تازه واردهای بی‌اثر!
گروه بورس |سمیرا ابراهیمی|
رصد هر روز معاملات بازار، نشان از عمق کم معاملات، ارزش اندک و بی‌رمقی در بازار دارد. بازاری که در روزهای آغازین پاییز امسال تا مرز 200 هزار واحد هم رفت، اکنون افت کرده و در حال ریزش‌هایی است که هرچند آرام و آهسته است اما نشان از رشد و نمو در خود ندارد. از طرف دیگر دیده می‌شود که ابزارهای معاملاتی جدیدی مانند آتی سبد سهام، اختیار معامله و امثالهم وارد بازار می‌شوند که هدف از ورود این ابزارها از سوی سازمان بورس، تزریق پویایی به بازار عنوان شده اما هنوز نتوانسته‌اند تغییرات چشمگیری داشته باشند.
حال سوال این است که در این شرایط بازار، آیا ابزارهای جدید می‌توانند به عنوان مشوقی برای ورود سرمایه‌های جدید به بازار باشند یا سرمایه‌های فعلی را حفظ کنند که از بازار خارج نشوند؟
فرهنگ حسینی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با «تعادل» پاسخ این سوال را به این صورت داد که توسعه بازار و ایجاد عمق بازار نیازمند توسعه و ارایه ابزارهای جدید است. ارایه ابزارهای مشتقه می‌تواند پوشش ریسک یا بهبود عمق و حجم فعالیت بازار را در پی داشته باشد. با این حال، این ابزارها نیازمند تامین زیرساخت‌ها جهت معاملات خودکار، ودیعه‌گذاری سهمی و تسهیل معاملات از جهت استاندارد‌سازی و ثبات رویه در همه ابزارهای مشابه به لحاظ اعداد و ارقام و همچنین نحوه تسویه هستند. در این مدت بازار تجربه‌های متعددی از ابزارهای نوین داشته است که شامل اوراق اختیار تبعی خرید، انتشار آتی سهام، اختیار خرید و فروش و آتی سبد شاخص می‌شود که متاسفانه از سوی فعالین بازار چه در دوره رکود و چه در دوره رونق نسبی مورد استقبال قرار نگرفته است.
عدم آموزش مناسب برای ابزارهای مالی جدید
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه گفت: از یک جهت، بازار سهام با دیدگاه خرید و کسب سود شکل گرفته و سودآوری از فروش و دو طرفه شدن بازار برای فعالین یک تغییر شگرف است. از سوی دیگر، این ابزارها با شکل‌های کلاسیک و متعارف خود تفاوت دارند و در عین حال، ریسک‌هایی در ماهیت عملیاتی آنها وجود دارد و ایجاد می‌شود که به دلیل ابهامات آن مانند امکان تسویه نقدی یا سهمی، عملا خریدار و فروشنده را دچار پیچیدگی‌هایی می‌کند.
وی افزود: در بخش اجرایی نیز عمده کارگزاران دسترسی معاملاتی نداشته و نیروی انسانی کارگزاری نیز آشنایی با این ابزارها ندارند، بر این اساس آموزش به ارکان بازار امری ضروری محسوب می‌شود. در همین حال، زیرساخت‌های معاملاتی باید ابزارهای محاسبه و معاملات خودکار را برای این ابزارها فراهم سازد.
خلأ دانش تحلیلی در بازار
همچنین حمید مرتضی کوشکی، دیگر کارشناس بازار سرمایه در خصوص وضعیت فعلی بازار سهام به «تعادل» گفت: امروز شاید بشود به جرات گفت بیش از 90 درصد از مشارکت‌کنندگان حتی نمادهای ابزارهای نوین مالی را در بورس نمی‌شناسند پس چگونه انتظار داریم این ابزارها باعث جذابیت بازار شوند؟ اکنون بخش مهمی از بازار تنها به واسطه تبلیغات اقدام به ورود نقدینگی بدون پشتوانه دانش لازم به بازار سرمایه کرده‌اند که این نوع نقدینگی‌ها با همان سرعتی که وارد می‌شود خارج می‌شود.
تحلیلگر کارگزاری اقتصاد بیدار در ادامه اظهار کرد: عامل اصلی وضعیت فعلی بازار سرمایه نبودن دانش تحلیلی است که اثر آن ایجاد نوسانات بسیار بالا در بازار است. هر چند نوسان جز لاینفک بازارهای مالی است اما درصورتی که بیش از حد معمول باشد باعث سلب اعتماد از بازار و خروج نقدینگی از آن می‌شود. بنابراین قبل از افزایش ابزارها در بازار، بهتر است در راستای افزایش سطح دانش مشارکت‌کنندگان گام جدی برداشته شود. تا در نهایت سرمایه‌گذاران بتوانند ارزش آنچه را که می‌خرند یا می‌فروشند، تا حدودی محاسبه کرده باشند و دچار زیان غیرمعمول نشوند و سلب اعتماد نیز از بازار صورت نگیرد.
وی افزود: در این صورت، نوسانات بازار به سطح استاندارد و معمول رسیده و در اصل بازار رفتار نرمالی از خودش نشان خواهد داد و اعتماد نسبت به بازار افزایش پیدا می‌کند. در این صورت تحرکات سودگرانه به حداقل ممکن خواهد رسید و در اصل گروهی نمی‌توانند از فقر دانش گروهی دیگر سوءاستفاده کنند و همین موضوع باعث می‌شود اعتراضات سهامداران به‌شدت کاهش پیدا کند و باعث افزایش سطح اطمینان شود. در نتیجه نهایی این اقدامات، استقبال از ابزارهای جدید بیشتر خواهد شد و در نهایت هدف و فلسفه شکل‌گیری ابزارهای جدید محقق خواهد شد.
ضرورت افزایش اوراق بهادارسازی کالایی
حسینی در ادامه گفت: یکی دیگر از ابزارهایی که می‌تواند برای فعالین جذاب و موثر باشد، اوراق بهادارسازی کالایی است. موضوعی که در سکه طلا به خوبی انجام شد. هم‌اکنون بازار سکه طلا با چالش ایجاد و توسعه انبارهای جدید و همچنین نحوه قراردادن در انبار روبروست. با این حال، توسعه این ابزارها به سمت کالاها و همچنین فلزات گران بهای دیگر مانند شمش طلا و اتصال آن به بازار معاملاتی بورس کالا می‌تواند به سرعت به توسعه بازارهای مالی و اوراق بهادارسازی شده و رشد حجم معاملات و حمایت و تامین مالی تولیدکنندگان منجر شود. به گفته وی رکودی که اکنون در بازار سهام دیده می‌شود، مشابه رکود سال 91 است. در شرایطی که شرکت‌های بزرگ، هلدینگ‌ها و سهامداران عمده آنها به سود شرکت‌ها و پتانسیل سودآوری شرکت‌ها اعتقاد دارند و سودآوری فعلی در تداوم شرایط فعلی و عدم مشکل در فروش، صادرات و وصول مطالبات می‌تواند بازدهی جذاب نقدی و قیمتی را در میان مدت برای شرکت‌ها داشته باشد، از این حیث ارایه ابزارهای تبعی و اختیار فروش می‌تواند تضمین مناسبی برای سهامداران و سرمایه‌گذاران خرد باشد. با توجه به اینکه در مهرماه سهامداران عمده بخشی از پرتفوی خود را در قیمت‌های بالا نقد کرده‌اند و شاخص بیش از 20 درصد کاهش داشته است، انتشار تبعی، در بدترین حالت خرید مجدد سهام در سال آتی به قیمتی کمتر از قیمت فروش مهر 97 است.
جای خالی مشوق‌هایی که وجود ندارند
در ادامه حسینی به دلایل مشکلات ایجاد شده در بازار پرداخت و سر منشأ آن را سیاستگذاری نادرست در بازار دانست که با شرایط ناگوار محیط اقتصادی نیز همراه شده است.
وی افزود: ابزارها همراه با رونمایی نیازمند ایجاد بازارگردان‌هایی برای ایجاد عمق در بازار هستند. بنابراین باید برای بازارگردانی در این ابزارها، سازمان از نهادهای مالی علاقه‌مند حمایت کنند و حتی به آنها به ازای تامین نقدینگی در این ابزارها پاداش ارایه دهند. از سوی دیگر، رویه‌های ابزارها شفاف و خودکار و مشابه ابزارهای بین‌المللی باشد، زیرا این ابزارها از ابزارهای متعارف خارجی عاریه گرفته شده و تغییراتی در ساختارهای اجرایی، پوشش، معامله و تسویه ایجاد شده است که نه‌تنها تسهیل‌کننده نبوده، بلکه بر پیچیدگی افزوده است. همچنین زیرساخت‌های معاملاتی به جز یک شرکت نتوانستند دسترسی برخط ایجاد کنند. این موضوع، نه تنها انتفاعی به آن شرکت نمی‌رساند، بلکه به دلیل عدم ایجاد عمق، سبب عدم شکل‌گیری بازار و بلا استفاده شدن آن سیستم معاملاتی برای شرکت نیز می‌شود. لذا پیشرفت بازار نیازمند پیشرفت چند وجهی است. توسعه ابزارها، توسعه زیرساخت‌ها و توسعه دانش فعالین بازار . توسعه دانش فعالین که پیشتر نیز اشاره شد، برای ایجاد و تبلیغ ابزار مشتقه ضرورت دارد. از سوی دیگر به دلیل کارمزدهای پایین، انگیزه کارگزاران برای معاملات این ابزارها اندک است، پس سازمان باید به ایجاد و شکل‌گیری این ابزارها یارانه بدهد تا شکل‌گیری و تثبیت ابزارها بتواند در افق بلندمدت به ایجاد عمق در بازار منجر شود.
عدم اقبال ابزارهای نوین مالی
در همین حال، کوشکی کارشناس بازار سرمایه درخصوص دلایل ایجاد شرایط رکودی در بازار سهام گفت: تغییرات ارزش و حجم معاملات ارتباط کاملا نزدیکی با شرایط اقتصاد کلان و اقتصاد جهانی دارد. افزایش حجم و ارزش معاملات در 6 ماهه ابتدای سال 1397 عموما به واسطه افزایش نرخ ارز و انتظار رشد درآمد و سودآوری شرکت‌های صادراتی و شرکت‌هایی بود که فروش آنها بر مبنای نرخ ارز تعیین می‌شد. در اواخر مهر ماه بود که رفته رفته ریسک‌های بازار داخلی و جهانی افزایش یافت و به عبارتی عدم اطمینان پیرامون درآمدهای آتی شرکت‌ها بیشتر احساس شد و همین عامل مهمی بود که بازار با یک تغییر جهت اساسی و پرعرضه روبرو شود.
وی افزود: در همین شرایط، افزایش ریسک‌ها خریداران را وادار به عقب‌نشینی کرد و بخش مهمی از نقدینگی را از بازار خارج کرد. در این میان برخی تصور داشتند که ابزارهای نوین مالی شامل قراردادهای آتی سبد سهام، تک سهم و اختیارهای معامله می‌توانند به واسطه جذاب کردن بازار، حجم و ارزش معاملات را در سطح معقولی نگهدارند. اما واقعیت این است که این ابزارها ارزش خود را از یک دارایی پایه می‌گیرند بنابراین تا زمانی که فعالین بازار در تحلیل دارایی پایه (سهام) هنوز ضعف اساسی دارند نمی‌توان انتظار داشت که اقبال به معامله ابزارهای نوین مالی نشان دهند.
