بورس آبی می‌شود

گروه بورس|سمیرا ابراهیمی|

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در سال گذشته، پیرامون توسعه بازار سرمایه مطرح شده است، عرضه آب در بورس انرژی بود. این موضوع برای اولین‌بار از سوی وزارت نیرو با اتکا بر تجربه عرضه برق در بورس انرژی ارایه شده و عرضه آب سد چگین برای مصارف صنعتی نیز به عنوان پایلوت این پروژه مطرح شد.

در همین رابطه، سید علی حسینی، مدیرعامل بورس انرژی ایران در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار کرد:  این کار هنوز قطعی نیست. احساس نیاز برای این کار، از درخواست یکی از سدهای وابسته به وزارت نیرو این موضوع اعلام شده است. بنابراین ابتدا باید از لحاظ قیمت‌گذاری ارزش منابع آب شفاف شود و به مصرف بهینه کمک کند. اما زمان این کار نیز هنوز مشخص نیست. متقاضی آب در بورس انرژی نیز شرکت‌های صنعتی هستند و بطور کلی برای رفع نیاز صنعت‌هاست. در واقع قرار نیست به حوزه آب شهری ورود پیدا کنیم و حتی در فازهای پیشرفتی این پروژه نیز چنین موضوعی دیده نشده است.

  سد چگین مشکلات فنی دارد

با این حال حسین عبده تبریزی، کارشناس بازار سرمایه در این خصوص می‌گوید: تجربه بورس برق نشان‌دهنده آن است که در هنگامی که مقدار قابل‌ملاحظه‌ای از یک بخش اقتصادی به یارانه وابسته باشد، در واگذاری سازوکار معاملات به بازار، باید توجه کامل به موضوع یارانه‌ها داشته باشیم و تلاش مبنی بر این باشد که یارانه‌های موردنظر دولت از طریق سازوکار بازار، پرداخت شود. بنابراین احتمالاً شروع کار بورس با آب تولیدی سد چگین، بهترین نقطه آغاز نیست، چرا که این سد در حال حاضر مشکلات حقوقی و فنی متعدد دارد.

وی خاطرنشان کرد: اگر واقعا اراده برای انجام این کار وجود داشته باشد و تدبیر عمل نیز در کنار آن لحاظ شود، اکنون زمان مناسبی برای سپردن فروش آب به بورس نیست زیرا التهابات سیاسی اقتصادی در فضای عمومی کشور وجود دارد. همچنین شروع این کار می‌تواند به صورت محلی و منطقه‌ای، در مکان‌هایی که تقاضای صنعتی بالاست و تقاضای مصرفی و فشار اجتماعی نیز وجود دارد، صورت بگیرد و کم کم این بازار محلی به بورس آب کشور بدل شود. به دلیل اهمیت آب، بی‌شک مدت زمان زیادی طول نخواهد کشید که بخش آب، قسمت مهمی از بورس انرژی را تشکیل ‌دهد.

  سختی تامین مالی صنعت آب

وی در ادامه افزود: تدارک برای آماده‌شدن بورس انرژی جهت انجام معاملات آب، بخش آسان‌تر مساله است. تأمین مالی صنعت آب از طریق بورس نیز بسیار آسان خواهد بود. آن‌چه مهم است تعریف درستی از «اقتصاد آب» و سازوکار بازار است؛ بحث فنی بورس آب در مقام بعدی اهمیت است.

به گفته عبده تبریزی، مساله وجود اراده سیاسی حل مساله، با وجود ضرورت‌هایی که حل موضوع از نظر اقتصادی دارد، هنوز روشن نشده است. البته، تصمیم‌گیران در معرض فشارهای اجتماعی و سیاسی بسیاری برای حل معضل آب هستند. حتی در بخش برق که تبدیل آن به کالای بازارپذیر به‌مراتب آسان‌تر بود، هنوز اراده سیاسی در چارچوب اقتصاد سیاسی کشور بر این امر قرار نگرفته است.

  معاملات برق در بورس موفقیت آمیز نبود

محمد اسفندیاری، مدیر کالا و انرژی کارگزاری بانک توسعه صادرات نیز در این باره به «تعادل» گفت: نمی‌توان گفت که عرضه برق در بورس انرژی موفقیت‌آمیز بوده است، در این بازار نیروگاه‌ها تمایلی برای عرضه برق تولیدی خود در بورس انرژی ندارند زیرا قیمت‌ها دستوری و کنترل شده است و در واقع خبری از رقابت عرضه و تقاضا در این رینگ معاملاتی دیده نمی‌شود.

وی در ادامه به بیان توصیفی از تاریخ معاملات برق در بورس انرژی پرداخت و گفت: در مقطعی اختلاف قیمت این بازار و بازار خارج از بورس، اختلاف 2 برابری داشت که در این میان، ‌قیمت بورس دست پایین را پوشش می‌داد. در آن زمان نیروگاه‌ها حجم بسیار کمی را عرضه می‌کردند که می‌خواستند با آن آماری برای رزومه داشته باشند و در بسیاری از اوقات هم خرید انجام نمی‌شد یا شرکت‌هایی که با خود نیروگاه‌ها هماهنگ شده بودند، ‌خرید می‌کردند. بطور کلی بورسی در زمینه برق وجود نداشت و موفقیت آمیز نبود.

اسفندیاری اظهار کرد: بنابراین اگر برای آب هم قرار است این اتفاق بیفتد، موفقیت آمیز نخواهد بود زیرا آب کالای استراتژیکی است که با توجه به این مساله خشکسالی، کشف نرخ آن به قیمت واقعی انجام نمی‌شود. اگر این عرضه انجام شود، ‌به نظر می‌رسد که برخی از شرکت‌های خریدار آن را به صورت دستوری انجام می‌دهند و برخی از شرکت‌ها را خودشان معرفی می‌کنند. فروشنده نیز انحصاری است و به نظرنمی رسد که در کوتاه‌مدت و میان مدت مثمر ثمر باشد.

مدیر کالاو انرژی کارگزاری بانک توسعه صادرات خاطرنشان کرد: شاید این بازار در بلندمدت اگر بورس به موفقیت نسبی برسد، ‌آن هم در شرایطی است که‌ بورس واقعی شود، در آن کشف نرخ صورت می‌گیرد و عرضه و تقاضای واقعی انجام شود. با این شرایط شاید ‌این اتفاق نیز به روند متعادل و مطلوبی برسد.

  عرضه آب با حساسیت دوبرابری نسبت به برق

همچنین محمدرضا اسلامی، دیگر کارشناس بورس انرژی در گفت‌وگو با «تعادل» در این خصوص گفت: بدنه اصلی شرکت بورس انرژی ایران را می‌توان بر اساس معاملات محصولات نفتی و پتروشیمی و معاملات برق استوار دانست، گرچه از معاملات اوراق قراردادهای سلف موازی استاندارد که با هدف تامین مالی شرکت‌های عرضه‌کننده اینگونه اوراق صورت می‌پذیرد نیز نمی‌توان چشم پوشی کرد. عامل اصلی و تاثیرگذار در ارزش و حجم معاملات برق از ابتدای راه‌اندازی تاکنون، تزریق منابع مالی از سوی وزارت نیرو و افزایش توانمندی‌های خرید شرکت‌های توزیع برق در این بازار مالی است. هم‌اکنون با هدف معاملات مستقیم برق بین نیروگاه‌ها و مصرف‌کنندگان بالای 5 مگاوات نیز به کمک بستر شرکت بورس انرژی ایران و ایجاد مزایای قیمتی برای خریداران از یک سو، و تامین نقدینگی برای فروشندگان از سوی دیگر، شاهد عرضه‌های برق در تابلوی معاملات فیزیکی شرکت بورس انرژی ایران هستیم.  وی در ادامه افزود: در حال حاضر بحث ورود آب به بورس انرژی مطرح شده که از سوی مدیران ارشد این صنعت در حال پیگیری است. سیاست دولت دوازدهم به گفته وزیر نیرو مدیریت مصرف آب است و در همین راستا تمامی برنامه‌های وزارت نیرو بر همین اصل پایه‌گذاری شده است و اصلاح نرخ آب بها مصرفی یکی از ضرورت‌های اجرایی مدیریت اقتصاد آب در کشور ایران است. در این زمان که زمزمه‌هایی از راه‌اندازی بورس آب یا به بیان بهتر، ورود آب به بازار سرمایه و حضور در بورس انرژی به گوش می‌رسد. باید دید هدف مدیران ارشد وزارت نیرو در این خصوص استفاده از توانمندی های ارزشمند بازار سرمایه در استفاده از روش‌های نوین تامین مالی است یا کشف نرخ عادلانه محصول آب در بورس انرژی و ایجاد بستری امن و شفاف برای معاملات این ماده حیاتی است یا سازکاری با رویکرد تمامی موارد مذکور که می‌تواند گامی بزرگ در اقتصاد آب ایران به شمار‌ آید.

 وزارت نیرو یکی از حامیان اصلی راه‌اندازی بورس انرژی ایران بوده است، اما وابستگی این وزارت خانه به یارانه‌های دولت و ردیف بودجه‌ای مصوب وزارت خانه در سال‌های اخیر، نوسانات زیادی را در تزریق منابع مالی به بورس انرژی به همراه داشته است. رشد چشمگیر معاملات برق در برهه‌هایی از زمان و رکود معاملات برق در زمانی دیگر در بورس انرژی حاصل همین وابستگی وزارت نیرو جهت تامین بودجه لازم برای معاملات برق در بورس است.

اسلامی خاطرنشان کرد: با توجه به حضور شرکت آب و فاضلاب در ساختار اصلی وزارت نیرو آغاز به کار این بورس، برای تمامی فعالین صنعت آب جذاب شود. همچنین با نقش پررنگتر وزارت نیرو و زیر ساخت‌های قوی حاصل از چندین سال تجربه معاملات برق در بورس انرژی، در نهایت شاهد راه‌اندازی بسته‌ای کامل از انواع خدمات حوزه مالی تحت عنوان بورس آب در شرکت بورس انرژی ایران باشیم. همچنین باید توجه داشت که با توجه به وابستگی کامل آب بهای مصرفی در تمامی بخش‌ها اعم از خانگی، کشاورزی، صنعتی و ... به تصمیمات دولت و یارانه‌ای بودن صنعت آب در ایران، راه‌اندازی بورس آب نیازمند رویکردی دقیق و در سطح کلان کشور است که این امر نیازمند ایفاد نقش پررنگ تمامی ارکان بازار سرمایه و نهادهای مربوط به صنعت آب قرار دارد.