تنور تنها آسیاب تهران گرم می‌شود
از روزگاری که تنها آسیاب باقی مانده تهران در محله یوسف‌آباد ساخته شد تا آب قنات‌های شهر آن را حرکت دهد تا چرخ زندگی اهلی محل بچرخد، 150 سال می‌گذرد اما حالا قرار است تنها آسیابِ باقی مانده تهرانی‌ها در دل شهر به «آسیاب موزه» تبدیل شود. آسیابی که حالا بدون گندم باقی مانده و راهرویی از قنات‌های خشک شده در دل زمینِ یوسف‌آباد.
جلال عجایبی، یکی از مالکان این آسیاب قدیمی و از سرمایه‌گذاران آن برای تبدیل فضا به «آسیاب - موزه تهران، » درباره این آسیاب می‌گوید: در سال‌های قحطی جنگ جهانی دوم برای جلوگیری از بروز هر مشکلی برای مردم، پدرم که حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ خروار گندم ذخیره داشت به سرپرست کارگاه سفارش کرده بود تا اگر اهالی ونک، اوین، درکه، یوسف آباد و فرحزاد به آرد نیاز داشتند به هر کدام دو کیسه بدهد و در زمان درو، از آنها گندم بگیرد. با تدبیر پدرم، مردم همه این محلات در آن سال‌ها گندم داشتند؛ هر چند افرادی فراموش کردند قرض خود را پس بدهند.
او با بیان اینکه در سال ۴۵ جلوی آبِ قناتی که چرخ آسیاب را می‌چرخاند را گرفتند و در نتیجه آسیاب نیز از کار افتاد، ادامه داد: به دنبال آن با فعالیت تونل رسالت، به مرور این فضا وضعیتی نیمه مخروبه گرفت اما خاطرات و احساس ما نسبت به این سازه، باعث شد تا تلاش کنیم به هر قیمتی، این فضا را مرمت و احیا کنیم.
عجایبی با اشاره به اینکه مراحل مرمت و بازسازی این بنا را مسوولان اداره کل میراث فرهنگی استان تهران انجام داده‌اند تا با ایجاد فضای موزه‌ای مردم با مراحل تبدیل گندم به آرد به کمک آسیاب آبی و ادوات آن و مهندسی معماری این سازه آبی آشنا شوند، افزود: در آن زمان دو آسیاب آبی در منطقه یوسف آباد به نام آسیاب آبی یوسف‌آباد و گاو میشی فعال بود که از قنات بهجت‌آباد تغذیه می‌شد. آسیاب گاو میشی 6 برابر بزرگ‌تر از آسیاب فعلی بود و می‌توانست حدود 8 تا ۱۰ خروار گندم را در روز آرد کند که تا سال ۱۳۳۹ فعال بوده است که به وزارت آموزش و پرورش واگذار و پس از مدتی تخریب شد.
وی با بیان اینکه این آسیاب کوچک در مجموعه باغ خانوادگی آنها وجود داشته که موفق به حفظ آن فضا شده‌اند، می‌افزاید: از این آسیاب آبی، آرد سبوس‌دار و مرغوب به نانوایی‌های شمال تهران به وسیله چرخ و گاری منتقل می‌شد.
او اضافه کرد: متأسفانه برخی دستگاه‌های شهری مانند شهرداری تهران تلاش داشتند تا با همکاری شرکت‌هایی که تونل رسالت را می‌ساختند این آسیاب را از بین ببرند اما با تلاش توانستیم آن را از چنگ شرکت‌ها درآوریم و مانع از تخریب آن شویم.
عجایبی درباره روند ایجاد آسیاب موزه نیز می‌گوید: قرار است آبی که چرخ آسیاب را می‌چرخاند به صورت فرضی روان شود، چون ادامه مجرای آبی که در گذشته از قنات جاری و به سمت پایین می‌رفت بسته شده و دیگر امکان روان بودن آب وجود ندارد. در گذشته، سرچشمه آب، از قنات آغاز و به سمت خیابان مستوفی می‌رفت و در نهایت در منطقه آبشار روان بود، ایستگاه آبشار امروزی در مقابل پارک ساعی نام خود را از جریانِ آبِ آن دارد. محسن شیخ الاسلامی - معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران- نیز درباره روند مرمت این آسیاب قدیمی در محله یوسف‌آباد تهران می‌گوید: در عملکرد میراث‌فرهنگی، بناهای تاریخی که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده و مالک خصوصی دارند، ردیف اعتباری خاص برای سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری، توسط اداره کل میراث فرهنگی تعریف می‌شود.
وی نامِ این ردیف اعتباری را «مشارکت در مرمت و احیای ابنیه واجد ارزش ثبت» عنوان می‌کند و می‌افزاید: در ادامه برای هر پروژه تفاهم‌نامه‌ای بین میراث فرهنگی و مالک بنا نوشته می‌شود که در آن تفاهم‌نامه میراث‌فرهنگی متعهد می‌شود بخشی از هزینه مرمت را قبول کرده و مالک نیز تعهد دارد به همان میزان که اعتبار می‌گیرد، مشارکت و اعتبار هزینه کند.
او با بیان اینکه مرمت آسیاب آبی یوسف‌آباد حجم بالایی داشت، به همراهی خوب مالک اشاره کرد که حتی تمایل داشت همه هزینه‌ها را به تنهایی تقبل کند و اضافه کرد: مالک آسیاب به تنهایی هزینه‌های مرمت را بطور کامل تأمین کرد.
آسیاب آبی یوسف‌آباد در خیابان یوسف‌آباد و در ورودی کوچه ۵۲، سوم خرداد سال ۸۶ به شماره ۱۹۱۷۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، این بنای تاریخی، امروز بعد از گذشت سال‌ها توسط مالکانش و با هزینه‌کرد اعتباری معادل ۶۰۰ میلیون تومان مرمت شده و قرار است تا اوایل سال آینده، از این فضا بهره‌برداری شود؛ هر چند به اعتقاد مالک، اگر بودجه اختصاص یابد، امکان ایجاد این آسیاب موزه فراهم می‌شود.
