسیون شوراها در سال 93، این طرح نتوانست در مجلس بررسی شود و از دستور کار خارج شد. حال کمیسیون امور داخلی و شوراهای مجلس این طرح را تصویب کرده و برای تصمیم‌گیری به صحن فرستاده است. آنطور که نمایندگان عضو این کمیسیون می‌گویند امید بسیاری دارند که این طرح در صحن هم رای بیاورد. چراکه افزایش تعداد نمایندگان بر خلاف دوره‌های پیش که تعدادش 20 نفر بوده، این‌بار بر اساس قانون 40 نماینده است و همه استان‌ها از این افزایش سهم دارند. برای همین احتمالا بدون چالش آنچنانی طرح در مجلس به تصویب برسد. در طرح افزایش تعداد نمایندگان 4 نماینده به تعداد کل نمایندگان استان تهران اضافه می‌شود. استان تهران اکنون 35 نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد که در این طرح مقرر شده تا این تعداد به 39 نماینده افزایش پیدا کند.
استان‌های خوزستان و کرمان نیز هر کدام 3 نماینده به تعداد کل نمایندگان آنها در مجلس اضافه می‌شود.استان خوزستان 18 نماینده در مجلس دارد که با این افزایش، 21 نماینده در مجلس خواهد داشت همچنین استان کرمان اکنون 10 نماینده در مجلس دارد که این تعداد به 13 نماینده می‌رسد.
براساس طرح افزایش تعداد نمایندگان به تعداد نمایندگان هر یک از استان‌های آذربایجان شرقی، اصفهان، البرز، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، هرمزگان و یزد دو نماینده اضافه خواهد شد. آذربایجان غربی، اردبیل، بوشهر، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، قزوین، قم، کردستان، کرمانشاه، گلستان، لرستان، مازندران، مرکزی و همدان نیز آنگونه که در طرح افزایش تعداد نمایندگان دیده شده، هر کدام یک نماینده به تعداد نمایندگان آنها افزوده خواهد شد. استان‌های چهارمحال و بختیاری و زنجان نیز بدون افزایش تعداد نمایندگان باقی می‌مانند و فقط حوزه‌های انتخابیه آنها اصلاح می‌شود. در این بین، استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، ایلام، گیلان و سمنان بدون تغییر در حوزه‌های انتخابیه و بدون افزایش تعداد نمایندگان و به شیوه قبلی به کار خود ادامه خواهند داد.
اگرچه این دو طرح در مجلس در دست بررسی است؛ اما نمایندگان می‌گویند که اگر لایحه جامع انتخابات در هر مرحله از بررسی این طرح‌ها به مجلس بیاید، مجلس این طرح‌ها را کنار گذاشته و لایحه دولت را بررسی می‌کند.
