الزامات الحاق به گروه ویژه اقدام مالی

بیشترین تاکید بر لزوم عادی‌سازی وضعیت با گروه ویژه اقدام مالی (FATF) از سوی کشورهای غیرغربی، همسایگان و طرف‌های عمده تجاری ایران از جمله دو شریک عمده تجاری چین و روسیه بوده که در دیدارها در سطوح مختلف مطرح شده است. حدود یک دهه است که دستگاه‌های متولی درگیر استانداردسازی قوانین و مقررات بانکی هستند. با این حال طی سال‌ها و به ویژه در ماه‌های اخیر بحث‌ها درباره تصویب و تایید لوایح مرتبط با گروه اقدام مالی در محافل کارشناسی و تصمیم‌گیری کشور شدت گرفته است. تاکنون دو لایحه مرتبط با اف‌ای تی اف از سوی نهادهای تصمیم‌گیر کشور تعیین تکلیف شده و دو لایحه الحاق ایران به کنوانسیون‌های مبارزه با جرایم سازمان یافته فراملی (پالرمو) و مقابله با تامین مالی تروریسم (CFT) منتظر تعیین تکلیف از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام است.

از سوی دیگر قرار است نشست گروه ویژه اقدام مالی در روزهای آینده برگزار و در این نشست درباره نحوه تعامل با نظام بانکی ایران تصمیم‌گیری شود. با توجه به اینکه تصمیم‌گیری مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین گروه اقدام مالی و خطوط آتی تعامل نظام بانکی ایران با نظام بانکی بین‌المللی را مشخص می‌کند، در گزارش ایرنا در همین خصوص به برخی از مهم‌ترین سوال‌ها و ابهامات پیرامون گروه اقدام مالی و نحوه تعامل ایران با این نهاد پاسخ داده شده است.

1- FATF چیست؟

تروریست‌ها با استفاده از تبادلات بین‌المللی بانک‌ها سال‌هاست که تامین مالی می‌شوند و ایران خود سال‌هاست در این بازی تلخ قربانی حملات تروریستی بوده است، حملات منافقین، تحرکات مرزی گروه‌های تجزیه طلب و مورد اخیر آن ربایش مرزبانان ایرانی از جمله حملات تروریستی است. از حدود 30 سال پیش هفت کشور صنعتی جهان (معروف به گروه G7) که بیشتر تبادلات پولی جهان با ارزهای آنها انجام می‌شد، برای جلوگیری از رشد حملات تروریستی، باندهای مافیایی، قاچاقچیان اسلحه و مواد مخدر اقدام به تشکیل «گروه ویژه اقدام مالی» کردند.

این گروه برای موسسات مالی و بانک‌ها روش‌های استانداردی را تعریف می‌کند که امکان تامین مالی فعالیت‌های غیرقانونی را کاهش داده یا سخت می‌کند. عمل به این استانداردها به نظام بانکی کمک می‌کند که نقل و انتقال غیرقانونی پول را ردگیری، و منشأ و هدف آن را مشخص کند.  به عبارت ساده‌تر با اجرای دستورالعمل‌های این گروه بانک‌ها می‌توانند جلوی پول‌شویی را بگیرند، دقیقا همان هدفی که در قانون مقابله با پول‌شویی مصوب 1386 مجلس شورای اسلامی دنبال می‌شد.  مفاد استانداردهای «گروه ویژه اقدام مالی» یا همان FATF مطابق همان دستورالعملی است که مجلس در سال 88 برای قانون مبارزه با پول‌شویی تصویب کرده است و در واقع می‌توان گفت حدود 9 سال است که این قانون البته تا حدی در نظام بانکی کشور در حال اجرا است و آنچه در نهایت با پیوستن ایران به FATF باید به اجرا بگذارد تطبیق بخش نامه‌های اجرایی قانون پول‌شویی کشور با گردش کاری است که در 205 کشور جهان در حال اجرا است.

2- چرا خود تروریست‌پنداری یا خود تروریست‌نمایی؟

دستورالعمل‌های FATF ناظر بر پول‌شویی برای انواع فعالیت‌های غیرقانونی و غیرانسانی است که یکی از این فعالیت‌ها تروریسم است.در حال حاضر از سوی نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد تنها دو گروه تروریستی در جهان فعالیت دارند که عبارتند از القاعده و داعش که این دو گروه هر دو دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شوند و بطور حتم ایران خود در صف اول مبارزه با این دو گروه قرار دارد.

اما گروه‌هایی مانند حماس، حزب‌الله لبنان و این گروه‌های مبارز اسلامی هیچ یک در فهرست گروه‌های تروریستی قرار ندارند و ایران هم برای حمایت مالی از این گروه‌ها از سوی نهادهای بین‌المللی محدودیتی ندارد و تنها کشورهایی مانند امریکا این گروه‌ها را تروریستی قلمداد می‌کنند. این طرز تلقی تنها در ارتباط با قوانین داخلی آنها قابل اعمال است و پیوستن ایران به FATF نمی‌تواند مانعی برای حمایت مالی ایران از گروه‌های مبارز غیر‌تروریستی باشد که در هیچ نوع فعالیت غیرقانونی و غیر انسانی مانند قاچاق اسلحه، انسان و مواد مخدر دست ندارند.

اما اگر ایران به بهانه حمایت از گروه‌هایی مانند حزب‌الله (درحالی که لبنان خود در FATF عضو است) نخواهد با این نهاد بین‌المللی همکاری کند دو پیام برای جهان ارسال کرده است: اول آنکه ایران خود تروریست است که حاضر نیست مانع تامین مالی فعالیت‌های تروریستی شود. دومین پیام که بسیار خطرناک است اعلام این موضوع است که گروه‌های آزادی بخش و مبارزی مانند حماس و حزب‌الله فعالیت‌های تروریستی دارند و ایران برای حمایت از این فعالیت‌ها حاضر نیست با قوانینی که مانع پول‌شویی است همراهی کند. درعمل ما با تن ندادن به استانداردسازی فعالیت‌های بانکی خود تروریست پنداری کرده و برای جهان خود تروریست نمایی می‌کنیم.

3- آیا FATF مانع فعالیت‌های سپاه پاسداران خواهد شد؟

در این زمینه باید این سئوال را مطرح کرد، آیا تحریم‌های بانکی امریکا در این سال‌ها مانع فعالیت‌های برون مرزی سپاه شده است؟ پاسخ به این سوال بطور قطع منفی است، اگر فعالیت‌های سپاه محدود شده بود، سردار سلیمانی نمی‌توانست داعش را زمینگیر کند، بنابراین زمانی که تحریم‌های بین‌المللی شدید امریکا نتوانسته است تبادلات مالی لازم برای فعالیت‌های برون مرزی سپاه را مشکل کند، اجرای استانداردهای FATF هم نمی‌تواند مانع این تبادلات باشد.

4- آیا FATF به امریکا برای افزایش فشار تحریم‌ها کمک می‌کند؟

افزایش فشار تحریم‌ها از سوی امریکا تنها از طریق در اختیار داشتن سوییفت (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی SWIFT) که ناظر بر تبادلات دلاری در جهان است ممکن می‌شود و در حال حاضر این اتفاق افتاده و امکان تبادلات دلاری از ایران سلب شده است و FATF هیچ مورد تازه‌ای به این موقعیت اضافه نمی‌کند.

ایران برای آنکه بتواند از تله دلاری تحریم‌های امریکا عبور کند در این سال‌ها تلاش کرده است تا تبادلات تجاری خود را با ارزهای محلی و غیردلار انجام دهد ولی به دلیل آنکه بانک‌های ایرانی استانداردهای FATF را رعایت نمی‌کنند، بانک‌های کشورهای عضو این گروه نمی‌توانند با آنها تبادل مالی و پولی داشته باشند بنابراین فرصت ایران برای تبادلات غیردلاری و دور زدن تحریم‌های امریکا از بین می‌رود. چنانچه دولت‌های اروپایی برای تبادل یورویی با طرف ایرانی ابراز تمایل کرده‌اند ولی حتی بانک‌های کوچک اروپایی که با امریکا تبادل پولی ندارند به دلیل استاندارد نبودن بانک‌های ایرانی امکان تبادل مالی با ایران را ندارند.

5- آیا استانداردهای FATF می‌تواند به نظام بانکی ایران کمک کند؟

همانطور که اشاره شد از تصویب قوانین مقابله با پول‌شویی در ایران نزدیک به یک دهه می‌گذرد ولی به چند دلیل این قوانین هنوز در داخل کشور به درستی اجرا نشده است. اول آنکه موسسات غیرمجاز پولی در این سال‌ها حاضر به شفاف‌سازی ترازنامه‌های خود نبوده‌اند (نتیجه عملکرد آنها بحران پولی در کشور بود) .

دوم بانک‌های رسمی نیز به خاطر هزینه بر بودن اجرای کامل قوانین در این سال‌ها تنها بخش‌هایی را به اجرا گذاشته‌اند (نتیجه کاهش نظارت بانک مرکزی در بانک‌ها و بحران پولی امروز در کشور است) . سوم زیرساخت‌های فنی و یکپارچه‌ای که نیاز زیربنایی قوانین ناظر بر پول‌شویی است، در کشور بطور کامل فراهم نشده بود و بخش‌هایی که بر عهده بانک‌های خصوصی بوده است بنا به دلایل قبلی به کندی فراهم یا آماده‌سازی شده است.

اما اگر ایران استانداردهای لازم برای پیوستن به FATF را بپذیرد، سیستم بانکی به خودی خود مجبور به تسریع در اجرای قوانین پول‌شویی خواهد شد زیرا هر بانکی که نتواند این استانداردها را اجرایی کند به خودی خود از تبادلات مالی خارجی محروم و مشتریان خود را از دست می‌دهد.

6- پیوستن به FATF به معنی اعتماد به اروپا و امریکاست؟

بحث برجام و FATF از هم جداست، برجام توافقی بین ایران و 1+5 است که خروج امریکا توسط همه کشورهای دنیا مورد انتقاد قرار گرفت، اما FATF در واقع شبکه‌ای متشکل از 204 صلاحیت قضایی مستقل ازجمله برخی سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی که استانداردهایی را بین خود وضع کرده‌اند و از کشورهای دیگر درخواست می‌کنند که در صورت علاقه‌مندی به برقراری روابط عادی بانکی و مالی با اعضای این شبکه باید استانداردهای مورد توافق این گروه را بپذیرند. در حال حاضر حتی عراق و سوریه نیز درحال پیوستن به این پیمان هستند و حضور ایران در آن به معنی پذیرش یا عدم پذیرش وعده‌های امریکا و اروپا نیست و تنها بهانه طرف اروپایی را برای انجام مبادلات بانکی را از آنها خواهد گرفت.

7- آیا اجرای قوانین FATF امنیت کشور را به خطر می‌اندازد؟

ارایه اطلاعات از سوی سیستم بانکی براساس استانداردهای FATF به طرف‌های خارجی بدون اجازه نهادهای ناظر و امنیتی داخلی ممکن نیست و هیچ شخص یا نهادی حق ارایه اطلاعات به طرف‌های خارجی مگر در موارد مبارزه با جرایم مالی و با مجوز نهادهای نظارتی مطابق قانون ندارد. مرکز اطلاعات مالی که از 10 سال پیش در کشور فعالیت می‌کند، اطلاعات مالی را از بانک‌ها و سایر دستگاه‌ها و موسسات مرتبط جمع‌آوری کرده، منطبق با قانون تجزیه و تحلیل کرده و در صورت احراز ارتکاب جرم، مراتب رابرای شروع تحقیقات کیفری و صدور حکم به قوه قضاییه اعلام می‌کند. هیچ امکانی نه در قوانین قبلی و نه در قوانین جدید برای انتقال اطلاعات کشور به طرف‌های خارجی خارج از رویه‌های قانونی وجود ندارد و نهادهای نظارتی به‌شدت با هرگونه اهمال برخورد می‌کنند.

8- آیا پس از پیوستن ایران به FATF عربستان می‌تواند مانع خروج ایران از لیست سیاه این توافق شود؟

شورای تصمیم‌گیری این نهاد متشکل از 35 دولت عضو و دو سازمان منطقه‌ای است. عربستان عضو ناظر این نهاد است و در روند تصمیم‌گیری دخالتی ندارد البته این به معنی تلاش نکردن عربستان برای ایجاد مانع برای ایران نیست ولی تلاش این کشور هم نباید مانع تلاش ایران برای رفع محدودیت‌ها باشد.

9- آیا تعریف تروریسم می‌تواند در FATF برای ایران مشکل ساز باشد؟

تعریف تروریسم کمابیش در همه کشورها و اسناد بین‌المللی ماهیت مشابهی دارد. تنها گروه کشورهای اسلامی یک استثناء دارند و آنکه فعالیت‌های ملل تحت استعمار و اشغال خارجی است که نباید در زمره اعمال تروریستی محسوب شود. غیر از این استثناء، مشکل جامعه بین‌المللی امروز بیشتر در تعیین مصادیق تروریسم هست که هر کشور سلیقه خود را اعمال می‌کند و به همین دلیل کشورها فهرست‌های ملی افراد و سازمان‌های تروریستی مختص به خود را دارند. امریکایی‌ها با استفاده از نفوذ و قدرت رسانه‌ای خود درصدد القای فهرست تروریستی خود به دیگر کشورها هستند. این امر صرفا برای تامین منافع امریکاست و نباید طوری وانمود شود که تصمیمات یکجانبه امریکا برای همه جنبه الزام آور دارد.هر کشوری محق است که شروط خود را برای تعیین مصادیق تروریسم داشته باشد. کنوانسیون کشورهای اسلامی در موضوع مقابله با تروریسم این شرط را به روشنی در متن خود لحاظ کرده است. در سایر کنوانسیون‌ها هم ایران مانند سایر کشورها حق شرط‌های خود را ملحوظ نموده است. این شروط همراه با الحاق به اسناد بین‌المللی نزد امین معاهده تودیع می‌شوند و در روابط بین اطراف معاهده لازم الاتباع است.

10- آیا دولت با پذیرش FATF قانون اساسی را زیر پا گذاشته است؟ (به مواد 77 و 125 قانون اساسی استناد می‌شود)

برنامه اقدام ایران مانند همه کشورهایی که برنامه اقدام ذیل این نهاد داشته و دارند، مجموعه‌ای از تدابیر اجرایی برای رفع کاستی‌های فنی از جمله آموزش پرسنل و تقویت مرکز اطلاعات مالی است. دولت جمهوری اسلامی ایران خود را ذیل قانون اساسی کشور به این برنامه متعهد کرده است. بخش مهم این برنامه اقدام، اصلاح دو قانون مبارزه با پول‌شویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم است که کاملا در حیطه اختیارات قوه مقننه است و دولت در این خصوص جز تهیه و ارایه لایحه پیشنهادی به مجلس شورای اسلامی منطبق با نیازهای کشور، مسوولیت دیگری نداشته است. این رویه ارایه تعهد برای اجرای برنامه اقدام در مورد همه دولت‌ها صادق است. همچنین در مورد کشورمان هماهنگی‌های لازم بین قوای کشور از طریق نهادهای عالی نظارتی مستمرا در جریان بوده است.

11- FATF مانع تبادلات نهادهای امنیتی کشور است؟

مجموعه تدابیر نظارتی بر اساس قوانین داخلی و منطبق با استانداردهای بین‌المللی اجرایی علیه مجرمین مالی اعمال می‌شود و در این خصوص هیچگونه محدودیتی بر هیچ فرد و نهاد دولتی و حکومتی اعمال نشده و نخواهد شد.

12- پیوستن به FATF مانع کمک ایران به حزب‌الله و نیروهای مقاومت سوریه می‌شود؟

دولت سوریه خود برنامه اقدام مرتبط با کشور خود را به صورت کامل اجرا کرده است. عراق هم در تیرماه گذشته پس از اجرای کامل مفاد برنامه اقدام توصیه شده از سوی FATF، روابط خود را با این نهاد عادی کرد. همان‌گونه که مکرر توضیح داده شد، فهرست ملی تروریسم هر کشور منطبق با معیارهای هر دولتی تهیه شده و فهرست اجماعی ملل متحد تنها شامل افراد و جریان‌های تروریستی وابسته با طالبان، القاعده و داعش است. برچسب تروریستی به هر گروه دیگری اقدامی یکجانبه و برای دولت‌های دیگر بلااعتبار است. ضمن اینکه دامن زدن به اینکه جریان‌های مقاومت در شمول تروریسم قرار دارند اقدام بخردانه‌ای نیست.

13- آیا ایران برای پیوستن به FATFمجبور به پذیرش شرایط محرمانه چهار صفحه‌ای شده که به ایران دیکته کرده اند؟

گروه ویژه اقدام مالی، معیارهای ارزیابی یکسانی برای همه کشورها دارد و این معیارها را در مورد دولت‌هایی که قصد همکاری برای اجرای استانداردهای آن را دارند، اعمال می‌کند. در ارزیابی از وضعیت کشورها مجموعه نقاط ضعف قانونی و اجرایی و کاستی‌های موجود در قالب برنامه اقدام به کشور مربوطه اعلام می‌شود.

بدلیل اینکه وضعیت هر کشوری متفاوت است، برنامه‌های اقدام هم منطبق با ارزیابی‌های فنی، تفاوت‌هایی باهم دارند. لیکن ماهیت همه برنامه‌های اقدام، جرم انگاری پول‌شویی و تامین مالی تروریسم و اطمینان از وجود بسترهای قانونی در هر کشور برای مقابله با این جرایم است.

14- با وجود تحریم‌های ثانویه خروج ایران از لیست سیاه FATF بی‌فایده است؟

تحریم‌های یک جانبه امریکا بخش مهمی از محدودیت‌ها علیه نظام بانکی و مالی را تشکیل می‌دهد. اما فقدان تعامل ایران با گروه ویژه اقدام مالی به معنای بستن همه منافذ تعامل با دولت‌هایی است که تحریم‌های امریکا را رعایت نمی‌کنند. تحریم‌های امریکا ممکن است دچار شدت یا افول شوند لیکن محدودیت‌های ناشی از FATF بصورت اصولی و فراگیر تا زمان عادی شدن روابط کشورمان با این نهاد، پابرجا خواهد بود.

مضافا اینکه با توجه به تلاش‌های بسیار سنگین امریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان برای جلوگیری از عادی شدن وضعیت کشورمان با این نهاد، کاملا محرز است که آنها وضعیت جاری را بهترین ابزار مقابله با کشورمان می‌دانند و این موضوع مکمل تحریم‌های یکجانبه امریکاست. هرگونه تاخیر در اجرای کامل برنامه اقدام به منزله مساعدت به دشمنان برای ایجاد محدودیت‌های بیشتر است.

15- آیا با پذیرش FATF ایران ملزم به همکاری قضایی با امریکا و مسترد شدن محکومین (از اتباع ایرانی) خواهد بود؟

بحث استرداد مجرمین یک موضوع حقوقی بسیار حساس برای همه کشورها است. جمهوری اسلامی ایران مطابق هیچ قانون داخلی و سند بین‌المللی ملزم به مسترد کردن اتباع خویش به کشورهای دیگر نیست. در این زمینه حتی کوچک‌ترین ابهامی برای دستگاه‌های تصمیم‌گیر در این خصوص به ویژه قوه قضاییه وجود ندارد. هر اظهارنظری در این خصوص حاکی از دانش بسیار اندک از مبانی اولیه حقوقی و قانونی کشور است.

16- با پذیرش FATF بانک‌های غربی با ایران همکاری خواهند کرد؟

بیشترین تاکید بر لزوم عادی‌سازی وضعیت کشورمان با این نهاد از سوی کشورهای غیرغربی و همسایگان و طرف‌های عمده تجاری کشورمان بوده است که بارها به صراحت نام برده شده‌اند از جمله دو شریک عمده تجاری چین و روسیه در دیدارها در سطوح مختلف بر ضرورت این امر تاکید کرده‌اند. رفع نواقص فنی مطابق با استانداردهای FATF بهانه‌های فنی را از طرف‌های تجاری کشورمان می‌گیرد و البته بهانه از بانک‌های غربی هم گرفته می‌شود ولی در صورت انجام تبادلات با کشورهای همسایه و غیرغربی همکاری بانک‌های اروپایی دیگر از درجه اهمیت بالایی برخوردار نخواهد بود.

17- پذیرش FATF مانع دور زدن تحریم‌ها توسط ایران می‌شود؟

دور زدن تحریم‌ها، فروش نفت، تحصیل منابع درآمدی نفت، تسهیل تجارت کشورمان با سایر کشورها و تامین بودجه سالانه دولت بر عهده دولت است و مطمئنا دولت چنین اراده‌ای ندارد که روش‌های رسیدن به این اهداف را مختل نماید. هیچ یک از اقدامات مندرج در برنامه اقدام کشورمان به اهداف دولت در این زمینه خدشه‌ای وارد نمی‌کند. ضمن اینکه برخی روش‌های پیشنهادی بین‌المللی با همکاری دولت‌های دیگر، تنها با عادی شدن وضعیت ایران نزد FATF قابل اجرا شدن است. در سال‌های اخیر دولت‌های تحت تحریمی همچون روسیه، کوبا، ونزوئلا و سوریه برنامه اقدام خود را اجرا کرده‌اند و وضعیت آنها نزد این نهاد عادی شده است.

18- برای عضویت FATF اطلاعات صرافی‌ها باید گزارش شود؟

این موضوع همچنان که در اطلاعیه چهارم مهرماه وزارت اقتصاد آمده، کذب محض است. اطلاعات هیچ صرافی به هیچ طرفی داده نشده و اصولا این موضوع در برنامه اقدام FATF جایی ندارد. تکرار این اتهام قابل پیگرد قانونی است.