دخل و خرج ۹ ماهه دولت

قیمت ارز، کاهش فروش نفت را جبران کرد

گزیده آمارهای اقتصادی در ۹ ماهه نخست امسال نشان می‌دهد که با وجود کاهش یک میلیون بشکه‌ای فروش روزانه نفت ایران درآمدهای کشور از این محل به دلیل افزایش چشمگیر قیمت ارز، نه تنها کاهش نیافت بلکه از رقم پیش‌بینی شده در قانون بودجه ۹۷ حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان بیشتر بود با این وجود به دلیل تورم و کاهش رشد اقتصادی، درآمدهای حاصل از مالیات کمتر از ارقام پیش بینی شده بود. بر این اساس تراز عملیاتی و سرمایه‌ای که مجموع درامدهای دولت به علاوه درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز به هزینه‌های جاری است منفی ۳۸ هزار و ۵۴۰ میلیارد تومان اعلام شود.

براساس آخرین گزارش گزیده آمارهای اقتصادی، میزان درآمدهای دولت در پایان آذر ماه امسال ۱۰۰ هزار و ۹۴۰ میلیارد تومان بود که نسبت به رقم مصوب در قانون بودجه امسال حدود ۶۳ هزار میلیارد تومان کسری بودجه ولی با این وجود نسبت به مدت مشابه سال گذشته از رشد ۵,۹ درصدی خبر می‌دهد. از این میزان، ۷۷ هزار و ۱۲۰ میلیارد تومان آن درآمدهای مالیاتی و ۲۳ هزار و ۸۱۰ میلیارد تومان نیز سایر درآمدها بودند. این در حالی است که مجموع پرداخت‌های جاری دولت در همین مدت بالغ بر ۱۹۳ هزار و ۹۸۰ میلیارد تومان است که ۱۸.۶ درصد نسبت به آذرماه سال گذشته افزایش یافته است . دولت براساس قانون بودجه ۹۷ بنا بود در این مدت ۲۲۲ هزار میلیارد تومان هزینه کند البته آمارها نشان می‌دهد که صرفه‌جویی کرده است. این آمارها همچنین نشان می‌دهد که ۱۸۶ هزار و ۹۶۰ میلیارد تومان آن پرداخت‌های دولت ملی و هفت هزار میلیارد تومان نیز استانی بوده است. این عوامل سبب شدند تا تراز عملیاتی بودجه در پایان سه چهارم سال،

۱۰۲ هزار و ۶۹۰ میلیارد تومان باشد، حال آنکه پیش‌بینی مسوولان دولتی برای این رقم تا پایان پاییز ۵۸ هزار و ۸۴۰ میلیارد تومان بوده است. رقم تراز عملیاتی کشور نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته ۴۱,۵ درصد رشد کرده است.

  رشد درآمدهای نفتی

با وجود کاهش میزان فروش

از طرف دیگر مجموع واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (از جمله فروش نفت خام و گاز) با رشدی نزدیک به

۴۰ درصد نسبت به سال گذشته به ۸۹ هزار و ۶۷۰ میلیارد تومان رسید حال آنکه دولت رقمی کمتر و معادل ۸۱ هزار و ۳۳۰ میلیارد تومان را پیش‌بینی کرده بود. از این رقم ۸۹ هزار و ۴۲۰ میلیارد تومان آن به منابع حاصل از نفت و فرآورده‌های نفتی مرتبط بود که مجموع فروش آن تا پایان آذر ماه رقمی معادل ۸۹ هزار و ۴۲۰ میلیارد تومان برای دولت درآمدزایی داشت. با وجود آنکه امریکا از سال جاری تحریم‌های خود علیه ایران عملی کرده بود و در این مدت میزان فروش روزانه نفت کشور حداقل کاهش یک میلیون بشکه‌ای داشت با این همه به دلیل اینکه قیمت ارز افزایش چشمگیری داشت، دولت موفق شد تا درآمدی بیش از آن‌چه انتظار داشت را با وجود کاهش فروش به دست آورد، با این همه افزایش فوق نیز موجب نشد تا رقم تراز عملیاتی و سرمایه‌ای کشور به رقم پیش‌بینی شده نزدیک شود. تراز عملیاتی و سرمایه‌ای به مجموع درآمدهای دولت به علاوه واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای منهای هزینه‌های جاری گفته می‌شود. در ۹ ماهه نخست امسال آن‌طور که بانک مرکزی گزارش می‌دهد این شاخص منفی ۴۵ هزار و ۱۱۰ میلیارد تومان بود حال آنکه دولت انتظار رقمی معادل منفی ۲۴ هزار و ۳۹۰ میلیارد تومان را داشت که در عین حال به معنای افزایش ۱۷ درصدی این شاخص نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته و رشد ۴۳,۳ درصدی آن نسبت به سال ۹۵ دارد.

یکی از انتقاداتی که نسبت به عملکرد دولت روحانی از ابتدا وجود داشت، افزایش میزان انتشار اوراق مشارکت و درواقع واگذاری دارایی‌های مالی بوده است. برخی از کارشناسان و موسسات، از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس نسبت به جایگزینی این اوراق در بودجه با نفت هشدار داده بودند و تبعات این رفتار را برای کشور خطرناک دانستند با این وجود به نظر می‌رسد بالا رفتن نرخ منفی تراز عملیاتی و سرمایه‌ای دولت در سال جاری سبب افزایش انتشار اوراق مشارکت و اسناد خزانه شده است بطوری که در قانون بودجه امسال قرار بود میزان واگذاری دارایی‌های مالی تا پایان فصل پاییز معادل ۴۷ هزار و ۶۷۰ میلیارد تومان باشد اما این رقم تا پایان آذر ماه به ۶۵ هزار و ۳۷۰ میلیارد تومان رسید و تملک دارایی‌های مالی که به معنای تسویه اوراق سر رسیده شده است نیز معادل ۲۰ هزار و ۲۶۰ میلیارد تومان بود که سه هزار میلیارد تومان کمتر از رقم پیش‌بینی شده بود. بر این اساس خالص واگذاری دارایی‌های مالی کشور ۴۵ هزار و ۱۱۰ میلیارد تومان بوده یعنی ۴۵ هزار میلیارد تومان اوراق منتشر شده امسال بیش از مجموع اوراق منتشر شده جدید و تسویه شده است و به بیان دیگر دولت امسال ۴۵ هزار و ۱۱۰ میلیارد تومان نسبت به سال گذشته بدهکارتر شده است.

بر اساس این گزارش مجموع تملک دارایی‌های سرمایه‌ای یا همان پرداخت‌های عمرانی با وجود اینکه قرار بود ۴۶ هزار و ۸۸۰ میلیارد تومان باشد نهایتا به رقم ۳۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان رسیده است.

نسبت درآمدها به پرداخت‌های هزینه‌ای، یا درواقع مجموع درآمدهای مالیاتی و سایر نسبت به کل هزینه‌های جاری در نه ماهه نخست امسال ۵۲ درصد بوده، حال آنکه قرار بود این رقم ۷۳,۵ درصد باشد که از این رقم نسبت مالیات‌های پرداخت‌های هزینه‌ای نزدیک به ۴۰ درصد، سایر درآمدها به پرداخت‌های هزینه‌ای ۱۲.۳ درصد و مجموع درآمدها و واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای به مجموع پرداخت‌هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ۸۴ درصد بوده است. به عبارت ساده‌تر کل درآمدهای مالیاتی و گمرکی دولت در کنار فروش نفت خام به کل هزینه‌های جاری و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ۸۴ درصد بوده است.

   مالیات‌های غیرمستقیم

پیشتاز درآمدهای مالیاتی

از مجموع کل درآمدهای مالیاتی دولت ۴۷,۵ درصد آن به مالیات‌های مستقیم و ۵۲.۵ درصد نیز به مالیات‌های غیرمستقیم تعلق گرفته که بر این اساس در بخش مالیات‌های مستقیم، در حالی که قرار بود مجموع درآمدهای دولت از محل مالیات اشخاص حقوق ۳۰ هزار و ۷۳۰ میلیارد تومان باشد، ۲۰ هزار و ۸۹۰ میلیارد تومان اعلام شد که نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته تنها اندکی، یعنی ۱.۷ درصد افزایش داشته است. این در حالی است که سهم مالیات اشخاص حقوقی از کل درآمدهای مالیاتی دولت به ۳۰ درصد بالغ می‌شود که نشان‌دهنده اهمیت آن در دخل و خرج دولت دارد. در این بخش بیشترین درآمد مالیاتی به مالیات اشخاص حقوقی غیر دولتی تعلق گرفت که ۱۳ هزار و ۴۷۰ میلیارد تومان پرداخته بودند.

همچنین مجموع مالیات بر درآمدهای اخذ شده از مردم تا پایان فصل پاییز بالغ بر ۱۳ هزار و ۱۲۰ میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته از رشد، ۱۷,۸ درصدی آن خبر می‌دهد. در این بخش کارکنان بخش خصوصی با پرداخت چهار هزار میلیارد تومان و کارکنان بخش عمومی نیز با پرداخت سه هزار و ۸۱۰ میلیارد تومان مالیات، مجموعا برای دولت درآمدی حدود هشت هزار میلیارد تومان درآمدزایی کردند. حال آنکه مجموع درآمد دولت از محل مالیات مستغلات ۹۶۰ میلیارد تومان و از مالیات مشاغل نیز چهار هزار و ۲۴۰ میلیارد تومان بوده است.

علاوه بر این دولت از محل مالیات بر ثروت دو هزار و ۶۴۰ میلیارد تومان درآمدزایی کرد که مجموعا سهمی کمتر از سه و نیم درصد از کل درآمدهای مالیاتی دولت را به خود اختصاص داد.

در بخش مالیات‌های غیرمستقیم، مالیات بر واردات

۹ هزار و ۹۴۰ میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته از افزایش ۱۴,۱ درصدی نسبت به سال گذشته خبر می‌دهد. سهم مالیات بر واردات از کل درآمدهای مالیاتی کشور در ۹ ماهه نخست امسال به ۱۲.۹ درصد می‌رسد که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته از افزایش ۰.۲ درصدی خبر می‌دهد. همچنین مجموع درآمدهای مالیاتی دولت از محل فروش کالاها و خدمات نیز ۳۰ هزار و ۵۳۰ میلیارد تومان اعلام شده که نسبت به رقم مصوب دو هزار میلیارد تومان کمتر بوده است. در این بخش سهم اصلی درآمدی را مالیات بر ارزش افزوده با ۱۹ هزار و ۱۸۰ میلیارد تومان از آن خود کرده است.