سالِ بد جذب سرمایه در جهان

تعادل| بررسی‌ها نشان می‌دهد، رویکرد حمایت گرایانه «دونالد ترامپ» در امریکا، موجب کاهش جدی سرمایه‌گذاری خارجی شرکت‌های امریکایی در کشورهای دیگر شده و نه تنها اروپا، که بخش بزرگی از کشورهای توسعه‌یافته سال 2018 را با کاهش چشمگیر سرمایه‌گذاری‌های خارجی در مقایسه با سال 2017 به پایان رساندند.  آمار آنکتاد حاکی از این است که جریان ورودی پول مستقیم خارجی جهان در سال 2018، از حدود 1.47 هزار میلیارد دلار به حدود 1.2 هزار میلیارد دلار کاهش یافته، که نسبت به سال 2017 افت حدود 19 درصدی را تجربه کرده و طی دهه گذشته به پایین‌ترین سطح خود رسیده است. براین اساس، اگرچه انتظار می‌رود در سال 2019 این جریان کمی جهش داشته باشد، اما روند کلی آن همچنان ضعیف باقی خواهد ماند. با این همه، افت جریان ورودی سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در تمام بخش‌های جهان روند یکسانی را از سر نگذرانده است. به‌طوری‌که مطابق آمارها، افت سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای توسعه‌یافته به 40 درصد می‌رسد، در حالی که این کاهش عمدتا ناشی از بازگشت درآمدهای خارجی انباشت شده بنگاه‌های چندملیتی ایالات متحده امریکا به این کشور، در نتیجه اصلاح مالیات بر درآمد شرکت‌ها از سال 2017 به بعد بوده که به‌شدت به اروپا آسیب رسانده است.  در مقابل، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای در حال توسعه با حدود 3 درصد رشد، از 673 میلیارد دلار در سال 2017، به حدود 694 میلیارد دلار در سال 2018 رسیده است. با این حال بررسی‌های آماری حکایت از این دارد که با وجود کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ایالات متحده امریکا در سال 2018، همچنان این کشور بزرگ‌ترین دریافت‌کننده FDI در جهان بوده که حدود 226 میلیارد دلار جریان ورودی FDI داشته است. پس از امریکا، چین با رقم 142 میلیارد دلار و انگلستان با رقم 122 میلیارد دلار در رده‌های دوم و سوم قرار دارند. «هنگ کنگ، سنگاپور، اسپانیا، هلند، استرالیا، برزیل و هند» هم به ترتیب در رده‌های بعدی از نظر میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی قرار گرفته‌اند.  اما از آن‌سو، پیش بینی‌های آنکتاد برای سال 2019 نیز نشان می‌دهد هر چند با توجه به کاهش موضوع بازگشت سرمایه به ایالات متحده امریکا، جریان ورودی FDI به سطح متوسط بازخواهد گشت، اما چشم‌انداز اقتصادجهانی به دلیل ریسک‌های ساختاری، عوامل سیاسی، تنش‌های تجاری و البته سیاست‌های رو به رشد حمایتگرایانه، در سال آینده هم روندی رو به نزول را طی خواهد کرد.  آمارهای مقدماتی آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد) نشان می‌دهند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان در سال 2018 حدود 19 درصد کاهش یافته و از حدود 1.47 هزار میلیارد دلار در سال 2017 به 1.2 هزار میلیارد دلار در سال 2018 رسیده است. به این ترتیب، سومین افت متوالی در اقتصاد جهانی، باعث شده جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به پایین‌ترین حد خود پس از بحران مالی جهان برسد. این در حالی است که به گفته جیمز ژان، مدیر بخش سرمایه‌گذاری آنکتاد، روند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی پس از بحران مالی جهان رشد ضعیفی را تجربه کرده و پس از سال 2013 در مسیر نزولی قرار گرفته است. با این همه، به نظر می‌رسد عوامل تاثیرگذار بر این روند منفی، از جمله «کاهش سودآوری سرمایه‌گذاری خارجی» و «تغییر در زنجیره ارزش جهانی» در آینده نزدیک تغییری نکرده و حتی شرایط اقتصاد کلان نیز وخیم‌تر از گذشته خواهد شد. بر اساس گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران از آنکتاد، با این همه، افت جریان ورودی سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در تمام بخش‌های جهان روند یکسانی را از سر نگذرانده است. براین اساس، کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) بیشتر در کشورهای توسعه‌یافته متمرکز بوده، به‌طوری‌که در این مناطق جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی با 40 درصد کاهش به حدود 451 میلیارد دلار رسیده است. این کاهش عمدتا ناشی از بازگشت درآمدهای خارجی انباشت شده بنگاه‌های چندملیتی ایالات متحده امریکا به این کشور، در نتیجه اصلاح مالیات بر درآمد شرکت‌ها از سال 2017 به بعد بوده که به‌شدت به اروپا آسیب رسانده است. به این ترتیب، به نظر می‌رسد روند مقابله با جهانی‌سازی که در سیاست‌های دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا قابل تشخیص است، به کاهش کارایی اقتصادی در کشورهای اروپایی و بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته منجر شده است. این امر موجب کاهش غیرمنتظره 73 درصدی جریان‌های ورودی به اروپا شده، بطوری که جریان ورودی FDI در این منطقه به حدود 100 میلیارد دلار رسیده است. این رقم، پیش‌تر در دهه 1990 مشاهده شده بود. در مقابل، حتی خود امریکا نیز از سیاست‌های ضد تجاری خود آسیب دیده است، به گونه‌ای که علاوه بر اروپا، کاهشی حدود 18 درصدی در جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به ایالات متحده امریکا نیز مشاهده شده و رقم FDI این کشور با این میزان افت به 226 میلیارد دلار رسیده است.

این اما در حالی است که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای در حال توسعه منعطف باقی مانده و با افزایش 3 درصدی به 694 میلیارد دلار رسیده است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای آفریقایی نیز با وجود اندازه کم، در مقایسه میان سال‌های 2017 و 2018 روندی صعودی را طی کرده است. بر این اساس، در حالی که این کشورها در سال 2017 حدود 38 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرده‌اند، میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی آنها در سال 2018 میلادی به 40 میلیارد دلار رسیده و رشدی 6 درصدی داشته است. سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای منطقه امریکای لاتین و کاراییب نیز در همین بازه زمانی با کاهش 4 درصدی رو به رو بوده است. در این میان، سهم اقتصادهای در حال توسعه از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان معادل 58 درصد رقم خورده، به گونه‌ای که نیمی از 10 اقتصاد برتر میزبان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، کشورهای در حال توسعه هستند.  به عبارت دیگر، در حالی که اقتصادهای در حال توسعه در سال 2017 میلادی حدود 750 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب کرده‌اند، سرمایه‌گذاری خارجی جذب شده در آنها در سال 2018 میلادی به تنها حدود 451 میلیارد دلار بوده و افتی 40 درصدی را شاهد بوده است. شرق و جنوب شرقی آسیا بزرگ‌ترین منطقه میزبان FDI بوده‌اند که حدود یک سوم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان در سال 2018 و تقریباً تمامی رشد FDI در کشورهای در حال توسعه را به خود اختصاص داده‌اند. جریان ورودی سرمایه خارجی به کشورهای در حال گذار نیز با 8 درصد کاهش به 44 میلیارد دلار رسیده است. در این میان، با وجود کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ایالات متحده امریکا در سال 2018، همچنان این کشور بزرگ‌ترین دریافت‌کننده FDI در جهان بوده که حدود 226 میلیارد دلار جریان ورودی FDI داشته است. پس از امریکا، چین با رقم 142 میلیارد دلار و انگلستان با رقم 122 میلیارد دلار در رده‌های دوم و سوم قرار دارند. هنگ کنگ، سنگاپور، اسپانیا، هلند، استرالیا، برزیل و هند هم به ترتیب در رده‌های بعدی از نظر میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی قرار گرفته‌اند.

با نگاهی به آینده، احتمال می‌رود در سال 2019، شرایط کمی به عقب برگردد اما روند کلی آن همچنان ضعیف خواهد ماند. با دیدی خوشبینانه، پروژه‌های جدید سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی که شاخصی برای روند آینده محسوب می‌شوند، با وجود افت‌های رخ داده، حدود 29 درصد افزایش خواهند داشت. پروژه‌های ادغام واکتساب (موسوم به Mergers and Acquisitions) نیز 19 درصد در سال 2018 افزایش یافته‌اند. همچنین از آنجایی که بازگشت سرمایه در فصل سوم سال 2018 کاهش یافته است، جریان ورودی در کشورهای توسعه‌یافته به سطح عادی بازخواهد گشت. اگرچه، افزایش ریسک رو به پایین ناشی از اصلاحات اخیر در رابطه با رشد اقتصادی، عوامل سیاسی از جمله تنش‌های تجاری و نا اطمینانی در مورد محیط سیاسی جهان برای سرمایه‌گذاری و احتمال درآمدهای حاصله است.

به گفته ژان، با اینکه انتظار می‌رود چشم‌انداز سال 2019 مثبت‌تر باشد، اما همچنان اقتصاد جهانی با نا اطمینانی‌های بسیاری رو به رو خواهد بود. علاوه بر تاثیر سریع جریان‌های مخالف در اقتصاد، روند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی همچنان ضعیف باقی خواهد ماند که ناشی از عواملی از جمله اصلاحات مالیاتی، معاملات بزرگ و جریان‌های مالی بی‌ثبات است. از دیگر سو، با توجه به کاهش موضوع بازگشت سرمایه به ایالات متحده امریکا، جریان ورودی FDI به سطح متوسط بازخواهد گشت، اما چشم‌انداز اقتصادجهانی در حال تیره و تار شدن است که ناشی از عوامل ساختاری از جمله عوامل سیاسی، تنش‌های تجاری و بازگشت گرایش‌های حمایتگرانه است. علاوه بر این، تقویت اقتصاد دیجیتال و در نتیجه یک تغییر نامحسوس در تولید بین‌المللی، نقش مهمی را ایفا خواهد کرد که این موضوع نیز با کاهش قابل ملاحظه بازده سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، که طی پنج سال گذشته آشکار شده است، همراه خواهد بود.