خلأ مبارزه با قاچاق

تعادل|مجتبی عبدی|

لوازم خانگی صدرنشین کالاهای مکشوفه قاچاق شد. آمارها حاکی از این است که در 9 ماه سپری شده از سال جاری، حدود 6 هزار و 949 پرونده قاچاق تشکیل شده که از نظر ارزش، حدود نیمی از آنها مربوط به لوازم‌خانگی است. این در حالی است که نوسانات نرخ ارز، ممنوعیت واردات، افزایش هزینه تمام شده کالای داخلی و کاهش قدرت خرید، همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا واردات لوازم خانگی از مبادی غیر رسمی جذابتی بیش از پیش برای سوداگران داشته باشد. سوداگرانی که حالا چهره جدیدی از خود نشان می‌دهند و در نقش شرکت‌های رسمی واردکننده، اقدام به واردات لوازم خانگی به صورت SKD کرده و پس از اتصال قطعات، کالای قاچاق را روانه بازار می‌کنند؛ آن هم زیر قیمت مشابه داخلی‌اش. این در حالی است که به اعتقاد برخی فعالان صنایع لوازم خانگی، تمایل به برندگرایی و کاهش قدرت خرید را می‌توان از مهم‌ترین عوامل معاملات کالای قاچاق در بازار دانست؛ خریدارانی که بی‌توجه به ارایه ضمانتنامه، تنها پایین بودن نرخ کالا را مد نظر خرید خود قرار می‌دهند. اما برای جلوگیری از قاچاق چه باید کرد؟ قاچاق و واردات بی‌رویه، تولیدکنندگان لوازم‌خانگی داخلی را با کاهش ظرفیت روبرو کرده و حتی بعضا به سمت تعطیلی برده است. بنابراین، علاوه بر یکپارچه‌سازی سازمان‌های ذی‌نفع در جلوگیری از ورود کالای قاچاق به کشور، برای جلوگیری از خرید این دست از کالاها، نیاز به «تبلیغات» و «فرهنگ‌سازی» ملموس است.

    قاچاق لوازم خانگی به روایت آمار

رونق قاچاق لوازم خانگی موضوعی است که با وجود رکود در بازار لوازم خانگی، به معضلی برای صاحبان مشاغل این حوزه بدل شده است. در طول سال گذشته، سهم لوازم خانگی قاچاق در بازار به حداقل رسیده بود اما از ابتدای سال جاری همزمان با نوسانات نرخ ارز، لوازم خانگی قاچاق جای خود را در بازار باز کردند و اکنون قیمت‌های آن با تولیدات داخلی برابری می‌کند و حتی در برخی از کالاها قیمت لوازم خانگی داخلی برای مصرف‌کننده گران‌تر هم تمام می‌شود. حالا اما با پایین آمدن قدرت خرید، مردم ترجیح می‌دهند که لوازم خانگی‌ای بخرند که قیمت ارزان‌تری دارد و دیگر برای آنها گارانتی مهم نیست. اما این موضوع تنها به ضرر خریداران تمام می‌شود.

آمارهای منتشر شده از عملکرد بازرسی سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها نشان می‌دهد که در 9 ماه نخست سال جاری، حدود 6949 پرونده قاچاق تشکیل شده که ازنظر ارزش، حدود نیمی از آنها به لوازم‌خانگی مربوط بوده است. در این مدت، بیش از 2 میلیون و 591 هزار و 111 مورد بازرسی از سوی سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها انجام شده که 290 هزار و 72 مورد آن بازرسی‌های کشف قاچاق بوده است. در همین بازه زمانی، همچنین 66 هزار و 779 مورد گشت مشترک با همکاری سایر دستگاه‌ها و ارگان‌ها از جمله تعزیرات حکومتی، شبکه‌های بهداشت و درمان، سازمان دامپزشکی، نیروی انتظامی و بازرسی اصناف به انجام رسیده است. این در حالی است که ارزش ریالی پرونده‌های قاچاق تشکیل شده در 9 ماه منتهی به آذرسال 1397، حدود 6659 میلیارد ریال برآورد شده است. پیش‌تر، وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده بود بیشترین ارزش ریالی کالاهای قاچاق کشف شده شهریورماه سال جاری مربوط به گروه‌های لوازم‌خانگی، لوازم‌آرایشی و بهداشتی، مواد خوراکی و صنایع غذایی و لوازم‌یدکی بوده است. این در حالی است که در شهریورماه سال جاری، بیشترین ارزش ریالی کالاهای قاچاق کشف شده به ترتیب مربوط به گروه‌های لوازم‌خانگی به ارزش حدود 3 هزار میلیارد ریال بود. لوازم‌آرایشی و بهداشتی با یک هزار و 904 میلیارد ریال، مواد خوراکی و صنایع غذایی با 103 میلیارد ریال و لوازم‌یدکی با 60 میلیارد ریال در رده‌های بعدی قرار گرفتند. ارزش کشفیات سیگار، توتون، تنباکو و محصولات دخانی نیز 33 میلیارد ریال بود.

    رخنه قاچاق در بازار

اما چرا لوازم خانگی صدرنشین قاچاق شد؟ سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی در خصوص عوامل افزایش قاچاق لوازم خانگی به «تعادل» می‌گوید: با ممنوعیت واردات لوازم خانگی به صورت کالای ساخته شده، برخی از شرکت‌هایی که در واردات لوازم خانگی فعالیت دارند، روشی تحت عنوان «مهندسی واردات» به کار گرفته‌اند و قطعات لوازم خانگی مورد نیاز خود را به صورت (SKD)، از طریق مناطق آزاد وارد کشور می‌کنند. به گفته حمید رضا غزنوی، آنها پس از واردات قطعات، اقدام به مونتاژ کالاها کرده و آنها را به بازار می‌رسانند. غزنوی ادامه داد: اگرچه تصور غالب بر این است که قاچاق به وسیله کوله بران انجام می‌شود اما بررسی‌های ما نشان داده است که کوله بران سهم بسیار اندکی از قاچاق کالا دارند و عمده کالاهای قاچاق کشور به صورت سیستماتیک و از طریق باندهای قاچاق انجام می‌شود.

او با اشاره به اهمیت بازار مصرف ایران برای برندهای خارجی، گفت: بازار مصرف ایران اهمیت بسزایی برای تولیدکنندگان کالاهای لوازم خانگی اروپایی دارد و تلاش آنها همواره بر این بوده که این بازار را از دست ندهند. علاوه بر این، جمعیت جوان ایران و تمایل به داشتن کالای جدید و برند گرایی را می‌توان از دلایلی دانست که ایران را تبدیل به دومین بازار خرید لوازم خانگی در جهان کرده است. غزنوی ادامه داد: به همین دلیل، شرکت‌های تولیدکننده خارجی نیز برای حفظ این بازار تلاش می‌کنند. از طرف دیگر، صاحبان برند‌های خارجی لوازم خانگی، کشورهایی که مرزهای مشترکی با ایران دارند را مملو از کالاهای خود می‌کنند تا از طریق مرز‌های غیر رسمی ورود کالا به ایران را تسهیل کنند و به همین دلیل، بیشترین مناطق ورود کالای قاچاق نیز از کشورهایی همچون قزاقستان و کردستان عراق است.

    آسیب ناشی از قاچاق

اما قاچاق چه بلایی بر سر این صنایع می‌آورد؟ ضرر و خسارت قاچاق به تولیدکنندگان داخلی، حالا دیگر مساله‌ای است که برای همگان از روز روشن‌تر است؛ تا جایی که بعضی فعالان اقتصادی معتقدند بزرگ‌ترین مشکل کشور ما در بخش تولید ورود کالاهای قاچاق است، چرا که صنایعی همچون نساجی، تولید کاغذ و به خصوص پوشاک و لوازم خانگی با قاچاق آسیب‌پذیر شده‌اند. دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی نیز از دیگر کسانی است که معتقد است قاچاق لوازم خانگی ضربه زیادی به تولیدکنندگان این صنعت می‌زند. حبیب‌الله انصاری در این باره به خبرگزاری تسنیم گفته بود: کالای قاچاق کالایی است که هیچ تضمین کیفیتی ندارد و استاندارهای آن مشخص نیست. حتی بعضا محصولات قاچاق با نام‌های جعلی وارد می‌شوند که خدمات پس ازفروش نیز ندارند. اما چون کالای قاچاق مشمول عوارض و گمرک نیست، قیمت آن از قیمت محصول مشابه که به صورت رسمی وارد می‌شود پایین‌تر است. به همین دلیل برخی افراد گول قیمت پایین‌تر آن را خورده و محصول را خریداری می‌کنند. انصاری همچنین گفته بود که مبارزه با قاچاق باید مداوم باشد، نه اینکه طی دوره‌ای به این کار شدت دهند و بعد آن را فراموش کنند. او در خصوص مجازات در نظر گرفته شده برای قاچاقچیان نیز گفته بود: قاچاقچی حساب ریسک خودش را هم می‌کند که اگر او را بگیرند چه خواهد شد. اما باید دید چه مجازاتی برای قاچاقچی در نظر گرفته شده که او ریسک می‌کند و انبوهی لوازم خانگی قاچاق وارد می‌کند.

    دو خلأ در صنعت لوازم‌خانگی داخلی

بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند دو راه موثر برای مبارزه با قاچاق، «تبلیغات» و «فرهنگ‌سازی» است. بر این اساس، باید با معرفی کالاها برای خرید کالای ایرانی فرهنگ‌سازی انجام شود که این کار در بستر تبلیغات صورت می‌گیرد. این در حالی است که قاچاق و واردات بی‌رویه تولیدکنندگان لوازم‌خانگی داخلی را با کاهش ظرفیت روبرو کرده است و حتی بعضا به سمت تعطیلی برده و برای جلوگیری از تعمیم بیشتر آسیب‌ها، باید به‌صورت جدی جلوی قاچاق لوازم‌خانگی توسط سازمان‌های ذی‌نفع گرفته شود. البته که جلوگیری آغاز کار است، در مرحله بعد وقتی کالای قاچاق وارد شد باید فورا مرجوع شود تا اثری از این کالاها در بازار نبینیم.

در همین رابطه، دبیرکل انجمن صنایع لوازم‌خانگی ایران می‌گوید اگر رسانه‌ها، حالت سکوت بگیرند و از صنعتگران دفاع نکنند، چگونه می‌توان به این مهم دست یافت؟ انصاری ادامه می‌دهد: در برخی موارد، مشابه خارجی بعضی کالاهای ایرانی مانند بخاری و آبگرمکن وجود ندارد. با این وضعیت باید برای معرفی محصول ایرانی، گسترگی تبلیغات داشته باشیم و خلأ فعلی همان موضوع تبلیغات است. انصاری با اشاره به موضوع برندسازی در زمینه کالای داخلی می‌گوید: برند اصولاً یک تعلق خاطر بین انسان، کالا و خدمات است. امروزه برند‌سازی در سطح کشور امری هزینه‌ساز است. ضمن اینکه در برند باید مسیر کیفیت همیشه حفظ شود. تولیدکننده ما باید بداند تا 6 ماه یا یک سال آینده زمینه تولید او به همین ترتیب و کیفیت است. امروزه که ارز، شرایط اقتصادی و قوانین متغیر دارد، نمی‌توان به چنین چیزی دست یافت. بلکه زمانی به برندسازی می‌رسیم که تولیدکننده استراتژی تولید را برای حداقل کوتاه‌مدت تعیین کند. او همچنین با انتقاد از فرهنگ برخی مردم می‌گوید: در حال حاضر یک فرهنگی در مردم وجود دارد که خرید کالای خارجی را حسن زندگی می‌دانند. البته این کار آنها به این دلیل نیست که کالای خارجی مزیت‌هایی نسبت به کالای ایرانی دارد، بلکه نگاه خاص برخی مردم است که آن را نوعی فخر می‌دانند که این نگاه باید اصلاح شود.

با این حال، حدود70 درصد نیاز مردم ایران به لوازم خانگی از تولیدات ملی تامین می‌شود. با این اوصاف تامین نیاز 30 درصد مابقی از محصولات وارداتی است که می‌تواند محصولات قاچاق را نیز شامل شود. پس باید برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی، جلوی وارد لوازم خانگی قاچاق هرچه سریع‌تر گرفته شود.