ارتقای سواد مالی به آموزش پایه ای نیاز دارد

گروه بورس|  

مدیریت دارایی به منظور دست یافتن به درآمد بیشتر،‌ برای پایه های خرد نظام اجتماعی تا شخصیت های حقوقی بزرگ بخش دولتی و خصوصی، همواره به عنوان یکی از مهم ترین دغدغه های فردی و سازمانی به شمار می رود. در واقع سواد مالی، توانایی قضاوت آگاهانه و تصمیم‌گیری مؤثر درباره استفاده و مدیریت پول است. حال در تقسیم بندی کشورها به لحاظ داشتن سواد مالی، ایران از جمله آنهایی است که وضعیت سفید دارد و در واقع سواد مالی در آن شکل نگرفته و نیاز ضروری به آموزش و فرهنگسازی در این حوزه دارد. به همین دلیل در سال های اخیر، نهاد ناظر و سیاست گذار و دانشگاه ها تلاش های ابتدایی برای توسعه این بخش از سوادهای 6 گانه را آغاز کردند.

برای نیل به همین هدف، کنگره آسیب شناسی آموزش در نظام پولی و مالی کشور در دانشگاه الزهرا با حضور مدیران سازمان بورس، اعضای شورای عالی بورس و مدیران بورس ها برگزار شد.

    نیاز جامعه به افزایش دانش مالی

علی صحرائی، مدیرعامل بورس تهران در کنگره آسیب‌شناسی آموزشی در نظام پولی و مالی کشور اظهار کرد: سواد مالی توانایی بهره‌برداری از دانش و مهارت‌ها برای مدیریت موثر منابع مالی برای رفاه مالی در طول عمر به شمارذ می شود و در این میان، استفاده از تجارب سایر کشور ها جهت افزایش دانش مالی حایز اهیمت است. به گفته صحرایی مؤسسه استاندارد و پورز در سال 2014 سطح سواد مالی بیش از 140 کشور را مورد بررسی قرار داد. در این بررسی 150 هزار نفر به صورت تصادفی انتخاب و با آنها مصاحبه شد. در این تحقیق 5 سوال از افراد پرسیده شد و در صورتی که فردی دست‌کم به 3 پرسش پاسخ می‌داد، دارای سواد مالی ارزیابی می‌شد. این پرسش‌ها در زمینه توزیع ریسک، تورم، نرخ بهره و بهره مرکب بودند.

وی در ادامه به بررسی اقدامات برخی کشورها برای افزایش سطح سواد مالی پرداخت و نکاتی در ارتباط با فرآیندهای آموزش سواد مالی در دیگر کشورها را اینگونه بیان کرد: آموزش مالی در سطح ملی و توسط دولت و نهادهای ملی تعریف و اجرا می‌شود. آموزش مالی تنها منحصر به بازار سرمایه نیست و اصولا از مبانی مدیریت پول شامل چگونگی مصرف، پس‌انداز و برنامه‌ریزی هزینه و درآمد تا مسائل پیچیده‌تر سرمایه‌گذاری را در برمی‌گیرد. در بسیاری از کشورها برای آموزش مالی قوانین خاصی وضع شده و مطابق با آن نهادهایی در سطح ملی تأسیس شده‌اند و بودجه آموزش مالی معمولا از سوی دولت تأمین می‌شود و مبالغ درخور قابل ملاحظه‌ای را شامل می‌شود. بسیاری از دانشگاه‌ها در فرآیند آموزش مالی نقش فعال و موثر دارند و سطح سواد مالی در سطح ملی به طور پیوسته مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد.

    راهکارهایی برای افزایش سواد مالی

مدیرعامل بورس تهران به اقدامات بورس اوراق بهادار تهران در راستای افزایش سواد مالی اشاره و تصریح کرد: برگزاری دوره‌های فرهنگ سازی و آموزشی بورس به صورت دوره‌ای و مستمر در تهران و شهرستان‌ها، در محل بورس و یا در سازمان‌ها و شرکت‌های متقاضی از الویت های بورس تهران است. در این راستا بورس تهران اقدام به برگزاری دوره‌های تخصصی برای ارتقای سواد مالی کارگزاران، ناشران بورسی و فعالان بازار سرمایه،  تهیه بروشورهای آموزشی،  تدوین کتاب‌ها و کتابچه‌های آموزشی، تدوین کتاب‌های ویژه کودک و نوجوان، بازدیدهای گروهی (دانش‌آموزان، دانشجویان و ...) همراه با کارگاه آموزشی و برنامه ریزی برای بازدید از تالار معاملات کرده است. وی افزود: در ضمن برگزاری همایش‌های تخصصی برای فعالان بازار سرمایه، برگزاری سمینارهای منطقه‌ای در شهرستان‌ها، همکاری در طراحی دوره کاردانی و کارشناسی ناپیوسته رشته بورس در دانشگاه علمی کاربردی و رشته بورس در هنرستان، طراحی استانداردهای آموزشی مرتبط با بازار سرمایه در سازمان فنی و حرفه‌ای، راه‌اندازی سایت آموزش بورس اوراق بهادار تهران، حمایت و راهبری پایان‌نامه‌ها و طرح‌های پژوهشی، همکاری در برگزاری نمایشگاه‌های بورس، بانک و بیمه و همچنین برگزاری دوره های آموزشی متعدد و متنوع در نمایشگاه، همکاری در برگزاری لیگ ستارگان بورس و انتشار ماهنامه بورس از دیگر اقدامات متنوع بورس تهران می توان برشمرد.

صحرائی در ادامه به خلاصه عملکرد آموزشی بورس اوراق بهادار تهران در سال 97 اشاره کرد و افزود: توسعه فرهنگ سرمایه گذاری و افزایش دانش مالی عموم جامعه همواره از اهداف اصلی بورس تهران بوده است. براین اساس بورس تهران اقدام به برگزاری 1049 نفر ساعت دوره‌های عمومی و فرهنگ‌سازی در تهران  و7209 نفر ساعت دوره‌های تخصصی برای فعالان بازارسرمایه در تهران  کرده است. همچنین  141 هزار و 424 نفر ساعت دوره‌های برگزارشده درتالارهای مناطق است  و 680 نفر ساعت دوره‌های تخصصی برای ناشران بورسی برگزار کرده است.

مدیرعامل بورس تهران به بروشورهای آموزشی تهیه شده اشاره کرد و گفت:  بورس تهران برشورهای آموزشی را  در زمینه های ابزارهای مورد معامله،  انتخاب سهام برای سرمایه‌گذاری، ساختار قانونی بازار اوراق بهادار، معاملات اوراق بهادار در بورس تهران، راهنمای سرمایه‌گذاران جهت طرح شکایت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق‌های قابل معامله در بورس، معاملات برخط، قرارداد آتی سهام، روش‌های تامین مالی از طریق بورس اوراق بهادار، و .. تهیه و چاپ کرده است.

وی در پایان به موضوعات  کتاب‌های چاپ شده توسط بورس تهران اشاره کرد و افزود: کتاب و کتابچه‌هایی با موضوعات مقررات معاملاتی در بورس اوراق بهادار تهران، تامین مالی از طریق اوراق بهادار، راهنمای پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران، قرارداد آتی سهام، قرارداد آتی سبد سهام (با کارکرد آتی شاخص) جزوه آموزشی، مجموعه کتاب‌های نگین و بورس، مجموعه سه جلدی کودک و بورس، قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید،  آشنایی با قرارداد اختیار معامله و... تدوین و چاپ شده است.

    راه نجات اقتصاد، از مسیر

بازار سرمایه

 در ادامه این همایش،‌ یاسر فلاح،‌ مدیر عامل شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس در به ضرورت ارتقای جایگاه سواد مالی اشاره کرد و گفت: تجربه کشورهای مختلف نشان از آن دارد که ارتقای سواد مالی را نمی‌توان و نباید وظیفه یک بخش خاص دانست. این عملکرد به همدلی و همراهی بخش‌های مختلف نیاز دارد. این در حالی است که هم اکنون مساله سواد مالی در کشور مغفول مانده است.

فلاح با اشاره به اینکه از منظر یونسکو ابعاد سواد تحت ۶ عنوان قابل بررسی است و سواد مالی یکی از مهمترین این موارد است، ابراز داشت: سواد عاطفی به معنای توانایی برقراری روابط عاطفی با خانواده و دوستان به نحو احسن؛ سواد ارتباطی به معنای توانایی برقراری ارتباط و تعامل با اعضای جامعه (آداب معاشرت- روابط اجتماعی)؛ سواد رسانه به معنای توانایی تشخیص رسانه های معتبر و نامعتبر و تشخیص وثوق اخبار؛ سواد آموزش و پرورش به معنای توانایی تربیت فرزندان به نحو احسن؛ سواد رایانه به معنای توانایی استفاده از مهارت های هفت گانه رایانه(ICDL)،  مفاهیم پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات،  استفاده از رایانه و مدیریت فایل ها و در نهایت سواد مالی ابعاد شش گانه سواد از منظر یونسکو است.

مدیرعامل شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس با بیان اینکه سواد مالی به معنای توانایی مدیریت اقتصادی درآمد (چگونگی پس انداز، سرمایه گذاری و مدیریت خرج) است، افزود: همکاری و توسعه اقتصادی، سواد مالی، توانایی قضاوت آگاهانه و تصمیم گیری موثر درباره استفاده و مدیریت پول است. همچنین ترکیبی از آگاهی، دانش، مهارت ها، گرایش و رفتارهای لازم برای تصمیم گیری صحیح مالی و سرانجام دست یابی به وضعیت مساعد مالی فردی است.

وی با تاکید بر اینکه فعالیت در بازار سرمایه نیز با سطح بالایی از سواد مالی امکان پذیر است، ادامه داد: بنابر اهمیت موضوع سازمان بین المللی کمیسیون های اوراق بهادار (آیسکو) نیز شناخت سرمایه گذاران عادی از اصول اولیه بازار، ابزارها، سازمان ها و مقررات مرتبط را در مجموعه سواد مالی تعریف کرده است.

مدیرعامل شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس با تاکید بر اینکه هیات مدیره آیسکو نقش آموزش سرمایه گذاران و سواد مالی، تحقیق در این حوزه ها، مشخصا در حوزه اقتصاد رفتاری و سرمایه گذاران خرد را به کمیته 8 خود واگذار کرده  تا با رویکردی راهبردی به هدف اصلی خود در حوزه آموزش سرمایه گذاران و سواد مالی دست یابد، تصریح کرد: ایران هم به عضویت کمیته ۸ درآمده است.

فلاح با بیان اینکه کمیته 8 در پی راهنمایی اعضای آیسکو برای توسعه و ارتقای برنامه های آموزش سرمایه گذاران و سواد مالی است، گفت: نهادهای ناظر از نظر آیسکو برای آموزش سواد مالی در وضعیت برتر قرار دارند. با این نگاه نهاد ناظری همچون سازمان بورس و اوراق بهادار که به عنوان نماینده ایران در آیسکو تعیین و انتخاب شده آموزش های مستقل و بی طرفانه ارائه می کند، دسترسی به تخصص و داده های مورد نیاز دارد، کمیته 8 حاضر است به اعضای خود کمک کند، بینش ارزشمندی نسبت به سازوکارهای بازار دارد، از طریق اقدامات نظارتی قادر است تاثیر مستقیمی داشته باشد، موقعیت مناسبی جهت اتخاذ نقش رهبری در این حوزه دارد و می تواند سواد مالی را در دل راهبردهای مالی قرار دهد.

این کارشناس بازار سرمایه در ادامه با تاکید بر اینکه ارتقای سواد مالی، وظیفه ای ملی است، ادامه داد: تجربه کشورهای مختلف نشان از آن دارد که ارتقای سواد مالی را نمی‌توان و نباید وظیفه یک بخش خاص دانست. این عملکرد نیاز به همدلی و همراهی بخش‌های مختلف یک کشور دارد.

مدیر عامل شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس با پیشنهاد اینکه کمیته ویژه ای برای ارتقای سطح سواد مالی در کشور تشکیل شود گفت: وزارت آموزش و پرورش، وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی، بیمه مرکزی، سازمان امور مالیاتی، صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان بسیج و ... می‌توانند در کنار سازمان بورس و اوراق بهادار کمیته ای برای ارتقای سواد مالی تشکیل دهند.

یاسر فلاح با اشاره به اینکه مشکلات ناشی از ضعف سواد مالی عموما به سه نتیجه منتهی می شود، اضافه کرد: ضعف در سواد مالی منجر می‌شود افراد جامعه مدیریت درآمد هزینه نداشته باشند و به رغم اینکه توان پس‌انداز هرچند محدود را دارند، همه درآمد خود را هزینه کنند، یا افراد به جای کمک به کار و تولید، به دلیل سرمایه‌گذاری در فعالیت‌هایی بدون ارزش افزوده واقعی (مانند خرید ارز غیرمصرفی)، نه تنها کمکی در این زمینه نکنند، بلکه سنگی نیز پیش پای تولید بگذارند و یا به دلیل عدم شناخت کافی از ابزارهای قانونی سرمایه‌گذاری، تعداد بسیار محدودی از شیوه‌های سرمایه‌گذاری را قبول داشته باشند.

وی افزود: از دیگر نمودهای ضعف در سواد مالی، خرید کالاهای استراتژیک در شرایط خاص اقتصادی است. فشار افراد برای خرید این کالاها موجب سردرگمی مسؤولان نیز می‌شود و برای پاسخ به این نیاز کاذب مجبورند شیوه‌هایی برای عرضه آنها بیابند که معمولا به نفع اقتصاد ملی نیست.

    بانک تنها راه سرمایه گذاری نیست

فلاح ادامه داد: اکثریت جامعه تنها راه سرمایه گذاری پس اندازهای خود را بانک می دانند و ابزارهای دیگر سرمایه گذاری به درستی مورد استفاده قرار نمی گیرد. ظرفیت نهاد بازار سرمایه برای تبلیغ در این حوزه محدود است و محدودیت منابع وجود دارد. بنابراین نیازمند عزم همگانی و تشکیل کمیته مشترک سواد مالی‌ هستیم تا سوادمالی در میان افراد گسترش یابد. همچنین باید گفت در شرایط فعلی تنها با عبور از خیابان بازار سرمایه توسعه اقتصادی محقق می شود.

    آموزش سواد مالی باید از کودکی آغاز شود

مدیر عامل شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس با تاکید بر اینکه سواد مالی و آموزش سرمایه گذاری باید از گروه سنی کودک و نوجوان آغاز شود گفت: سن طلایی رشد کودک یعنی از حدود سه سالگی تا ابتدای نوجوانی بهترین زمان برای پایه ریزی فهم مطالب از جمله مطالب مالی است. ارتقای سواد مالی در کنار رشد همه جانبه حرکتی، شناختی و عاطفی کودک، می تواند زمینه ساز آینده روشن و درخشان برای فرزندان‌مان باشد.

یاسر فلاح ادامه داد: متاسفانه تا سن 10 سالگی هیچ گونه آموزش اقتصادی خاصی برای کودکان وجود ندارد. کودکان باید بتوانند نیازهای خود را اولویت بندی کنند؛ هزینه های خود را مدیریت کنند، و نحوه سرمایه گذاری را بیاموزند. آموزش کودکان می تواند از طریق کتاب، استفاده از ابزارهای گیمیفیکیشن، انیمیشن، موشن گرافیک و ... صورت پذیرد.

    ضرورت توسعه سواد مالی برای سهام عدالت

فلاح در ادامه به وضعیت سهام عدالت اشاره کرد و گفت: مساله دیگری که  امروز ضرورت ارتقای سواد مالی در کشور را افزایش داده مساله سهام عدالت است. طرح سهام عدالت شامل حدود ۴۹ میلیون نفر است و بنابراین چالش های اساسی در صورت عدم آگاهی کافی در مورد مدیریت مالی شخصی و سهامداری وجود خواهد داشت. در این خصوص برنامه ریزی آموزشی و فرهنگ سازی در راستای ارتقای سواد مالی به ویژه در حوزه بازار سرمایه ضروری است. البته در این مسیر سازمان بورس و اوراق بهادار و شرکت اطلاع رسانی و خدمات اقدامات گسترده ای را انجام داده اند.