بازسازی؛ عرصه تازه رقابت‌ها در سوریه

گروه جهان| پس از هشت سال جنگ تمام عیار در سوریه، اکنون نوبت بازسازی ویرانه‌های به‌جا‌مانده از جنگ است که برخی بازیگران خارجی در این کشور به چشم عرصه‌ای برای صف‌بندی و هماوردی‌های تازه به آن می‌نگرند. به گزارش ایرنا، سفر اخیر «بشار اسد» رییس‌جمهوری سوریه به کشورمان یک بار دیگر نقش موثر جمهوری اسلامی ایران در غلبه دمشق بر بحران‌های داخلی و آینده سیاسی این کشور را برجسته کرده است. ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهایی که طی این سال‌ها به دعوت دمشق و برای مقابله با ناامنی و احیای ثبات در کنار مردم و دولت سوریه ایستاده است، برای مشارکت فعال در روند بازسازی سوریه هم اعلام آمادگی کرده است. با این حال، امریکا و همپیمانان منطقه‌ای واشنگتن از هم‌اکنون برای ایجاد محدودیت و موانع جدی بر سر راه همکاری‌های اقتصادی و عمرانی تهران و دمشق تلاش می‌کنند. امروز در کنار مسائلی چون غلبه بر بازمانده‌های داعش، احیای تمامیت سرزمینی، تدوین قانون اساسی، پیشبرد روند سیاسی و... یکی از مهم‌ترین مسائل در خصوص آینده سوریه، به مساله بازسازی این کشور مرتبط می‌شود. هشت سال جنگ از سوریه ویرانه‌ای به جا گذاشته که به گفته رییس‌جمهوری این کشور به بیش از 400 میلیارد دلار منابع مالی و 15 سال زمان برای بازسازی نیاز دارد. کشوری که به گفته «بثینه شعبان» مشاور رییس‌جمهوری در نتیجه جنگ، سی سال به عقب بازگشته، برای بازسازی به منابعی فراتر از ظرفیت‌ها و توان مالی دولت سوریه نیاز دارد. زیرساخت‌های این کشور در سطحی گسترده آسیب دیده و بازسازی آن بدون مشارکت و همراهی کشورهای دیگر سخت و نشدنی است. بیش از یک سال از شکست عمده داعش در مقر اصلی این گروه تروریستی در سوریه می‌گذرد، ولی بازمانده‌های آن هنوز مناطقی از سوریه را در اختیار دارند. گروه‌های کردی مدت‌ها است بر محاصره روستای «باغوز» به عنوان آخرین مقر بازمانده‌های داعش تمرکز کرده‌اند. از سوی دیگر، مخالفان مسلح سوریه هنوز تحت حمایت‌های خارجی در استان «ادلب» علیه نیروهای دولتی می‌جنگند. همچنین بخش‌هایی از شمال غرب سوریه در تصرف ترکیه است و شرق رود فرات هم به دست نیروهای دموکراتیک مورد حمایت امریکا کنترل می‌شود. امروز و پس از فراز و نشیب‌های بسیار طی هشت سال جنگ، دولت مرکزی توانسته حاکمیت خود را بر بخش اعظم خاک این کشور تثبیت کند. با این حال هنوز تمامیت سرزمینی سوریه بطور کامل احیا نشده است.  سال‌ها جنگ، از سوریه ویرانه‌ای واقعی به جا گذاشته است. زیرساخت‌های این کشور در حوزه شبکه‌های آب و فاضلاب، انرژی، بیمارستان‌ها، مدارس و... به صورت جدی آسیب دیده است. حتی چاه‌های نفت و گاز در برخی مناطق تخریب شده‌اند. تعداد زیادی از شهروندان این کشور که حدود 12 میلیون نفر برآورد می‌شوند آواره شده‌اند. بیش از یک میلیون سوری هم در کشورهای همسایه به عنوان پناهنده زندگی می‌کنند. حجم تخریب در سوریه به اندازه‌ای گسترده است که جبران آن به مشارکت همکاری جویانه و همدلانه بسیاری از کشورها نیاز دارد. ایران که به دعوت دولت دمشق در جنگ علیه داعش و مخالفان مسلح اسد، در این کشور حضور داشته، با علم به لزوم ایجاد ثبات اقتصادی و بازگرداندن آرامش به زندگی مردم، بارها آمادگی خود برای مشارکت در بازسازی سوریه را اعلام کرده است. اظهارات اخیر رییس‌جمهوری کشورمان در دیدار اسد مبنی بر اینکه «تهران در روند ثبات، بازگشت آوارگان و فرآیند سیاسی داخلی نیز در کنار دمشق خواهد بود» ناظر بر همین سیاست است.  اما شکست خوردگان عرصه میدانی سوریه به‌ویژه امریکا، برای جبران ناکامی خود این‌بار به رقابت در عرصه بازسازی سوریه روی آورده اند؛ آن هم رقابتی سلبی که نه ترمیم زیرساخت‌های سوریه، بلکه ممانعت از ورود ایران به این عرصه را هدف قرار داده است. امریکا که بر اساس منطق سیاسی اقتصادمحور ترامپ، دیگر تمایل چندانی برای مشارکت مستقیم در بازسازی سوریه ندارد، کمک به بازسازی این کشور را به خروج نظامی ایران از سوریه منوط کرده است. اظهارات اخیر «برایان هوک» رییس گروه اقدام علیه ایران در

 دی ماه این گزاره را اثبات می‌کند. به گفته هوک، تا زمانی که نظامیان ایران و شبه‌ نظامیان متحد آنان از خاک سوریه کاملا خارج نشده باشند، ایالات متحده حاضر نیست به بازسازی این کشور جنگ ‌زده کمک کند. «اجتناب از تکرار تجربه لبنان در سوریه» استدلالی است که هوک برای این نوع سیاست ورزی امریکا عنوان می‌کند.  مقام‌های واشنگتن از سویی مشارکت در بازسازی سوریه را به خروج ایران از این کشور منوط می‌کنند و از سوی دیگر با اجتناب از ورود به این عرصه، در تلاشند هزینه‌های بازسازی را بر دوش کشورهای عربی بیندازند.  توییت اخیر دونالد ترامپ رییس‌جمهوری امریکا در مورد ورود عربستان به عرصه ترمیم سوریه بیانگر این مساله است. ترامپ چندی پس از اعلام خبر خروج قریب‌الوقوع نیروهای امریکایی از سوریه در صفحه توییتر خود نوشت: «عربستان اکنون قبول کرده تا به جای امریکا پول مورد نیاز برای کمک به بازسازی سوریه را پرداخت کند. می‌بینید؟ جالب نیست وقتی کشورهای بی‌اندازه ثروتمند به جای یک کشور با عظمت، یعنی امریکا که 5000 مایل دورتر است، به بازسازی همسایه‌هایشان کمک می‌کنند؟ سپاس از عربستان.» در عین حال که امریکا خواهان افزایش مشارکت کشورهای عربی در بازسازی سوریه است، با روند بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، عادی‌سازی روابط این کشورها با سوریه و بازگشایی سفارت‌های عربی در دمشق مخالفت می‌کند. به عبارتی امریکا مشارکت اعراب در روند بازسازی سوریه را کنترل شده و هدفمند دنبال می‌کند؛ هدفی که هنوز مخالفت با حاکمیت اسد را در دل خود نهفته دارد.