چهره تجارت در 97

تعادل |

براساس آمارهای تجارت خارجی، ایران در سال 97 چه مقدار کالا به شرکای تجاری اش صادر کرده است؟ بررسی پرونده صادراتی ایران تا پایان بهمن ماه سال 97 نشان از این دارد که صادرکنندگان ایرانی 40 میلیارد و78 میلیون دلار کالا به عمده‌ترین مقاصد صادراتی خود صادر کرده اند؛ که عمده‌ترین مقاصد هدف صادراتی ایران در این بازه زمانی، 5 کشور «چین، عراق، امارات متحده عربی، افغانستان وترکیه» ذکر شده‌اند. در مقابل هم واردکنندگانی ایرانی، 38 میلیارد و 501 میلیون دلار کالا وارد کشور کرده‌اند، که مطابق آمار اعلامی، «چین، امارات متحده عربی، ترکیه، هند و آلمان» پنج مبدا اصلی وارده کالا به ایران بوده‌اند. از سوی دیگر، روند تجارت ایران با کشورهای اروپایی حاکی از این است که ارزش صادرات بدون نفت خام ایران به سه کشور «آلمان، فرانسه و انگلستان» در بازه زمانی یاد شده، 283 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال 1396 با کاهش همراه بوده است. در مقابل ارزش واردات ایران از این کشورها، 4 میلیارد و 100 میلیون دلار ذکر شده که نسبت به مدت مشابه سال 1396 روند کاهشی داشت است. اما تصویر تجارت ایران با امریکا چه چیزی را نشان می‌دهد؟ با نگاهی به تجارت خارجی امریکا، مشاهده می‌کنیم که تراز تجاری ایران با این کشور در سال 2018 منفی 372 میلیون دلار بوده است.

 البته با وجود تحریم‌های یکجانبه امریکا علیه ایران، واردات کالایی ایران از این کشور از 136 میلیون دلار در سال 2017 به 440 میلیون دلار در سال 2018 افزایش داشته که معادل 3.2 برابر شدن است. در مقابل صادرات کالایی ایران هم به امریکا با رشد 7.6 درصدی از 63 میلیون دلار به 67.9 میلیون دلار رسیده است. ارزیابی‌های آماری حاکی از این است که برآیند تجارت کالایی ایران موجب 5.1 برابر شدن تراز تجاری مثبت برای امریکا از محل تجارت کالایی با ایران در سال 2018 شده است. این نوع ارزیابی‌های آماری، تصویر ضعیفی از تجارت ایران در مقایسه با دستاوردها و منافع کسب شده سایر کشورها در نقشه تجارت جهانی دارد.

  بررسی تجارت خارجی ایران

بررسی داده‌های آماری از تجارت خارجی ایران در سال 1397 حاکی از آن است که صادرات کالا طی یازده ماه نخست سال 1397 با احتساب میعانات گازی به 105 میلیون و 908 هزار تن به ارزش 40 میلیارد و 78 میلیون دلار رسیده است؛ که این رقم نسبت به مدت مشابه سال 1396 از نظر وزن با افت 6,4 درصدی و از نظر ارزشی با افت 0,7 درصدی روبرو شده است. بزرگ‌ترین خریداران کالای ایرانی از ابتدای سال 97 تا انتهای بهمن‌ماه به ترتیب، «چین» با ارزش 8 میلیارد و 359 میلیون دلار، «عراق» با ارزش 8 میلیارد و 239 میلیون دلار، «امارات متحده عربی» با ارزش 5 میلیارد و 543میلیون دلار، «افغانستان» با ارزش 2 میلیارد و 727 میلیون دلار و «ترکیه» با ارزش 2 میلیارد و 173میلیون دلار بوده‌اند.

از سویی دیگر، جزییات آماری تجارت خارجی کشور نشان‌دهنده آن است که پنج قلم عمده صادراتی در این مدت عبارت از «میعانات گازی» به ارزش 3 میلیارد و 930 میلیون دلار، «گاز طبیعی مایع شده» به ارزش یک میلیارد و 923 میلیون دلار، «پروپان مایع شده» به ارزش یک میلیارد و 607 میلیون دلار، «روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین» به ارزش یک میلیارد و 324میلیون دلار و «متانول» به ارزش یک میلیارد و 297 میلیون دلار بوده است.

اما وضعیت واردات کشور در سال 97 چگونه بود؟ واردات کشور طی یازده ماهه ابتدایی سال 1397 به 28 میلیون و 926 هزار تن و به ارزش 38 میلیارد و 501 میلیون دلار رسیده است که نسبت به سال 1396، از نظر وزن افت 17,4 درصد و از نظر ارزش افت

21,5 درصد داشته است. بررسی یافته‌های آماری از تجارت خارجی کشور در یازده ماه نخست سال 1397 نشان از آن دارد که پنج مبدا بزرگ وارداتی کشورمان به ترتیب «چین» با ارزش 9 میلیارد و 375 میلیون دلار، «امارات متحده عربی» با 5 میلیارد و 919 میلیون دلار، «ترکیه» با 2 میلیارد و 261 میلیون دلار، «هند» با 2 میلیارد و 211 میلیون دلار و «آلمان» با 2 میلیارد و 177میلیون دلار بوده‌اند. از آن‌سو، اقلام عمده وارداتی به کشورمان نیز در همین مدت «ذرت دامی»، «برنج»، «قطعات منفصله برای تولید اتومبیل سواری ردیف 8703 بنزینی با حجم سیلندر

2000 سی سی»، «لوبیای سویا» و «الکترودهای ذغالی برای کوره ها» بوده‌اند.

 تغییر چهره تجارت با شرکای اروپا

اما براساس آمارها، تجارت ایران با منتخبان اروپا چه تغییری کرده است؟ آمارهای واصله از تجارت ایران با برخی از کشورهای اروپایی نشان از آن دارد که چهره تجارت ایران با اتحادیه اروپا تغییر یافته و کالاهای صادراتی ایران به این قاره عموما متوسط قیمت نسبتا پایین‌تری داشته‌اند. به‌طوری‌که مطابق آمارها، ارزش صادرات بدون نفت خام ایران به سه کشور «آلمان»، «فرانسه» و «انگلستان» تا پایان بهمن ماه 1397 نسبت به مدت مشابه سال 1396 با کاهش همراه بوده است. صادرات ایران به آلمان با کاهش 28 درصدی به 230 میلیون دلار، صادرات به فرانسه با کاهش 28 درصدی به 25 میلیون دلار و صادرات به انگلستان با کاهش 39 درصدی به 27 میلیون دلار رسیده است. کاهش ارزشی صادرات به این کشورها، در حالی است که به لحاظ وزنی صادرات به «آلمان» و «انگلستان» طی مدت مذکور افزایش یافته؛ بدین معنی که کالاهایی با متوسط قیمت نسبتا پایین‌تر به این کشورها صادر شده است. اما از دیگر سو، ارزش واردات ایران از کشورهای «آلمان»، «فرانسه» و «انگلستان» تا پابان بهمن ماه 1397 نسبت به مدت مشابه سال 1396 با کاهش همراه بوده است. واردات ایران از آلمان با کاهش 19.5 درصدی به حدود 2.2 میلیون دلار، واردات از فرانسه با کاهش 38 درصدی به 990 میلیون دلار و واردات از انگلستان با کاهش 6 درصدی به 933 میلیون دلار رسیده است. واردات ایران از کشورهای مذکور هم به لحاظ وزنی و هم به لحاظ ارزشی کاهش قابل توجهی را در یازده ماهه نخست 1397 تجربه کرده است.

 تصویر تجارت با امریکا

اما در این میان تجارت ایران با امریکا در چه وضعیتی قرار دارد؟ با نگاهی به تجارت خارجی امریکا متوجه می‌شویم که ایران جزو اقتصادهایی است که تراز تجاری منفی 372 میلیون دلاری با امریکا در سال 2018، داشته است. با وجود تحریم‌های یکجانبه امریکا علیه ایران، واردات کالایی ایران از این کشور از 136 میلیون دلار امریکا در سال 2017 به 440 میلیون دلار در سال 2018 افزایش داشته که معادل 3.2 برابر شدن است. در مقابل صادرات کالایی ایران هم به امریکا با رشد 7.6 درصدی از 63 میلیون دلار به 67.9 میلیون دلار رسیده است. برآیند تجارت کالایی ایران موجب 5.1 برابر شدن تراز تجاری مثبت برای امریکا از محل تجارت کالایی با ایران در سال 2018 شده است. ایران رتبه 105‌ام در فهرست مقاصد صادراتی امریکا و رتبه 136 در فهرست مبادی وارداتی امریکا در سال 2018 را داراست. تصویر تجارت ضعیف ایران در مقایسه با دستاوردها و منافع کسب شده توسط سایر کشورها از تجارت با امریکا و سایر مناطق و کشورهای جهان، نیازمند تامل و دقت بیشتری است.

به گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، تصویر تجارت امریکا در حوزه کالایی در سال 2018 نشان‌دهنده افزایش نزدیک به 83 میلیارد دلاری تراز منفی تجارت این کشور است. در این سال بهبود 14 میلیارد دلاری تراز مثبت تجاری در بخش خدمات، نتوانست رشد کل کسری تجاری امریکا را جبران کند و در مجموع، به نظر می‌رسد اقدامات امریکا برای افزایش برخی تعرفه‌ها، به ویژه در رابطه با تجارت با چین، پیامد مثبتی برای امریکا نداشت و مانع تشدید شکاف تراز تجاری با این کشور نشد.

 تجارت امریکا به روایت آمار

تجارت کالایی امریکا در سال 2018 بالغ بر 4.2 تریلیون دلار بوده که 60.4 درصد از آن مربوط به واردات و 39.6 درصد از آن مربوط به صادرات این کشور است. تجارت امریکا در سال 2018 با افزایش 8.2 درصدی همراه بوده که معادل تقریبی 319 میلیارد دلار است. 201 میلیارد دلار از افزایش تجارت ناشی از افزایش واردات امریکا و 118 میلیارد دلار از آن ناشی از افزایش صادرات است.

همچنین مطابق آمارها، ارزش صادرات کالایی امریکا در سال 2018 بالغ بر 1.66 تریلیون دلار بوده که در مقایسه با سال 2018 معادل 7.6 درصد رشد داشته است. در مقابل واردات کالایی امریکا هم در این سال با رشد 8.6 درصدی به 54.2 تریلیون دلار رسید. در بخش خدمات، در سال 2018 واردات امریکا، 559 میلیارد دلار و صادرات آن 828 میلیارد دلار بوده که در مجموع باعث ایجاد 269 میلیارد دلار تراز تجاری مثبت برای این کشور در سال 2018 شده است. تراز تجاری امریکا در بخش خدمات با رشد 5.5 درصدی در مقایسه با سال 2017 همراه بوده است.در بخش صادرات کالایی، پنج مقصد مهم امریکا که نزدیک به 50 درصد از کل صادرات امریکا را تشکیل می‌دهند به ترتیب ارزش عبارتند از؛ «کانادا» با ارزش 299 میلیارد دلار و سهم 18 درصد، «مکزیک» با ارزش 265 میلیارد دلار و سهم 15.9 درصد، «چین» با ارزش 120 میلیارد دلار و سهم 7.2 درصد، «ژاپن» با ارزش 75 میلیارد دلار و سهم 4.5 درصد و «انگلیس» با ارزش 66 میلیارد دلار و سهم 4 درصد.

در بخش واردات پنج مبدا مهم واردات کالایی امریکا که نزدیک به 58 درصد از کل واردات این کشور از آنها صورت می‌گیرد به ترتیب ارزش عبارتند از؛ «چین» با ارزش 540 میلیارد دلار و سهم 21.6 درصد، «مکزیک» با ارزش 347 میلیارد دلار و سهم 13.4 درصد، «کانادا» با ارزش 319 میلیارد دلار و سهم 12.8 درصد، «ژاپن» با ارزش 143 میلیارد دلار و سهم 5.8 درصد و «آلمان» با ارزش 126 میلیارد دلار و سهم 5 درصد. بیش از 47 درصد از واردات امریکا از مجموع سه کشور «چین»، «مکزیک» و «کانادا» صورت می‌گیرد.

تراز تجاری امریکا در سال 2018 با کل کشورهای جهان تضعیف شده و کسری تجاری آن از 795 میلیارد دلار به 878 میلیارد دلار رسیده که از افت 10.4 درصدی برخوردار است. مهم‌ترین عوامل موثر در تضعیف تراز تجاری امریکا، افزایش 43.6 میلیارد دلاری تراز منفی تجاری امریکا با «چین» است که مشارکت این کشور در تضعیف کسری تجاری امریکا، 5.5 واحد درصد است. بعد از کشور چین، کسری تجاری امریکا با «مکزیک» هم در سال 2018 بدتر شده و به 8.6 میلیارد دلار رسیده که سهم مکزیک در تضعیف 10.4 درصدی تراز تجاری امریکا در این سال، 1.3 واحد درصد است.

در سال 2018، امریکا با 234 کشور جهان مبادلات تجاری داشته که با 133 کشور، منجر به کسب تراز تجاری مثبت برای این کشور با ارزش 186 میلیارد دلار شده و با 101 کشور هم منجر به کسب تراز تجاری منفی به ارزش 1065 میلیارد دلار شده است. مقایسه این ترکیب با سال 2017 نشان می‌دهد که فقط 3 کشور به تعداد شرکای با تراز مثبت در سال 2018 اضافه شده و در مقابل سه کشور از شرکایی که امریکا با آنها دچار کسری تجاری است، کاسته شده است. با وجود کاهش تعدادی کشورهای با تراز تجاری منفی از 104 به 101 کشور، نزدیک به 88 میلیارد دلار بر میزان تراز تجاری منفی امریکا با این گروه از کشورها، افزوده شده است.

بالاترین تراز تجاری مثبت امریکا در سال 2018، مربوط به تبادلات تجاری این کشور با «هنگ‌کنگ» و به میزان 31 میلیارد دلار است. بعد از آن کشور «هلند» قرار دارد که تجارت امریکا با این کشور باعث ایجاد نزدیک به 25 میلیارد دلار تراز تجاری مثبت شده است. در میان 20 کشوری که امریکا با آنها بیشترین تراز منفی تجاری را در سال 2018 دارد، اقتصادهای در حال توسعه هم مشاهده می‌شود که در راس آنها کشور «چین» قرار دارد. اقتصادهای در حال توسعه، بالاترین تراز تجاری مثبت را در تجارت با امریکا، در سال 2018 کسب کرده‌اند. علاوه بر این اما، اقتصادهای غیرنفتی مانند «تایلند»، «هند»، «مالزی» و «ویتنام»، منافع قابل توجهی را در تجارت با امریکا نصیب اقتصادهای‌شان کرده‌اند که بخش عمده آن در نتیجه اعمال سیاست‌های تجاری آزاد کسب شده است.

اما با این نوع بررسی‌های آماری پرسشی که قابل طرح است اینکه چرا ایران همچنان از جایگاه ضعیفی در نفشه تجارت جهانی نه تنها با امریکا بلکه با اکثر اقتصادهای برتر جهان، برخوردار است؟ واقعا باید این موضوع به صورت جدی در دستور بررسی قرار گیرد که چرا کشورهایی که حتی زمانی با امریکا جنگ فیزیکی داشته‌اند، اما امروز سهم بالایی از بازار امریکا را از آن خود کرده اند؟ بد نیست که متولیان تجاری و تمامی دست اندرکاران تجارت کشور یک‌بار برای همیشه نقشه تجاری ایران را مورد مشاهده قرار دهند تا به خوبی جایگاه تضعیف شده تجار و کالاهای ایرانی در بازارهای جهانی را رصد کرده، بلکه پرده از راز افت تجاری ایران با جهان در این سال‌ها برداشته شود و چاره‌ای عاجل بیندیشند.