تفریح با چاشنی تخریب

دود ذغال‌های خاموش نشده در منقل، چوب‌های نرم و نازک شکسته درختان جنگل، کیسه‌های زباله و آشغال انواع خوراکی‌های بسته‌بندی شده و پوست میوه که کنار جاده‌ها و‌ وسط جنگل رها شده، بطری‌های پلاستیکی غوطه‌ور داخل رودخانه‌ها، خلاصه‌ای از سفر در ایران است. نه نهادهای متولی سفر و طبیعت مانند سازمان محیط‌زیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تاکنون اقدام جدی برای آموزش گردشگری مسوولانه به مردم انجام داده‌اند و نه مردم به دنبال آن هستند که با اصول گردشگری مسوولانه آشنا شوند. نگاه به طبیعت طلبکارانه و خصمانه است و دمی خوش بودن در آغوش طبیعت بدون توجه به آنچه بر سر محیط‌زیست می‌آید، سیاست سفر میان برخی ایرانی‌هاست. غافل از اینکه کوتاهی‌های به ظاهر کوچک گردشگران در قبال طبیعت، تخریب‌هایی جبران‌ناپذیر را رقم می‌زند تا جایی که امروز جنگل‌ها زیر هجوم زباله‌ها هوایی برای نفس کشیدن ندارند، رودخانه‌ها انبار فاضلاب و پلاستیک شده و زنگ خطر نابودی محیط‌زیست به صدا درآمده اما هیچ گوشی آن را نمی‌شود.

نوروز سال گذشته قدم کوچکی از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور برای نجات استان‌های شمالی ایران از زباله‌ها، کمپین «بی زباله» را از استان گیلان راه انداخت چرا که آمارهای رسمی استان گیلان نشان می‌دهد گردشگران در ایام تعطیل روزانه 500 تن زباله را به سواحل و جنگل‌های سبز این استان تحمیل می‌کنند و این در حالی است که تولید زباله خود گیلانی‌ها روزانه 2 هزار تن است اما «بی زباله» شانس گسترش به سایر استان‌ها را نداشت و چراغش خیلی زود خاموش شد. تاکنون به جز اقداماتی که انجمن‌های مردم‌نهاد برای برنامه‌های پاکسازی طبیعت از زباله انجام داده‌اند، هیج نهاد رسمی اقدامی نکرده است. تخریب‌های زیست محیطی هنگام هجوم گردشگران به مناطق طبیعی در جهان به جایی رسیده است که سازمان ملل متحد نیز در گزارش‌های خود به آسیب‌های وارد شده به اکوسیستم به‌دلیل توسعه نامتوازن در گردشگری می‌پردازد. ایجاد ساختمان‌ها و سازه‌های جدید در منابع طبیعی که به آسیب رساندن به مراتع، جنگل‌ها و حتی بیابان‌ها منجر شود، به همراه افزایش آلودگی آب و خاک به‌دلیل رها کردن پسماندها از سوی گردشگران در طبیعت که به شیوع بیماری و همچنین تغییر رژیم غذایی حیات وحش می‌انجامد در گزارش‌های سازمان ملل نیز مورد اشاره قرار گرفته است. ورود گردشگر با خودرو و وسایل نقلیه به طبیعت به‌ویژه بیابان‌ها، به هم‌ریختگی فرهنگی در آداب و رسوم مردم محلی و تغییر در پوشش بومی و گاه دستکاری آیین‌های جامعه میزبان از دیگر مواردی است که سازمان ملل بر آنها با عنوان هجوم تخریب‌کننده گردشگران و طبیعت‌گردها به مناطق طبیعی و روستایی تأکید دارد.

    طرح‌های تشویقی اجرا کنید

آنچه که بیش از هر چیز در اکوتوریسم و سفرهای تفریحی هشدار کارشناسان محیط‌زیست و دوستداران طبیعت را موجب شده است پسماندهای به‌جای مانده از طبیعت‌گردها و گردشگران تفننی در جنگل‌ها و مکان‌های سبز کشور و در دریاها است. کمبود مخازن بازیافت زباله و حتی بی‌توجهی گردشگران به وجود این مخازن در مناطق جنگلی کشور یکی از موارد تهدید‌کننده طبیعت ایران است که تاکنون ضربات جبران‌ناپذیری به طبیعت ایران زده است. سیستم دفع زباله در هیچیک از مناطق جنگلی کشور به شکل مطلوب وجود ندارد. گردشگران با رهاسازی کیسه‌های نایلونی مانند آنچه در جنگل ابر و ارسباران در حجم انبوه از تجمع زباله و بوی تعفن مشاهده می‌شود به محیط‌زیست لطمه می‌زنند. شیرین جوانمرد، کارشناس محیط زیست، درباره این موضوع به تعادل گفت: وقتی صحبت از گردشگری مسوولانه به میان می‌آید باید از دو جنبه به این موضوع نگاه کنیم، یکی مسوولیت گردشگران و دیگری مسوولیت متولیان گردشگری، بخشی که به مردم مربوط می‌شود باید با آگاهی‌رسانی، برگزاری دوره‌های آموزشی در طبیعت و از طریق رسانه‌ها جا بیفتند، اما می‌بینیم که در میان تیزرهای پخش شده از تلویزیون هیچ سهمی برای آموزش احترام به طبیعت در نظر گرفته نشده است. جنبه دیگر که مسوولیت متولیان گردشگری است، این است که زیرساخت‌های لازم برای اجرای گردشگری مسوولانه را فراهم کنند.

او افزود: نه تنها در برخی نقاط شهرها بلکه در پارک‌های جنگلی که در اختیار پیمانکاران بخش خصوصی است و گردشگران برای ورود به این نقاط، هزینه ورودی می‌پردازند، هم گاهی تا کیلومترها، سطل زباله‌ای وجود ندارد تا مردم زباله را در سطل زباله قرار دهند و به نظر می‌رسد در این زمینه با ضعف مواجه هستیم. شعار نریختن زباله در محیط زیست، از سوی مسوولان مختلف سر داده می‌شود، اما ما هنوز در پاکسازی شهرها با مشکل مواجه هستیم و کمبود سطل زباله در برخی نقاط شهری مشاهده می‌شود.

این فعال محیط‌زیست گفت: در همه جای دنیا برای آنکه مردم به محیط‌زیست توجه کنند، طرح‌های تشویقی در نظر گرفته می‌شود، می‌توان مشابه این طرح‌ها را در ایران هم اجرا کرد. برای مثال می‌توان هزینه ورودی مردم به جنگل‌ها و پلاژهای ساحلی را در ازای جمع‌آوری و تحویل زباله‌هایشان به آنها برگرداند. تخفیف عوارض تردد برون‌شهری هم می‌تواند یکی از راه‌های جلب مشارکت مردم باشد.

   تورهای گردشگری

آموزش را در برنامه‌های خود بگذارند

علاوه بر اظهارات کارشناسان محیط‌زیست، فعالان صنعت گردشگری هم معتقدند، میان گردشگری و محیط‌زیست یک رابطه دو سویه وجود دارد. علی زمانی، مدرس حوزه گردشگری درباره این موضوع به تعادل گفت: در کنار آثار مثبت گردشگری روی محیط زیست باید به تبعات منفی آن هم توجه شود. گردشگری دستاوردهای مثبتی مانند افزایش درآمد، اختصاص بودجه لازم برای حفظ و نگهداری آثار طبیعی موجود، امکان توسعه و ساخت تسهیلات زیربنایی که باعث کاهش آلودگی و بهبود کیفیت محیط زیست می‌شود، احداث پارک‌های ملی و پارک حیات وحش، نگهداری بهینه محیط زیست طبیعی و توجه بیشتر به جزایر، دریاها و دریاچه‌ها، سواحل و جنگل‌ها، را در پی دارد اما در مقابل گردشگری غیرحرفه‌ای آسیب‌هایی نظیر تغییرات خاک، پوشش گیاهی، آب وهوا واقلیم، کاربری زمین، کاهش منابع آبی، ایجاد انواع آلودگی‌ها، تخریب محیط طبیعی و فیزیکی، تغییرات محیط زیستی، به خطر افتادن زندگی حیات وحش، فرسایش سایتها ومکانهای تاریخی و باستانی وبالاخره کاهش رضایت عمومی را ایجاد خواهد کرد.

او افزود: با رشد گردشگری غیرمسوولانه، آلودگی‌های محیطی بر اثر رفت وآمد بیش از حد انسانی و ماشینی و افزایش سطح سروصدا به‌طور چشمگیری در مناطق گردشگری افزایش می‌یابد. آلودگی‌های محیطی هم بر اثر تجمع مواد زباله‌ای که نتیجه آن گسترش حشرات موذی وانواع بیماری‌ها است، ایجاد می‌شود. از طرف دیگر کشتار حیوانات بر اثر شکار بی‌رویه توسط گردشگران؛ کاهش تعداد ماهی‌ها و حیوانات دریایی بر اثر صید، تغییر رفتار حیوانات بر اثر محدود کردن فضای طبیعی محیط زیست حیوانات و تغییر کاربری مناطق محل زیست آنان؛ غذا دادن به حیوانات وحشی؛ استفاده از زباله‌ها به عنوان غذا برای حیوانات و بیمار شدن حیوانات که موجب ازبین رفتن نسل حیوانات و تغییر رفتارهای طبیعی آنها می‌شود، ازجمله تبعات گردشگری غیرحرفه‌ای است که حیات وحش را تهدید می‌کند.این مدرس گردشگری درباره راهکار برای حل این معضل، بیان کرد: تورهای طبیعت‌گردی می‌توانند سفرهای خود را به سمت برنامه‌های آموزشی حفاظت از محیط زیست ببرند، بهتر است که تورهای طبیعت‌گردی در کنار تفریح، زمانی را برای جمع‌آوری زباله‌ها از جنگل یا از کنار سواحل و آشنا کردن کودکان با مفاهیم حفاظت از محیط زیست اختصاص دهند. خیلی اوقات هنگامی که خانواده‌ها به صورت تکی یا خانوادگی سفر می‌کنند ممکن است در جمع خود اقداماتی انجام دهند که به طبیعت آسیب بزند. متاسفانه در جامعه ما گاهی اوقات مقابله با مسائل اجتماعی و فرهنگی وجود دارد و برخی افراد اینگونه بیان می‌کنند که نهادهای جامعه به ما خدماتی ارایه نمی‌دهند پس ما هم به محیط زیست آسیب می‌زنیم بنابراین سفرهای تکی یا خانوادگی به مراتب آسیب‌های بیشتری برای محیط زیست در پی دارند. متاسفانه برخی گروه‌هایی که اقدام به برگزاری تورهای طبیعت‌گردی می‌کنند صرفا اهداف درآمدزایی و اقتصادی دارند و هیچ‌گونه برنامه‌های آموزشی برای برگزاری این تورها درنظر ندارند.