اصلاحات پیشنهادی صندوق‌های بازنشستگی

در شرایط کنونی به دلیل مشکلات موجود در صندوق‌های بازنشستگی و نگرانی‌هایی که برای اعضای این صندوق‌ها به وجود آمده است ضرورت اصلاحات صندوق‌های بازنشستگی مورد اجماع و توافق کارشناسان قرار گرفته است. بررسی ابعاد مختلف این موضوع همواره از اولویت‌های مهم موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی بوده است. نظر به اهمیت موضوع اصلاحاتِ صندوق‌ها، پیشنهادهای سیاستی مختلفی از سوی کارشناسان و صاحب‌نظران و همچنین نهادهای بین‌المللی نظیر سازمان بین‌المللی کار و ... ارایه می‌شود که عمدتاً حول اصلاحات پارامتری شکل می‌گیرد.  مروری بر پیشنهادها در این حوزه نشان می‌دهد بیشتر آنها در جهت حفظ یا برگرداندن پایداری مالی صندوق‌های بازنشستگی بوده‌اند. این رویکرد یک جانبه به اصلاحات و دیدن موضوع تنها از نگاه صندوق‌ها، ازاین‌جهت که با اقدامات انقباضی سرسختانه همراه است، منجر به خدشه‌دار شدن اعتبار این صندوق‌ها می‌شود. به همین دلیل اصلاحات حمایت‌های لازم را برای تصویب دریافت نمی‌کند. اصلاحات صندوق‌های بازنشستگی گروه‎‌های مختلفی را به عنوان ذی‌نفع تحت تأثیر قرار می‌دهد. ازاین‌رو، بسته اصلاحاتی که با نگاهی بازتر منافع تمام گروه‌های ذی‌مدخل را در نظر می‌گیرد و بین آنها توازنی ایجاد می‌کند قاعدتاً شانس بیشتری برای پذیرش توسط مجلس و مردم دارد. نکته دیگر اینکه هر کشور ظرفیت‌ها و ویژگی‌های خاص خود را دارد و بنابراین اصلاحاتی در این حوزه می‌تواند مقبول و موثر باشد که متناسب با آنها طراحی شود. موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی در این خصوص گزارشی تحت عنوان «اصلاحات پیشنهادی صندوق‌های بازنشستگی» تهیه کرده که در 7 فصل به ارائه ایده‌های پیشنهادی متناسب با شرایط کشور می‌پردازد. در ادامه خلاصه‌ای از مطالب مندرج در این گزارش ارایه می‌شود.

    ضرورت‌ها و اولویت‌ها

فصل اول، تحت عنوان اصلاحات بازنشستگی، ضرورت‌ها و اولویت‌ها، به توضیح مشکلات و چالش‌های پیش‌روی صندوق‌ها و ضرورت و اولویت مواجهه با آنها یا به‌عبارت‎‌دیگر اصلاحات اشاره دارد. با توجه به این فصل پنج مشکل و چالش عمده صندوق‌های بازنشستگی عبارت‌اند از: مشکل کاهش نسبت پشتیبانی (چالش افزایش سن بازنشستگی موثر)، سخاوتمندی بیش‌ازاندازه (چالش کاهش سطح مزایا)، پایین‌بودن نسبت وصول حق‌بیمه (چالش افزایش نرخ تمکین)، پایین‌بودن کارایی و کارآمدی (چالش بهبود حکمرانی) و تغییر شرایط بازار کار (چالش انطباق با مشاغل غیررسمی و دیجیتال) .

    استراتژی‌های تأمین مالی

فصل دوم، تحت عنوان استراتژی‌های تأمین مالی، به ارائه ایده‌ها و اصلاحاتی با تمرکز بر حفظ سطح فعلی مزایا و طراحی استراتژی‌های جدید برای تأمین مالی پرداخته است. این اصلاحات شامل استراتژی‌هایی برای گسترده‌تر کردن پایه درآمدی (به عنوان‌مثال، تعریف مالیات‌های اجتماعی)، جابه‌جایی منابع و افزایش نرخ تمکین (مثلاً ازطریق کاهش معافیت‌ها) و، در عوض، ارائه خدمات جدید مانند پرستاری و مراقبت‌های طولانی‌مدت است.

    تداوم اشتغال‌به‌کار، بر اصلاح قوانین

فصل سوم، تداوم اشتغال‌به‌کار، بر اصلاح قوانین با هدف تداوم‌به‌کار افراد برای حفظ سطح تولید در هنگام سالمندی جمعیت تمرکز دارد. در این راستا، ابزارهای اجباری (مانند افزایش سن بازنشستگی اسمی، افزایش میزان سوابق کامل و محدودسازی بازنشستگی زودهنگام)، ابزارهای تشویقی (مانند افزایش مزایا در صورت تداوم‌به‌کار و کاهش حق‌بیمه در صورت به‌کارگیری نیروی کار سالمند) و ابزار تنبیهی بازنشستگی زودهنگام (کاهش مزایا) معرفی و تشریح شده‌اند.

    بازیابی عدالت در تأمین اجتماعی

در فصل چهارم، با عنوان بازیابی عدالت در تأمین اجتماعی، اصلاحاتی در راستای ارتقای عدالت درون‌نسلی (ازطریق تغییر فرمول پرداخت مزایا با تخصیص یک نرخ جایگزینی پایه در فرمول بازنشستگی و کاهش نرخ تعلق‌پذیری به موازات آن) و بهبود عدالت بین‌نسلی (با کاهش مستمری مستمری‌بگیران دهک‌های بالای درآمدی ازطریق تعدیل کمتر مستمری و ...) ارایه شده است.

    انطباق با شرایط جدید بازار کار

فصل پنجم، انطباق با شرایط جدید بازار کار، بر تغییر شرایط بازار کار کشور از دو حیث شامل ظهور و گسترش مشاغل و فعالیت‌های اینترنتی و گسترش مشاغل غیررسمی تأکید دارد. تعیین یک دستمزد مقطوع (مثلاً حداقل دستمزد) به عنوان سطح درآمد مشمول کسر حق‌بیمه برای تمام این مشاغل، تشکیل یک صندوق بازنشستگی تکمیلی به‌صورت DC و بر مبنای حساب‌های انفرادی برای افزایش عمق پوشش برای این مشاغل، تغییر سهم کارگر- کارفرما از حق‌بیمه و لحاظ تنها نیمی از مدت دریافت مقرری بیکاری در سوابق بازنشستگی اصلاحات پیشنهادی در این فصل هستند.

    مستمری بازماندگان

در فصل ششم، تحت عنوان مستمری بازماندگان، بر این نکته تأکید شده که سیر تاریخی قانونگذاری در حوزه حمایت از بازماندگان در کشور همراه با گسترش دامنه و عمق حمایت از بازماندگان به شیوه‌ای غیراستاندارد بوده است. بر این اساس، در این فصل اصلاحاتی ناظر بر محدودکردن دریافت مستمری فرزندان دختر تا یک سقف سنی معین، حذف امکان برخورداری از دو حقوق به‌صورت همزمان و محدودکردن دامنه پوشش به بیمه‌شدگان تبعی با حداقل 5 سال سابقه بیمه (به تبع بیمه‌شده اصلی) مطرح شده‌اند. در فصل هفتم اصلاحات پیشنهادی صندوق‌های بازنشستگی جمع‌بندی و به‌صورت اصلاحات پیشنهادی در مواد قانونی ارایه شده است.