دوندگان استقامت؛ برنده ماراتن بازار نفت

گروه انرژی| نادی صبوری- فرداد احمدی|

نخستین گزارش‌های ماهانه دو نهاد نظارتی بازار نفت خام یعنی اوپک و IEA در سال جدید میلادی، روزهای پنجشنبه و جمعه منتشر شدند. این گزارش‌ها حاوی اطلاعاتی با اهمیت در خصوص وضعیت عرضه و تقاضای نفت خام و فاکتور مهم «رشد اقتصادی» بودند که می‌تواند سرنوشت بازار نفت را به سمت و سوی مختلفی بکشاند. جالب‌توجه‌ترین نکته این 2 گزارش را می‌توان به تحلیل آژانس بین‌المللی انرژی از مسیری که بازار نفت خام تا رسیدن به تعادل پیش رو دارد اختصاص داد؛ IEA در این خصوص این مسیر را به «دوی استقامت» تشبیه کرده در واقع تلویحا تاکید می‌کند که با دوی سرعت نمی‌توان در این مسیر موفق بود.

IEA در گزارش ماه ژانویه خود که دیروز منتشر شد نوشت که پیش‌بینی ما برای رشد تقاضا در سال 2018 و 2019 بدون تغییر نسبت به پیش‌بینی‌های قبلی و به ترتیب 1 میلیون و 300 هزار بشکه در روز و 1 میلیون و 400 هزار بشکه در روز باقی مانده است. تاثیر قیمت‌های بالا در سال 2018 در حال محو شدن است که به خنثی شدن اثر کم بودن رشد اقتصادی کمک می‌کند.

کشورهای غیر OECD در زمینه رشد تقاضا در سال 2019 پیشرو خواهند بود. رشد تقاضای این کشورها از روزانه 875 هزار بشکه در سال گذشته به 1 میلیون و 150 هزار بشکه در روز در سال جاری می‌رسد. چین و هند 62 درصد این رشد تقاضا را بر عهده دارند. رشد تقاضای کشورهای OECD از روزانه 390 هزار بشکه در سال 2018 به 280 هزار بشکه در روز در سال 2019 می‌رسد. امریکا 82 درصد این رشد تقاضا را بر دوش می‌کشد.

عرضه جهانی نفت خام در ماه دسامبر با روزانه 950 هزار بشکه کاهش روبرو شد. منشأ اصلی این کاهش، کم شدن تولید نفت خام اوپک به دنبال توافق برای کاستن از میزان عرضه بود. عرضه جهانی نفت خام در مدت مشابه سال گذشته روزانه 100 میلیون و 6 هزار بشکه بود که 2.8 میلیون بشکه در روز بالاتر از سطح فعلی به حساب می‌آید. به دنبال رشد تولید روزانه 2.6 میلیون بشکه‌ای که کشورهای غیر اوپک در سال 2018 از سر گذراندند، پیش‌بینی می‌شود که این رشد امسال کم شده و حدود 1.6 میلیون بشکه در روز باشد.

تولید نفت خام اوپک در ماه دسامبر روزانه 590 هزار بشکه کاهش داشت و به روزانه 32 میلیون و 390 هزار بشکه رسید. عربستان سعودی به دنبال رکوردهایی که در تولید زده بود، عرضه خود را کاهش داد، در همین حال تولید نفت خام ایران و لیبی نیز با کاهش‌های قابل توجهی روبرو بوده است. قرار بر این است که بر اساس زمان اجرایی شدن توافق وین، عرضه نفت خام اوپک در ماه ژانویه، سطوح پایین‌تری را تجربه کند.

ذخایر تجاری نفت خام OECD در ماه نوامبر با کاهش 2.5 میلیون بشکه‌ای روبرو شد. میزان این ذخایر در طول سال 2018 تلاطم کمی را نشان دادند. سطح ذخایر در بازه‌ای که بالاترین میزان آن 60 میلیون بشکه بود نوسان داشته و سال 2018 را در سطحی به پایان برد که تنها 0.4 درصد بالاتر از سطح سال 2017 به حساب می‌آمد.

قیمت‌ آتی شاخص‌های جهانی نفت خام، در پایان سال 2018 به پایین‌ترین سطح 16 ماهه خود رسید. از آغاز سال 2019 قیمت‌ها رشدی 10 درصدی را تجربه کردند و بهای نفت خام برنت اکنون نزدیک به 60 دلار در هر بشکه است.

ماه گذشته ما این موضوع که توافق 6 دسامبر اوپک برای اینکه کف قیمتی ثابتی را در قیمت طلای سیاه ایجاد کند کارایی لازم را داشته باشد، مورد پرسش قرار دادیم. به دنبال شور و شوق ابتدایی در مورد توافق، شک و تردیدها در مورد کارایی آن، همزمان با ابهاماتی که در مورد چشم‌انداز رشد اقتصادی جهان وجود داشت، به وجود آمد. قیمت‌ها 10 دلار در هر بشکه کاهش را تجربه کردند تا جایی که بهای نفت خام برنت در روز 24 دسامبر در نقطه‌ای تنها اندکی بالاتر از 50 دلار در هر بشکه ایستاد. این اتفاق برای تولیدکنندگان خوشایند نبود اما برای مصرف‌کنندگان مانند یک هدیه تعطیلات کریسمس عمل کرد. بهای بنزین در امریکا که در تابستان پیک 2.97 دلار در هر گالن را تجربه کرده بود، در این دوره به 1.89 دلار در هر گالن رسید.

با رسیدن بهای نفت خام به 60 دلار به نظر می‌رسد که پاسخ به پرسشی که ما در ماه پیش مطرح کردیم، حداقل فعلا پاسخی مثبت است. عربستان سعودی نیز صحبت از سطوح پایین‌تر تولید کرده است. با این حال باید توجه کرد که مسیری که به بازار متعادل منتهی می‌شود، بیشتر مانند مسیر یک دوی استقامت است تا دوی سرعت، به همین دلیل دستیابی به یک بازار متعادل، زمان‌بر است.

در حالی که عربستان سعودی عنوان کرده است که برای تعادل‌بخشی به بازار نفت خام، نسبت به قرار گرفتن سطح تولیدش در چارچوبی مشخص، محافظه‌کاری لازم را خواهد داشت، در مورد تولید نفت خام روسیه این اطمینان وجود ندارد. دیتاها نشان می‌دهند تولید نفت خام روسیه در ماه دسامبر به رکورد روزانه 11 میلیون و 500 هزار بشکه دست پیدا کرده و مشخص نیست این میزان از چه زمانی و به چه مقداری کاهش خواهد یافت. دیگر کشورهای غیر اوپک از جمله مکزیک نیز که به توافق کاهش تولید پیوستند، سطوح عرضه بالاتری را در این ماه تجربه کردند.

 در جاهای دیگری نیز نشانه‌هایی مبنی بر اینکه دستیابی به بازار متعادل، تدریجی خواهد بود وجود دارد. مسیری که تولید و صادرات نفت خام ایران از سر خواهد گذراند، هنوز مهم است. در ماه دسامبر صادرات کلی نفت خام ایران به بالاتر از 1 میلیون و 300 هزار بشکه در روز رسید. به دنبال اینکه اعطای معافیت‌ها به خریداران اصلی نفت خام ایران، بالاتر از میزانی بود که انتظار آن وجود داشت، میزان نفت خام جاری در بازار در ابتدای 2019 بیشتر از انتظار خواهد بود. سقوط صنعت نفت ونزوئلا کند شده است. کاهش تولید نفت خام این کشور اخیرا به ماهی 10 هزار بشکه در روز رسیده است که کمتر از مقدار 40 هزار بشکه در روز است که پیش‌تر دیده شده بود.

سطح تولید نفت خام ایالات متحده، یک بار دیگر درسال 2019 یک فاکتور اصلی تعیین‌کننده خواهد بود. در سال 2018 جهان شاهد تولید رشد نفت خام در ایالات متحده به میزان باورنکردنی و غیر منتظره 2.1 میلیون بشکه در روز بود. ما پیش‌بینی خود برای رشد تولید نفت خام ایالات متحده در سال جاری را بدون تغییر نسبت به پیش‌بینی قبلی روزانه 1 میلیون و 300 هزار بشکه اعلام می‌کنیم.

تصویری مختلط برای تقاضا وجود دارد. افت قیمت‌ها در فصل پایانی 2018 به مصرف‌کنندگان کمک کرد و نشانه‌هایی نیز مبنی بر تسهیل تنش‌های تجاری وجود دارد. در بسیاری از کشورهای مصرف‌کننده، افت قیمت نفت با تضعیف ارزش دلار همزمان شد. اما فضای حاکم بر اقتصاد جهانی چندان شاد و خوشحال نیست. اطمینان در برخی از اقتصادهای اصلی در حال تضعیف است. مساله شدت سرمای زمستان در برخی نقاط امریکا، ممکن است بر تقاضا اثر بگذارد. در حال حاضر ما این ایده که رشد تقاضا در سال 2018 معادل روزانه 1 میلیون و 300 هزار بشکه بوده است را حفظ می‌کنیم.

در حالی که IEA تمرکز گزارش خود را بر موضوع زمان رسیدن بازار به تعادل گذاشته بود، اوپک با ارایه دیتاهایی در خصوص وضعیت تقاضا و عرضه و اقتصاد جهانی، تلاش کرده است وضعیت بازار نفت خام در حال حاضر را شفاف‌تر کند. اوپک در قسمت «اقتصاد جهانی» گزارش خود می‌نویسد که پیش‌بینی از رشد اقتصاد جهانی برای سال 2018 روی 3.7 درصد و برای سال 2019 روی 3.5 درصد ثابت ماند. در OECD رشد اقتصادی ایالات متحده برای سال 2018، روی 2.9 درصد و برای سال 2019 روی 2.6 درصد ثابت ماند. پیش‌بینی از رشد منطقه یورو در سال 2018 روی 1.9 درصد و در سال 2019 روی 1.7 درصد باقی ماند. رشد تولید ناخالص داخلی ژاپن کمی پایین‌تر از پیش‌بینی گذشته بود و در سال 2018 به 0.8 درصد و برای سال 2019 به 1 درصد اصلاح شد. در کشورهای غیر OECD، پیش‌بینی از رشد اقتصادی دو کشور هند و چین برای سال 2018 به ترتیب 7.5 و 6.5 درصد و برای سال 2019 به ترتیب 7.2 و 6.1 درصد ثبت شد. رشد اقتصادی در برزیل برای سال 2018 بدون تغییر در نرخ 1.1 درصد و برای سال 2019 در نرخ 1.8 درصد باقی ماند. پیش‌بینی رشد تولید ناخالص داخلی روسیه در سال 2018، در نرخ 1.6 درصد و برای سال 2019، در نرخ 1.7 درصد باقی ماند. با تداوم روند واسطه تنش‌های تجاری، تنگناهای مالی و چالش‌های ژئوپولتیک پیشروی رشد جهانی محدود شده است.

  ثابت ماندن پیش‌بینی رشد تقاضا

در قسمت «تقاضای جهانی نفت خام» گزارش اوپک آمده است که در سال 2018، رشد تقاضای جهانی نفت در حدود یک میلیون و 500 هزار بشکه در روز تخمین زده شده و تغییری نسبت به گزارش ماهانه پیشین نکرد. امریکا به عنوان یکی از کشورهای عضو OECD، به سبب سودهای بزرگی که از نفت متوسط و سبک در سال 2018 به دست آورد، به هدایت رشد اقتصادی در منطقه OECD ادامه داد. برآورد شده است که آسیا و در سطح جهانی، تشدید رشد تقاضای محصولات در هند، اندونزی، سنگاپور و تایلند به رشد تقاضای نفت در کشورهای غیر OECD منجر شود.

اکنون کل تقاضای نفت به 98 میلیون و 780 هزار بشکه در روز افزایش یافته است. در سال 2019، پیش‌بینی می‌شود که تقاضای جهانی نفت به میزان یک میلیون و 290 هزار بشکه در روز رشد کند که در راستای پیش‌بینی‌های ماه گذشته است. در نتیجه، پیش‌بینی می‌شود که تقاضای جهانی نفت برای سال 2019 به 100 میلیون و 80 هزار بشکه در روز برسد. انتظار می‌رود که رشد تقاضای نفت در وحله اول برای آسیا و به رهبری هند باشد و چین و امریکا پس از هند بیشترین رشد تقاضا را خواهند داشت. پیش‌بینی می‌شود که کشورهای عضو OECD در سال 2019 به میزان 250 هزار بشکه در روز افزایش تقاضا داشته باشند، درحالی که تخمین زده می‌شود که کشورهای غیر عضو OECD که بار اصلی افزایش تقاضا را بر عهده دارند، روزانه 1 میلیون و 4 هزار بشکه بر تقاضا بیفزایند.

  شاگرد ممتازان رشد عرضه

 اوپک در گزارش خود تخمین زده است که رشد عرضه نفت کشورهای غیرعضو اوپک (که شامل قطر نیز می‌شود)، دو میلیون و 610 هزار بشکه در روز بوده است. عرضه نفت کشورهای غیرعضو اوپک، 50 هزار بشکه بالاتر از ارزیابی ماه گذشته و بطور متوسط 62 میلیون و 60 هزار بشکه در روز بوده است. این رشد عرضه در مقایسه با تولید متوسط روزانه 60 میلیون و 30 هزار بشکه ماه دسامبر کشورهای غیرعضو اوپک به استثنای قطر ارزیابی شده است.

به نظر می‌رسد که امریکا، کانادا، روسیه و قزاقستان هدایت‌کنندگان اصلی رشد عرضه نفت هستند، در حالی که تخمین زده می‌شود که مکزیک و نروژ بزرگ‌ترین کاهش عرضه را تجربه کنند. رشد عرضه نفت کشورهای غیرعضو اوپک در سال 2019، با روزانه 60 هزار بشکه کاهش نسبت به پیش‌بینی قبلی به 2 میلیون و 100 هزار بشکه در روز تغییر کرد و پیش‌بینی می‌شود که عرضه نفت خام غیر‌اوپک در سال 2019 بطور متوسط به 64 میلیون و 160 هزار بشکه در روز برسد. این افزایش عرضه عمدتأ به دلیل بازنگری مختصر در پیش‌بینی عرضه نفت کانادا بوده است. امریکا، برزیل، روسیه و انگلستان در سال جاری برنامه دارند که هدایت‌کنندگان اصلی رشد عرضه نفت باشند، در حالی که انتظار می‌رود مکزیک و نروژ کاهش قابل ملاحظه‌ای را در عرضه نفت تجربه کنند و کانادا با یک شیب ملایم 50 هزار بشکه در روز از عرضه نفت خود بکاهد. بر اساس اطلاعات منابع ثانویه، در دسامبر 2018 تولید نفت خام اوپک به میزان روزانه 751 هزار بشکه کاهش یافت و بطور متوسط به 31 میلیون و 580 هزار بشکه در روز رسید.

  آمار تولید

تولید نفت اوپک در ماه دسامبر 751 هزار بشکه‌ در روز کاهش یافت و به 31 میلیون و 578 هزار بشکه در روز رسید. بیشترین کاهش تولید نفت از سوی عربستان سعودی رقم خورد که 468 هزار بشکه در روز از تولید خود کاست. پس از عربستان، لیبی با 172 هزار بشکه در روز و ایران با 159 هزار بشکه در روز  در رده کاهش تولید نفت قرار دارند. عراق با 88 هزار بشکه در روز افزایش تولید، بیشترین رشد تولید نفت را داشته و کویت با 29 هزار بشکه در روز و گابن با 26 هزار بشکه در روز افزایش تولید پس از عراق قرار دارند.