سهم کم ایران از بیمه حوادث طبیعی، سیل و زلزله

در کشورهای پیشرفته بیش از 50 درصد خسارت‌ها، در آسیا 15 درصد، اما در ایران تنها 5 درصد خسارت بلایای طبیعی بیمه‌ می‌شود

گروه بانک و بیمه | احسان شمشیری|

هرگاه که حادثه‌ای رخ می‌دهد و با بحرانی تازه مواجه می‌شویم این پرسش مطرح می‌شود که چه راهکارهایی برای پیشگیری از بحران‌ها باید مورد توجه باشد و بعد از شکل‌گیری خسارت‌ها، حال چگونه می‌توان به آسیب دیده‌ها کمک کرد و خسارت‌های موجود را پوشش داد؟

به گزارش تعادل، در ایام تعطیلات نوروزی سال 1398در اقصی نقاط کشور شاهد بروز سیل در شهرها و روستاها و خسارت‌های مختلف به مراتع کشاورزی، دام، ساختمان‌ها، و جان انسان‌ها و... بودیم که باعث بروز خسارتهای مالی فراوان جانی و مالی شد و بسیاری ضرورت پیشگیری، راهکار مقابله با بحران و حوادث و پوشش خسارت‌ها، بیمه حوادث طبیعی، پشتیبانی بیمه‌های اتکایی بین‌المللی از تامین خسارت در این بخش‌ها را مطرح کرده‌اند و اکنون این پرسش مطرح است که چرا پوشش مناسبی برای سیل، آتش‌سوزی، تخریب و سایر حوادث نداریم و چرا نسبت به این‌گونه ابزارهای دنیای نوین بی‌توجه هستیم.

کارشناسان می‌گویند: وقتی تجاوز به حریم رودخانه، جنگل، دریا، کوه، جاده و... عامل خسارت‌های شدید شده و انسان بدون توجه به حریم طبیعت که در طول میلیون‌ها سال شکل گرفته، تنها با این تصور که ایران دچار خشکسالی است و رودخانه‌ها دچار مشکل نمی‌شوند، دست به ساخت و ساز، تخریب، تجاوز به حریم، قطع درختان و... کرده و اکنون در معرض این خسارت‌ها قرار گرفته است.

برخی صاحب نظران توسعه نیز معتقدند که بحران‌ها حالت تصاعدی به خود گرفته‌اند و ضرورت یک راهبرد عمیق و اثرگذار را مطرح کرده تا بتوان اثر بحران‌ها را بر زندگی ایرانیان کاهش داد. افزایش جمعیت و ساخت و سازها در طول 30 سال اخیر، تجاوز به حریم کوه و جنگل و دریا و جاده و خط لوله و... به‌شدت زندگی روستاها و شهرها را در معرض آتش‌سوزی، سیل، و بحران‌های مختلف دیگر قرار داده است. لذا ضروری است که به مسیر توسعه بازگردیم و استانداردها و شاخص‌ها را رعایت کنیم تاحداقل با خسارت‌های کمتری مواجه شویم و در هنگام بروز خسارت نیز با پوشش بیمه‌ای و اتکایی مناسب بین‌المللی همراه باشیم.

   خسارت چند میلیارد دلاری

براساس اذعان مسوولان و کارشناسان 1900 شهر در کشور درگیر سیل و آبگرفتگی بودند که بر اساس تخمین‌های اولیه خسارت‌های سنگین به کشور وارد شده و به گفته مدیرکل دفتر مدیریت بحران و کاهش مخاطرات وزارت جهاد کشاورزی، 4600 میلیارد تومان خسارت تنها به بخش کشاورزی 16 استان کشور در سیل اخیر وارد شده است که اگر خسارت پل، جاده، خانه‌ها و شهرها و روستاها و... را اضافه کنیم هزینه سنگینی را می‌توان برآورد کرد.

کشور ما در سال‌های اخیر شاهد وقوع حوادث طبیعی فاجعه بار مانند زلزله کرمانشاه و آتش سوزی جنگل‌ها بوده است که متاسفانه باعث از بین رفتن سرمایه‌های ملی و مردمی در کشور شد و همچون گذشته همه نگاه‌ها به حمایت دولت از حادثه دیدگان معطوف شده و در عین حال نگرانی از هزینه‌های سنگین خسارت‌های احتمالی در سرزمین زلزله، سیل، آتش‌فشان، تصادفات و... وجود دارد که لازم است با مشارکت شرکت‌های بیمه‌ای و مردم، در کنار دولت، این هزینه‌های سنگین پوشش داده شود و از هموطنان آسیب دیده حمایت کند.

در شرایطی که متاسفانه ایرانی‌ها تمایلی برای بیمه آتش‌سوزی، زلزله و سیل ندارند. ایران جزو ۱۰ کشور بلاخیز جهان است، ۳۱ حادثه کشور ما را تهدید می‌کند و در ۲۱ سال گذشته ۷۳ هزار کشته و ۱۴۵ هزار زخمی داشتیم که این حوادث و حوادث غیرمترقبه، ۲۰ میلیارد دلار خسارت به همراه داشته و ۴۱ میلیون نفر تحت‌تاثیر قرار گرفته‌اند. این در حالی است که با وجود خسارت‌های سنگین زلزله، سیل و آتش‌سوزی در ایران، توجه کمی به بیمه حوادث طبیعی داریم. طبق آمار، در کشورهای پیشرفته بیش از 50 درصد خسارت‌ها، در آسیا 15 درصد، اما در ایران تنها حدود 5 درصد خسارت‌های ناشی از بلایای طبیعی از محل بیمه‌ها جبران می‌شود.

براساس اعلام پژوهشکده صنعت بیمه در 115 سال گذشته یعنی از سال ۱۲۸۲ تا ۱۳۸۲ در کل جهان ۱۱۲ زلزله مصیبت بار که هر یک بیش از هزار کشته داشته رخ داده که سهم ایران از این ۱۱۲ زلزله، ۱۱ مورد بوده است که اگر وسعت یک درصدی ایران نسبت به وسعت جهان و جمعیت جهان را در نظر بگیریم سهم ما ۹.۸ درصد است که خیلی زیاد است. یعنی ایران 10 برابر سهم جمعیتی خود دچار زلزله مرگ آفرین شده است.

   33 نوع حوادث طبیعی در ایران

بر اساس آمارهای منتشر شده از ۴۳ نوع بلایای طبیعی در جهان، ۳۳ نوع آن در ایران رخ می‌دهد بدین‌ترتیب ایران جزو ۱۰ کشور بلاخیز جهان محسوب می‌شود، در نتیجه یکی از فعالیت‌های برجسته دولت تلاش برای ارتقای سهم بیمه در جبران خسارت‌های وارده به سرمایه ملی از طریق تدوین، پیگیری و به نتیجه رساندن ایجاد صندوق بیمه حوادث طبیعی با تصویب قانون مربوطه در مجلس است که متاسفانه به دلیل نبود منابع مالی کافی و همچنین عدم امکان تهیه بودجه و دریافت حق بیمه از مردم مسکوت مانده است.

صندوق بیمه حوادث طبیعی دومین تکنیک مدیریت ریسک در مقابل با بلایای طبیعی است، تکنیک اول کنترل ریسک بوده که راه‌های کاهش احتمال وقوع حوادث را مورد توجه قرار داده است، تکنیک دوم نیز که روش پیش بینی و فراهم آوردن امکانات مالی برای جبران خسارت‌ها و بازسازی موارد آسیب پذیر به حساب می‌آید به نام روش تامین مالی ریسک است.

 در روش دوم تنها هدف، کمک به آسیب دیدگان نیست بلکه کاهش بار مالی دولت و ارتقای توانایی افراد برای بازگشت به شرایط قبل از حادثه طبیعی است. این صندوق از ملزومات توسعه پایدار در کشورها خصوصا کشورهایی که با حوادث و سوانح طبیعی فاجعه‌آمیز روبه‌رو هستند، بررسی تطبیقی و تجزیه و تحلیل مدل‌های جبران خسارت در پنج کشور ترکیه، زلاندنو، ژاپن، آلمان، سوییس که از کشورهای زلزله‌خیز در قاره‌های مختلف جهان هستند نشان می‌دهد که در تمام این کشورها صندوق حوادث طبیعی فاجعه آمیز تاسیس شده است که با هدف مقابله با آثار ویرانگر حوادث طبیعی و جبران خسارت‌های ناشی از بلایای طبیعی فعالیت کنند.

در این رابطه مجید بنویدی از کارشناسان صنعت بیمه به خبرنگار ما گفت: پوشش ریسک حوادث فاجعه بار بسیار سنگین است و معمولا در توان شرکت‌ها و حتی دولت‌ها هم نیست بنابراین در دنیا از راهکارهایی مانند تاسیس صندوق‌های خسارت طبیعی یا انتشار اوراق بهادار بیمه‌ای برای انتقال و پوشش این نوع ریسک استفاده می‌شود.

وی اضافه کرد: طرح تاسیس صندوق پوشش خسارت‌های طبیعی فاجعه بار سال‌هاست که در کشور مطرح شده و بین دولت و مجلس و شورای نگهبان دست به دست می‌شود که عمده دلیل آن هم عدم تعریف و تامین منابع صندوق است.

وی گفت: راهکار دیگر که همان انتشار اوراق بهادار انتقال ریسک است نیز به دلیل عدم رشد و گسترش بازار سرمایه وعدم فرهنگ سرمایه‌گذاری در بورس هم به نظر نمی‌رسد که به این زودی در ایران مورد استفاده قرار گیرد و لذا در هر دو مورد با تنگنا مواجه هستیم.

   بی میلی ایرانی‌ها به بیمه حوادث

براساس آمار در سال 2014، حدود 336 مورد حادثه طبیعی اتفاق افتاده که 127 هزار نفر در آن حوادث جان خود را از دست داده‌اند و معادل 110 میلیارد دلار خسارت ایجاد شده است که از این مبلغ 35 درصد آن توسط شرکت‌های بیمه تامین خسارت شده است.

البته با به کارگیری دانش مدیریت ریسک سیستم‌های پیش هشدار آب و هوایی تعداد خسارت‌های ناشی از حوادث طبیعی از 4.4 درصد به 2.6 درصد کاهش پیدا کرده است این در حالی است که با رشد جمعیت و توسعه اقتصادی جمعیت در معرض خطر بلایای طبیعی که زیان می‌بینند افزایش یافته است

   دو لایحه تاثیرگذار در حوادث

در شرایطی که بررسی لایحه تاسیس صندوق بیمه همگانی حوادث طبیعی در کشور در حال بررسی بود اما بنا به دلایل نامعلوم از دستور کار خارج شد و لذا باید توجه داشت که هرگونه تخلف از واقعیت حادثه‌پذیری ایران ما را دچار خطا می‌کند و باید هوشیار باشیم تا به موقع پیشگیری کنیم.

قبلا یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از افراد تحت پوشش کمیته امداد بیمه حوادث شدند که نمونه آن در سیل ایلام نشان داده شد که بیمه چگونه به داد آنها رسید و گرنه باید کلی خسارت پرداخت می‌شد.

اگر بیمه اجتماعی و حوادث و درمان افزایش یابد افراد تحت پوشش کم می‌شود چرا که بحران‌ها برای کمیته امداد مشتری ساز است و از دولت خواسته می‌شود تا بیمه‌ها را دریابند.

   توسعه بیمه و افزایش رضایت مردم

توسعه بیمه در کشور موجب کاهش هزینه‌های دولت و افزایش رضایتمندی بیشتر مردم می‌شود.

توسعه بیمه در کشور همچنین موجب افزایش کیفیت ساخت و سازها و کاهش خسارات نیز خواهد شد، ضمن اینکه این توسعه باعث می‌شود تا هزینه‌هایی که بابت مقابله و خسارت حوادث در کشور پرداخت می‌شود، صرف پیشگیری آنها خواهد شد.

ما باید درست بسازیم و درست نظارت کنیم و با استفاده درست از امکانات و منابع، خسارات ناشی از حوادث را باید به حداقل رسانیم.

 ایران از لحاظ حادثه خیزی، مقام دهم در دنیا و رتبه چهارم در آسیا را به خود اختصاص داده و طبیعی است با وجود همه تمهیدات دولت برای تامین خسارات حوادث در کشور، هزینه‌های پرداختی، کفاف خسارات موجود را نمی‌دهد که برای این موضوع باید تدابیری اندیشیده شود.

هر چند روز به روز در بحث مدیریت بحران به سمت جلو و جایگاه مطلوبی پیش می‌رویم اما این روند از سرعت لازم مورد نیاز کشور برخوردار نیست.

باید موضوع اساسی بیمه و گسترش آن در همه حوادث، جایگاه واقعی خود را پیدا کند و اگر فرصت مناسب برای ارایه لایحه بیمه حوادث همگانی ایجاد شود، راه، هموارتر خواهد شد.

بیش از یک و نیم میلیون واحد مسکونی ساخته شده از سوی بنیاد مسکن بیمه شده است که با تمهیدات اتخاذ شده خانه‌هایی که از این پس از سوی دولت ساخته می‌شوند بیمه خواهند شد.

همچنین در بحث بیمه کشاورزی باید گفت که این قشر از جامعه با حوادث گوناگونی از قبیل سرمازدگی، خشکسالی، بیمه دامی، سیل و خسارات مواجه‌اند.

در یک سرمازدگی چند ساعته، بیش از 150هزار میلیارد تومان به کشاورزان خسارت وارد شد که با وجود کمک هزار میلیارد تومانی دولت باز هم مردم دچار مشکل و نگرانی هستند  .

اگر بیمه به کمک مردم نیاید در بحث مدیریت بحران مشکل خواهیم داشت و اگر با تمام معنا در این حوزه حضور یابد تحولی بزرگ را شاهد خواهیم بود.

با وجود کارهای بی‌شماری که در مقاوم‌سازی مدارس، بیمارستان‌ها و بسیاری از مراکز آسیب‌پذیر کشور انجام شده است هنوز با مشکلات و کمبودهایی مواجهیم.

   کاهش رقم خسارت‌های جهانی

‌ای اوان کارگزار جهانی بیمه و اتکایی، در گزارش اخیر خود عنوان کرد که خسارت‌های ناشی از حوادث طبیعی در نیمه اول سال ۲۰۱۸ به ۴۵ میلیارد دلار رسید که تنها ۲۱ میلیارد آن توسط بیمه گران و بخش اتکایی پوشش داده شد.

براساس گزارشی که توسط گروه ایمپکت فور کستینگ شرکت‌ای اون - مسوول توسعه مدل حوادث فاجعه بار - تهیه شده، اذعان می‌دارد که خسارت‌های اقتصادی ۴۵ میلیارد دلاری ناشی از حوادث طبیعی نیمه اول ۲۰۱۸، به میزان ۶۴ درصد کمتر از متوسط ۱۰ سال گذشته یعنی ۱۲۴ میلیارد دلار و ۴۸ درصد کمتر از متوسط ۱۸ سال گذشته یعنی ۸۷ میلیارد دلار است. در همین حال، خسارت‌های بیمه شده، ۲۱ میلیارد دلار تخمین زده شد که ۴۰ درصد کمتر از متوسط ۱۰ سال گذشته یعنی ۳۵ میلیارد دلار و ۱۹ درصد کمتر از متوسط ۱۸ سال گذشته یعنی ۲۶ میلیارد دلار بوده است. حوادث طبیعی در نیمه اول ۲۰۱۸، جان ۲۱۵۳ نفر را گرفت که از سال ۱۹۸۶ تاکنون، کمترین رقم ثبت شده بوده است و به‌طور معناداری کمتر از متوسط بلندمدت (۲۰۱۷-۱۹۸۰) یعنی ۳۶ هزار و ۵۷۰ نفر گزارش شده است.در سه ماهه اول ۲۰۱۸، سیل، مرگبارترین خطر گزارش شده که علت مرگ ۸۹۲ نفر بوده است. در بخش دیگری از این گزارش آمده که خشکسالی و موج هوای گرم در شمال اروپا و نیز آتش سوزی‌های جنگلی در شمال کالیفرنیا و یونان بسیار گسترده بوده است.

 این گزارش می‌افزاید: استمرار خشکسالی در بخش‌های عمده‌ای از اروپای شمالی می‌تواند به خسارتی بالغ بر4 میلیارد دلار برسد که کشاورزان آلمانی به تنهایی با خسارت‌های اقتصادی بالغ بر 2.9 میلیارد دلار مواجه خواهند شد. خشکسالی، کشاورزی در استرالیا و امریکای مرکزی را نیز نشانه رفته است و موج گرما تاکنون سبب فوت ۱۵۰ نفر در ژاپن و کره جنوبی شده است.آتش سوزی کالیفرنیا نیز به عنوان پر خسارت‌ترین آتش سوزی ثبت شده است که در حدود ۱۷۰۰ ساختمان را تخریب و ۷ نفر را کشته و خسارت بیمه‌ای در حدود ۱ میلیارد دلار بر جای گذاشته است.

در یونان و منطقه شرق آفریقا، مرگبارترین حادثه آتش سوزی اروپا از سال ۱۹۰۰ ثبت شده است که ۹۲ نفر را به کام مرگ کشاند و سبب تخریب ۹۰۵ ساختمان و خسارت به ۷۴۰ ساختمان دیگر گردید. در سوئد نیز آتش سوزی عظیم ۱۰۰ میلیون دلار خسارت در پی داشت. در ژاپن نیز سیل و گل و لای و رانش زمین، ۲۳۰ کشته و ۵۰ هزار خانه را ویران نمود. انجمن بیمه‌های اموال و مسوولیت ژاپن اعلام کرده که تاکنون، ۴۸ هزار خسارت پرداخته شده است که ارزشی معادل ۷۱۱ میلیون دلار دارد.سیل در آریزونا و شرق امریکا و نیجریه، شرق روسیه، هند و دیگر کشورهای آسیای جنوب شرقی مانند میانمار، لائوس، کامبوج و فیلیپین، خسارت‌های عمده‌ای را سبب شده است. سیل‌های فصلی در چین، خسارت اقتصادی بالغ بر یک میلیارد دلار در پی داشته است.