تجربه ایران در تثبیت ماسه‌های روان
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری گفت: ایران با اقدامات موثر خود در امر مالچ پاشی و بیابان زدایی، توانسته یکی از پنج کشور نخست جهان در امر تثبیت ماسه‌های روان باشد.
فرهاد سرداری در گفت وگو با ایرنا افزود: این امر سبب شده تا از تجربیات مفید ایران برای برخی کشورهایی مانند اردن و تعدادی از کشورهای آفریقایی استفاده شود.
وی افزود: برای کنترل فرسایش بادی به ویژه تثبیت ماسه‌های روان، فعالیت‌های گسترده ای در زمینه بیولوژیک مانند نهالکاری، بذرکاری، بذرپاشی و اقدامات فیزیکی و شیمیایی مانند مالچپاشی انجام شده است.
وی تصریح کرد: در حدود نیم قرنی که از آغاز این فعالیت‌ها در ایران می گذرد، اقدامات اجرایی مقابله با بیابان زایی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور منجر به ایجاد بیش از دو میلیون هکتار جنگل دست کاشت در مناطق بیابانی کشـور شده است.
او اضافه کرد: مالچ پاشی از جمله اقدامات مهمی است که از پنج دهه پیش در زمینه کنترل فرسایش بادی و تثبیت ماسه‌های روان در کشور صورت گرفته است، البته این اقدام زمانی در دستور کار قرار خواهد گرفت که امکان اجرای سایر عملیات اصلاحی و احیایی به تنهایی میسر نبوده و امکان استقرار پوشش گیاهی به دلیل شدت فرسایش بادی فراهم نباشد. وی گفت: مالچ پاشی در اراضی در حال فرسایش بادی شدید، حفاظت و ممانعت از ورود ماسه و حفاظت از جاده‌ها،
راه‌آهن، فرودگاه‌ها، مراتع، قنوات، تاسیسات نظامی، روستاها و شهرهایی که مورد هجوم ماسه‌های
روان هستند، انجام می شود و بسیار موثر است؛ بکارگیری از این روش از بروز خسارات‌های
جبران‌ناپذیر جلوگیری می کند. به گفته وی، براساس مطالعات انجام شده، مساحت مناطق تحت تاثیر و کانون‌های بحرانی فرسایش بادی کشور بیش از 30 میلیون هکتار است که وسعت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی بیش از 9 میلیون هکتار برآورد شده و بیش از 30 درصد از این سطح، کانون بحرانی درجه یک است. سرداری یادآور شد: آخرین تحقیقات صورت گرفته از سوی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور نشان می دهد که مساحت ماسه زارهای کشور بالغ بر 4 میلیون و 763 هزار و 196 هکتار و مساحت مناطق مورد پاشش مالچ کشور 256 هزارو 814 هکتار است که حدود 3 درصد از مساحت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی کشور و 4.5 درصد از مساحت ماسه زارهای کشور را به خود اختصاص داده است.
وی ادامه داد: قریب به اتفاق مناطق مالچ پاشی شده اکنون به جنگل دست کاشت مناطق بیابانی تبدیل شده و از تنوع زیستی قابل توجهی برخوردار است.
او یادآور شد: ایجاد جنگل دست کاشت مناطق بیابانی پس از مالچ پاشی در منطقه غرب کرخه، خوزستان از دیگر اقدامات است که با توجه به شدت خسارت‌های وارده به مناطق زیستی و اقتصادی که بخشی از آن ناشی از وقوع خشکسالی‌های متوالی و تحلیل پوشش گیاهی مناطق است.
وی افزود: در دو سال اخیر با پیش بینی‌های انجام شده، امکان اجرای پروژه مالچ پاشی پس از قریب یک دهه وقفه اجرای پروژه، در دستور کار سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور واقع و مجموعه اقدامات تا پایان سال جاری منجر به اجرای
33 هزار هکتار مالچ پاشی توام با نهالکاری خواهد شد. وی گفت: به تازگی برخی مباحث درباره اثرات منفی مالچ نفتی بر خاک، پوشش گیاهی و جانوری، خسارت‌های وارده به مناطق زیستی مطرح شده است اما هرگونه نقد از مالچ نفتی در تثبیت ماسه‌های روان باید بر پایه تحقیق و یا پژوهش مستند علمی باشد. مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری افزود: مالچ تنها بر روی تپه‌ها و پهنه‌های ماسه ای فعال که تهدیدی برای شهرها، روستاها، مناطق مسکونی، کارخانه‌های صنعتی، خطوط ارتباطاتی ریلی و جادهای، اراضی زراعی، شبکه‌های آبیاری و زهکشی و آلودگی هوا محسوب میشوند، پاشیده می شود. وی معتقد است، مالچ پاشی به عنوان آخرین راهکار در مناطقی اجرا می شود که امکان تثبیت، احیا و اصلاح اراضی ماسه‌زار به شیوه دیگری میسر نبوده و یا بسیار سخت است. وی افزود: با توجه به متحرک بودن تپه‌های ماسه ای فعال، امکان استقرار پوشش گیاهی بدون اتخاذ تمهید مناسب میسر نیست، زیرا از یک سو ممکن است در اثر فرسایش بادی و برداشت ماسه، ریشه گیاهان لخت شده، سپس خشک شود و از سوی دیگر، بر اثر تجمع ماسه در پای گیاهان، گیاهان کاشته شده خفه شوند؛ از این رو لازم است ابتدا تپه‌ها و پهنه‌های ماسه ای به وسیله مالچ یا با استفاده از سایر روشها تثبیت شده، سپس نسبت به تثبیت بیولوژیک از طریق کشت گونه‌های بیابانی اقدام کنند. وی افزود: به منظور تعیین مناطق مستعد مالچ پاشی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، نسبت به مطالعات مکان‌یابی و اولویت‌بندی مناطق مورد نظر برای اجرای عملیات مالچپاشی در 13 استان بیابانی کشور اقدام کرده است. وی گفت: عرصه‌های مالچپاشی شده در مقایسه با عرصه‌های فاقد مالچ، از حیث تعداد و نوع پستانداران، پرندگان، خزندگان و حشرات به شدت متحول شده و همه موارد اشاره شده حاکی از اثرات مثبت حاصل از کاربرد مالچ‌های نفتی است. وی گفت: مطالعات نیز نشان می‌دهد، استفاده از مالچ‌های نفتی در بیابانزدائی و کنترل اثرات مخرب طوفان‌های سهمگین و هجوم شن‌های روان به مناطق مسکونی و کشاورزی و محیط زیست اقتصادی و اجتماعی مناطق محروم استانهای سیستان و بلوچستان، کرمان و خوزستان تاثیرگذار است.
