افزایش بودجه و کمبود منابع برای دانش و پژوهش
ریحانه جاویدی|
آمار و ارقام لایحه بودجه ۹۸ دولت حاکی از افزایش 13 درصدی بودجه دانشگاه‌ها و به‌ویژه دانشگاه‌های بزرگ و مادر است، اما تخصیص به‌موقع بودجه تصویب شده، موضوعی است که بیش از هر چیز دیگری برای دانشگاه‌ها اهمیت دارد، چرا که در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد بودجه دانشگاه‌های دولتی کشور از منابع دولتی تامین می‌شود و دانشگاه‌های بزرگ فقط حدود ۳۰ درصد هزینه‌های خود را با درآمدهای اختصاصی جبران می‌کنند. این وضعیت در حالی است که به گفته روسای چند دانشگاه بزرگ کشور، بودجه سال 97 این دانشگاه‌ها هم هنوز بطور کامل تخصیص داده نشده و گرفتار سبک و سنگین کردن‌های خزانه کشور و خالی بودن خزانه است. از طرف دیگر، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی کوچک برای جبران هزینه‌های جاری خود به‌شدت به این بودجه‌ها متکی هستند و اگر تخصیص‌ها به‌موقع اتفاق نیفتد، این مراکز نه تنها نمی‌توانند در راستای اهداف پیش‌بینی شده حرکت کنند، بلکه دچار بحران هم می‌شوند. با این حال افزایش 13 درصدی بودجه دانشگاه‌ها در حالی است که عده‌ای از صاحبنظران، مسوولان و دانشگاهیان رشد بودجه دانشگاه‌ها در لایحه پیشنهادی دولت را در کنار افزایش بی‌رویه هزینه‌ها به ویژه هزینه تجهیزات، مواد و امکانات آزمایشگاهی ناشی از نوسانات ارزی را ناکافی می‌دانند و معتقدند در صورت تصویب این بودجه فعالیت مراکز علمی و آموزشی در سال آینده با چالش مواجه خواهد شد و از طرف دیگر این بودجه کفاف طرح‌های تحقیقاتی و پژوهشی را هم نمی‌دهد. این وضعیت در حالی است که پیشنهاد وزارت علوم به سازمان برنامه و بودجه، برای بودجه سال آینده به تفکیک دانشگاه‌ها، افزایش ۹۰ درصدی بود.
مشکل افزایش نیست؛ تخصیص است
اگرچه بررسی لایحه بودجه سال آینده حکایت از افزایش بودجه دانشگاه‌ها دارد اما جامعه علمی کشور معتقدند، بیش از آنکه افزایش بودجه مهم باشد، تخصیص آن اهمیت دارد. چرا که با گذشت ده ماه از سال 97، در برخی از دانشگاه‌های بزرگ کشور، تنها نیمی از بودجه مصوب سال جاری تخصیص یافته است که این موضوع عملکرد دانشگاه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
نرگس قنبری، مدیرکل برنامه و بودجه دانشگاه فنی و حرفه‌ای درباره این موضوع به «تعادل» گفت: «در دانشگاه فنی و حرفه‌ای برنامه آموزشی متفاوت از دانشگاه‌های دیگر بوده و ۷۰ درصد دروس عملی است. در چنین شرایطی نرخ نیاز به استاد و نیز مواد کارگاهی و آزمایشی و در نتیجه هزینه دانشگاه و مدت ماندگاری دانشجو بالاتر است. دانشجویان این دانشگاه برای گذراندن ۱۸ واحد درسی باید پنج روز در دانشگاه باشند که دو برابر دانشگاه‌های دیگر است و به امکانات رفاهی بیشتری نیازمند می‌شوند. در حالی که برای رسیدن به اهداف این دانشگاه، بودجه موردنیاز دانشگاه فنی و حرفه‌ای، ۳۲۰۰ میلیارد تومان پیش بینی می‌شد اما برای سال ۹۸ تنها ۷۵۰ میلیارد تومان بودجه به این دانشگاه اختصاص داده شده است.» حسین سلیمی، رییس دانشگاه علامه طباطبایی، درباره این موضوع به مهر گفت: «خزانه بودجه اختصاصی از طرف سازمان برنامه و بودجه دانشگاه‌ها را پرداخت نمی‌کند، با وجود اینکه حدود دوماه تا پایان سال جاری باقی مانده است تنها حدود ۵۰ درصد بودجه را دریافت نمودیم و خزانه می‌گوید پولی برای پرداخت ندارد.» او افزود: « امسال دولت در شرایط بسیار سختی از لحاظ اقتصادی قرار گرفته و همین که در شرایط فعلی بودجه سال آینده حوزه آموزش عالی رشد داشته است، جای قدردانی دارد. اما با توجه به اینکه بودجه اختصاصی به دانشگاه‌ها یک بودجه مصرفی است بنابراین میزان رشد فعلی نه تنها کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهد بلکه امکان بروز یک بحران در سال آینده برای اداره دانشگاه‌ها را فراهم خواهد کرد. رشد متوسطی که در بودجه سال ۹۸ برای دانشگاه‌ها پیش بینی شده است حدود ۱۴ درصد است که اگر رشد حقوق ودستمزد کارکنان دولت برای سال آینده ۲۰ درصد در نظر گرفته شود، با توجه به اینکه بیش از ۷۵ درصد بودجه دانشگاه‌ها صرف حقوق و دستمزد کارکنان می‌شود، در مابقی بودجه ما رشد منفی خواهیم داشت و باید از بودجه سایر بخش‌ها نظیر پژوهش، خدمات دانشجویی و آموزش کم کنیم و به بخش دستمزد کارکنان اضافه کنیم.» اظهارات سلیمی در حالی است که دانشگاه‌های دیگر هم تقریبا وضعیت مشابهی دارند. محمود فتوحی، رییس دانشگاه صنعتی شریف هم درباره این موضوع گفت: « اگرچه در حال حاضر ۱۰ ماه از سال را پشت سر گذاشته‌ایم، ولی هنوز بودجه بطور کامل تخصیص داده نشده است. قاعدتا تاکنون باید ۷۰ درصد بودجه سال ۹۷ به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی داده می‌شد که این اتفاق رخ نداده است.» مشابه این اظهارنظرها از سوی رییس دانشگاه تهران که برای سال آینده بیشترین بودجه را در میان دانشگاه‌های کشور دارد هم دیده می‌شود. محمود نیلی احمدآبادی، درباره این موضوع به ایسنا گفته است: «من بارها تاکید کردم، همانطور که در زمان جنگ ارز مورد نیاز دانشگاه‌ها تامین می‌شد و نتیجه آن را امروزه در بخش بزرگی از عملکرد دانشگاه‌ها شاهد هستیم، در شرایط فعلی نیز باید ارز مورد نیاز یا مابه‌التفاوت ریالی آن در اختیار دانشگاه‌ها و مراکز علمی قرار بگیرد. متاسفانه در حال حاضر تامین هزینه‌های ارزی دانشگاه‌ها در مواردی نظیر فرصت مطالعاتی دانشجویان دکتری و اساتید، هزینه‌های مواد و تجهیزات، شرکت در کنفرانس‌ها و غیره به دلیل عدم تخصیص ارز دولتی یا معادل ریالی آن با مشکل مواجه شده است.»
او افزود: « شرط حفظ کیفیت علمی پژوهش‌های دانشگاه‌ها و جایگاه علمی آنها بر ادامه تبادلات بین‌المللی استوار است. اگرچه امروز تامین کالاهای اساسی و معیشت مردم به‌ویژه اقشار کم درآمد از اولویت ویژه‌ای برخوردار هستند، ولی قطعا آینده کشور و تضمین کیفیت نیروهای کارشناسی و دانشمند کشور به عنوان ستون اصلی توسعه امنیت و اقتدار کشور بستگی به کیفیت دانشگاه‌ها دارد. دولت باید ارز دانشگاه‌ها را نیز در ردیف کالاهای اساسی قرار بدهد.»
وضعیت تخصیص بودجه دانشگاه‌ها
در سال 97
آنطور که روسای برخی دانشگاه‌های کشور اعلام کردند، مهم‌ترین معضل سیستم آموزش عالی کشور تخصیص نیافتن بودجه در نظر گرفته شده برای آنهاست. معاون اداری مالی وزارت علوم درباره روند تخصیص بودجه دانشگاه‌ها در سال 97 گفت: » در حال حاضر تخصیص بودجه ۹ ماه سال ۹۷، بین ۶۸ درصدتا ۷۴ درصد متغیر بوده و متوسط حدود ۶۸ درصد است و اکنون متوسط تخصیص‌ها بین ۶۸ تا ۶۹ درصد می‌شود که برای ۳ ماه سوم سال جاری اختصاص داده شده است. این درحالی است که، در سه ماه سوم، تخصیص ما باید حدود ۷۵ درصد باشد، با توجه به اینکه معاون اول رییس‌جمهور و رییس سازمان برنامه و بودجه قول داده بودند، رقمی که اختصاص داده شده، عدد کمی است.»
محمد تقی نظر پور افزود: «مقرر شده بود تخصیص دانشگاه‌ها ۱۰۰ درصد داده شود. با این روند پایان سه ماه سوم حدود ۷ تا ۸ درصد با کسری مواجه هستیم که احتمال می‌دهیم این کسری، به آخر سال منجر شده و مشکلاتی را برای دانشگاه‌ها در سال جاری ایجاد کند.»
نگاهی به بودجه دانشگاه‌های کوچک
بر اساس لایحه پیشنهادی دولت، بودجه دانشگاه‌ها، مراکز علمی و پژوهشی برای سال ۹۸ در مقایسه با سال گذشته بیش از ۱۳ درصد رشد داشته است که در این میان دانشگاه تهران، بیشترین و دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی کمترین رشد بودجه را در بین دانشگاه‌های بزرگ داشته است. همچنین در این لایحه برای «دانشگاه پیام نور» در سال ۹۸ بودجه‌ای معادل یک هزار و ۲۰۹ میلیارد و ۳۹۶ میلیون تومان پیشنهاد شده که این میزان در سال جاری یک هزار و ۴۴ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان است و بودجه « دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای» نیز از ۷۴۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان سال جاری به ۹۴۷ میلیارد و ۵۸۶ میلیون تومان در سال ۹۸ افزایش یافته است. با این حال مسوولان دانشگاه فنی و حرفه‌ای معتقدند بودجه سال آینده این دانشگاه پاسخگوی تامین نیازهای آموزشی و تجهیزاتی این دانشگاه نیست.
