حذف چهار صفر از پول ملی در دستور کار دولت

   تومان جایگزین 10 هزار ریال و ریال جدید جایگزین 100 ریال می‌شود   

  انتقاد وارد به رابطه ریال و تومان در حذف صفرها

گروه بانک و بیمه| محسن شمشیری|

پیشنهاد بانک مرکزی که در سال گذشته مبنی بر حذف چهار صفر از پول ملی به هیات دولت ارایه شده بود، برای بررسی در دستور کار کمیسیون اقتصادی هیات دولت قرار گرفت. حذف چهار صفر از پول ملی در کمیسیون اقتصاد هیات دولت بررسی می‌شود و براساس پیشنهاد مطرح شده، یک تومان جایگزین 10 هزار ریال و ریال جدید جایگزین 100 ریال می‌شود. بدین‌ترتیب با جایگزین شدن تومان، در واقع سه صفر حذف می‌شود و با جایگزین شدن ریال جدید به جای 100 ریال قدیم دو صفر حذف می‌شود که این موضوع یک تناقض آشکار از نظر عرف نام‌گذاری و رابطه ریال و تومان در طول 700 سال اخیر است. زیرا اگر هدف حذف چهار صفر است باید تومان جایگزین 10 هزار ریال شود و اگر هدف حذف سه صفر است باید ریال جدید معادل 1000 ریال قدیم باشد تا رابطه تومان و ریال همچنان یک تومان برابر 10 ریال باشد.

به گزارش «تعادل»، در طول تاریخ 700 سال اخیر، همواره تومان معادل 10 هزار بوده که از 10 هزار دینار طلا به تدریج با حذف صفر و تبدیل واحدهای پولی و کم ارزش شدن آن به سمت 10 ریال حرکت کرده و همواره مردم از 1304 تاکنون یک تومان را معادل 10 ریال قبول کرده‌اند و در عرف مردم و بازار و جامعه تومان معادل 10 ریال بوده است و لذا تغییر آن عملا مشکلاتی را در بیان و کلام و حساب و کتاب مردم ایجاد خواهد کرد.

 در سال‌های قبل از انقلاب نیز یک ریال معادل 100 دینار رایج بوده است که نشان می‌دهد موضوع کاهش صفر قبلا نیز وجود داشته است و یک تومان معادل 10 هزار دینار به تدریج به 1000 دینار یا 10 ریال در دوران رضاخان تبدیل شده است. لذا باید توجه داشت که با بی‌ارزش شدن چهار صفر فعلی که عملا مردم 10 هزار ریال را تقریبا در هیچ معامله‌ای نمی‌توانند استفاده کنند، نیازی به استفاده از نام ریال یا حذف دو صفر نیست و حذف چهار صفر کاملا پذیرفته شده است و مردم حتی اسکناس چک پول 500 هزار ریالی را معادل 50 تومان نام می‌برند و اسکناس 1 تا 5 هزار تومانی نیز به راحتی می‌تواند به سکه 1 تا 5 تومانی تبدیل شود.

براین اساس، از آنجا که چهار صفر فعلی عملا بی‌ارزش است به سرعت موضوع جایگزین شدن ریال جدید به جای 100 ریال قدیم به حاشیه خواهد رفت و همان تومان در معاملات و همچنین در آمار و ارقام، حساب و کتاب و دفاتر و گزارش‌های مالی جایگزین چهار صفر قبلی خواهد شد و عملا ریال استفاده‌ای نخواهد داشت و لذا دولت بهتر است موضوع استفاده از ریال را کلا حذف کند و به خصوص برخلاف عرف جامعه و بازار و مردم در 700 سال اخیر عمل نکند و نرخ برابری تومان با 10 ریال را به هم نزند. زیرا قانونی پذیرفته می‌شود که مردم آن را با عرف و آداب مرسوم همخوان بدانند. وقتی در 700 سال اخیر تومان به خاطر جبر حمله مغول در بازار حاکم شده و همواره معادل 10 هزار دینار طلا تا 10 ریال در 100 سال اخیر تغییر ارزش داشته اما همچنان استفاده شده، لذا نمی‌توان تومان جدید را معادل 100ریال پذیرفت.  به عبارت دیگر، عملا کسی از 100 ریال فعلی یا 1 ریال جدید استفاده نخواهد کرد و تومان را با 100 ریال جدید نخواهد پذیرفت.

لذا بهتر بود که عرف کنونی رعایت شده و همان ریال جدید معادل 1000 ریال قدیم جایگزین شود زیرا مردم یک تومان را معادل 10 ریال می‌دانند و عملا باید سه صفر از ریال حذف شده و ریال جدید جایگزین 1000 ریال قدیم شود و یک تومان مانند شرایط فعلی معادل 10ریال جدید یا 10 هزار ریال فعلی باشد.

دوم، موضوع نام‌گذاری تومان به جای ریال است و اگرچه در 700 سال گذشته تاریخ ایران تومان در عرف بازار و حساب و کتاب‌ها مطرح بوده و همه پول‌ها و ارزش طلا و... به تومان سنجیده شده و یادگار حمله مغول و رنج ملت ایران بوده است و در ابتدا معادل 10 هزار دینار طلا بوده است، اما چون یک واژه گرفته شده از زمان حمله مغولان به ایران بوده و یک کلمه ترکی مغولی به معنای 10 هزار سرباز است، بهتر بود که نام ایرانی یا باستانی جایگزین ریال شود از مردم در این مورد نظر سنجی‌هایی صورت بگیرد تا مثلا کرشه، دریک، پول، قران، دینار، ایرا و... جایگزین شود و پول ملی یادگار فتح ملی باشد نه اشغال کشور توسط مغولان

  روند حذف چهار صفر

حذف صفر از پول ملی ایران در جمهوری اسلامی تاکنون چندین بار مطرح شده، اما هیچ‌گاه اقدامات اجرایی به صورت جدی در راستای آن انجام نگرفته است که سال‌های ۱۳۷۲ و ۱۳۸۶ از نمونه‌های بارز این موضوع بوده است. نخستین جرقه از جدی‌شدن دوباره حذف چهار صفر از پول ملی زمانی زده شد که بانک مرکزی در دی ماه سال گذشته از اسکناس ۵۰ هزار تومانی جدید خود رونمایی کرد و در طراحی این اسکناس نکاتی وجود داشت که توجه برخی را به خود جلب کرد.

نکته مهم نخست، استفاده از رنگ‌آمیزی متفاوت در ارقام چاپ‌شده روی اسکناس بود؛ به‌طوری که چهار صفر بعد از عدد ۵۰ با رنگ متفاوت و کم‌رنگ‌تر طراحی شده و در قسمت پایینی اسکناس نیز عدد ۵۰ به‌طور جداگانه درج شده بود.

۱۶ دی ماه بود که عبدالناصر همتی، رییس‌کل بانک مرکزی در نشستی که به دعوت فراکسیون ولایی مجلس شورای اسلامی برگزار شد، سیاست‌های پولی و ارزی دولت را تشریح و اعلام کرد که لایحه حذف چهار صفر از پول ملی، روز گذشته از سوی بانک مرکزی تقدیم دولت شده است و امیدوارم هر چه سریع‌تر این مهم به نتیجه برسد.

اما پس از این طرح این موضوع از سوی همتی، بار دیگر این موضوع مسکوت ماند و این‌طور به نظر رسید که این‌بار نیز عزم جدی برای این اقدام وجود ندارد، حال آنکه همتی نیز این موضوع را نیازمند کار کارشناسی بسیار و زمانبر دانسته بود.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر هیات دولت، با پیشنهاد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، طرح اصلاح نظام پولی کشور در قالب حذف چهار صفر از واحد پولی کنونی و تعریف واحد پولی جدید و بازنگری در اقطاع اسکناس و مسکوک در دستور کار دولت قرار گرفته است.

براساس این طرح واحد پولی ملی جدید تحت عنوان «تومان» تعریف می‌شود که هر «تومان» معادل ده هزار (۱۰۰۰۰) ریال فعلی و یکصد (۱۰۰) «ریال جدید» خواهد بود.

با اجرای طرح حذف ۴ صفر از پول ملی ضمن تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی و کاهش هزینه‌های چاپ و نشر اسکناس و مسکوک، کارٱمدی نظام پولی جدید طی سال‌های آتی استمرار یافته و نرخ برابری واحد پول ملی با ارزهای جهان روا در کوتاه‌مدت آثار روانی مثبتی به همراه خواهد داشت.

وجود تورم مزمن و کاهش قدرت خرید واحد پول ملی مشکلاتی از قبیل افزایش قابل توجه حجم اسکناس در گردش، استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره و مسائل محاسباتی ناشی از آن، خارج شدن مسکوکات از چرخه مبادلات اقتصادی، افت حیثیت ظاهری پول ملی در مقایسه با سایر اسعار بین‌المللی، عدم کاربرد اضعاف پول ملی (دینار) و نیز عدم استفاده از نام واحد پول رسمی (ریال) و جایگزینی آن با واژه غیررسمی «تومان» را به دنبال داشته است. علاوه‌براین، بالا بودن استهلاک اسکناس به دلیل نگهداری آن در حجم بالا، هزینه بالای چاپ و امحای اسکناس و همچنین استهلاک بالای دستگاه‌های خودپرداز و پول‌شمار از دیگر پیامدهای منفی کاهش ارزش واحد پول ملی به حساب می‌آید.

با توجه به تحولات اقتصادی پیش‌آمده طی دهه‌های اخیر، ضرورت اصلاح نظام پولی کشور و بازآرایی جایگاه اسکناس و مسکوک در مبادلات نقدی آحاد جامعه به‌شدت احساس می‌شود. شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (۱۰۰=۱۳۹۵) از ۰.۰۵۶ در سال ۱۳۵۰ به ۱۵۳.۶ در آبان سال ۱۳۹۷ (۲۷۴۳ برابر) رسیده است؛ این در حالی است که بزرگ‌ترین قطع اسکناس با احتساب ایران‌چک بانک مرکزی در این مدت متناسب با نرخ تورم تعدیل نشده و تنها ۵۰‌ برابر (از ۱۰ هزار به ۵۰۰ هزار ریال) افزایش یافته است که در مجموع کاهش کارایی پول ملی در تسویه مبادلات جاری فعالین اقتصادی کشور را به همراه داشته است. از سوی بانک مرکزی طول «دوره گذار» از «ریال» به «تومان» ۲۴ ماه پیشنهاد شده است و در این مدت اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی جمع‌آوری و جایگزین می‌شود.

از تاریخ رواج قانونی «تومان» در کلیه قوانین خاص و عام، «تومان» جایگزین «ریال» به عنوان واحد رسمی پول جمهوری اسلامی ایران خواهد شد، «تومان» بر مبنای نرخ برابری جایگزین می‌شود. همچنین مبالغ مندرج در تمامی تعهدات و اسناد و دفاتر و قراردادها از تاریخ رواج قانونی «تومان» باید به این پول تقویم و ثبت و مطالبه شود و هرجا که در تعهدات و اسناد و دفاتر تجاری و قراردادها تا قبل از تاریخ رواج «تومان» از واحد «ریال» استفاده شده است، تقویم این مبالغ براساس نرخ برابری به تومان الزامی خواهد بود.

چگونگی عملیات حسابداری، مالی، مالیاتی، محاسباتی، آماری، تهیه و تنظیم صورت‌های مالی، داده‌های تاریخی، ثبت اطلاعات، اصلاح دفاتر و حساب‌ها و گرد کردن اعداد، در دستگاه‌های اجرایی و همچنین توسط اشخاص حقیقی و حقوقی که طبق مقررات قانونی مربوط مکلف به نگهداری دفاتر تجاری هستند، در فرآیند تغییر واحد پول قانونی کشور، بر طبق آیین نامه‌ای خواهد بود که طرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون مشترکان «توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» تهیه و به تصویب هیات وزیران می‌رسد.

 تجارب اصلاح نظام پولی در سایر کشورهای جهان

از سال ۱۹۲۳ تاکنون بیش از ۵۰ کشور اقدام به حذف صفر از پول‌های ملی خود نموده‌اند.

این طرح در برخی کشورها اهم از توسعه یافته یا در حال توسعه و نوظهور اجرا شده است.

تا ابتدای دهه ۱۹۴۰، صفرزدایی از پول ملی تنها در منطقه اروپا اجرا شد.

از ابتدای دهه ۱۹۷۰ تا ابتدای دهه ۱۹۹۰، کشورهای امریکای لاتین از نظر دفعات و تعداد حذف صفر، پیشرو بودند.

اما در دهه ۱۹۹۰ این سیاست در سایر مناطق جهان نیز اجرا شد که به لحاظ دفعات اجرا جهش قابل توجهی نسبت به دوره‌های قبل داشته است.

آخرین نمونه حذف صفر در دهه ۲۰۰۰: زیمبابوه با رکورد حذف ۱۰ و ۱۲ صفر از پول ملی به ترتیب در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ است.

جدیدترین مورد در حال حاضر: بلاروس با حذف چهار صفر از پول ملی در جولای ۲۰۱۶ است.