آیا انتظار افزایش اشتغال از رشد منفی بجاست؟
گروه اقتصاد کلان| امیرعباس آذرم‌وند|
برنامه ششم توسعه در حالی تحقق 950 هزار شغل در سال را پیش‌بینی کرده بود که برای این مهم ضرورت رشد هشت درصدی اقتصاد را هم مدنظر داشت؛ رشدی که پیش‌نیازش جذب سرمایه‌گذاری حدود 800 هزار میلیارد تومان است. با این همه زمانی برنامه ششم به اجرا در آمد که تازه برجام به سرانجام رسیده بود و نویسندگان برنامه انتظار بازگشت دوباره تحریم‌ها را نداشتند. گرچه از همان زمان برخی اقتصاددانان مانند فرشاد مومنی نقدهایی به مفاد این برنامه داشتند ولی اکنون آن مباحث دیگر جایی در تحلیل‌ها ندارد چرا که وضعیت به کلی تغییر کرد، با این وجود دولت هنوز وعده ایجاد یک میلیون شغل در سال را می‌دهد. در مقابل کارشناسان اقتصادی به این صحبت‌ها با تردید می‌نگرند و با توجه به وضعیت اقتصادی موجود امکان افزایش اشتغال زایی در سال جدید را رد می‌کنند. حتی برخی نیز پا را فراتر می‌گذارند و اعلام می‌کنند اگر دولت اشتغال موجود را هم حفظ کند، کاری بزرگ انجام داده است. با این همه به نظر می‌رسد سازمان برنامه و بودجه امیدوار به وعده‌هایی است که رییس این نهاد گاه و بی‌گاه می‌دهد و چنانچه این وعده‌ها عملی شوند، احتمالا نوبخت می‌تواند تمامی منتقدان خود را به تحسین وا دارد.
به گزارش «تعادل»، در همین رابطه محمدباقر نوبخت کشور در نشست مشترک این سازمان با اعضای فراکسیون اشتغال مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: سازمان برنامه و بودجه کشور در کنار دیگر وظایف و ماموریت‌هایی که ایفا می‌کند، به موضوع اشتغال هم در سال رونق تولید اهتمام خاصی دارد و امیدواریم با همکاری فراکسیون اشتغال مجلس شورای اسلامی و نیز همه نهادها و ارکان حاکمیت و دولت، بتوانیم به توسعه اشتغال و در نهایت رشد و توسعه کشور کمک کنیم.
رییس سازمان برنامه و بودجه گفت: در سال جاری علاوه بر ایجاد اشتغال که حدود یک میلیون فرصت شغلی است، برای جلوگیری از ریزش اشتغال هم برنامه داریم و با تمام وزرا و دستگاه‌های مرتبط و نیز استان‌ها هماهنگی و مذاکرات لازم را استمرار خواهیم داد. در این رابطه عبدالله مشکانی، کارشناس امور اقتصادی، این گفته‌های نوبخت را رد کرد و شرایط اقتصادی کشور را به گونه‌ای ارزیابی کرد که احتمالا بخشی از اشتغال فعلی هم از دست خواهد رفت.
ساختمان و کشاورزی کمی از فشارها می‌کاهند
این در حالی است که آخرین آمار منتشر شده از نرخ رشد اقتصادی در 9 ماهه نخست سال 97 حاکی از رشد منفی 3.8 درصدی بود که بخش صنعت بیشترین رشد منفی را با منفی 7.9 درصد به خود اختصاص داد. با تداوم احتمالی رشد منفی اقتصاد در سال جاری و منفی باقی ماندن رشد صنعت طبیعتا ایجاد شغل سخت‌تر از قبل هم خواهد بود. آن طور که در میانه سال 96 عیسی منصوری معاون اشتغال وزارت کار گفته بود اقتصاد ایران در شرایط عادی توان ایجاد 500 هزار شغل را دارد که با اعمال تحریم‌ها و منفی شدن رشد اقتصاد قطعا از دامنه این نیز کاسته خواهد شد. برای امسال نیز اغلب تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌ها از رشد منفی 6 درصد خبر می‌دهند. این میان هادی حق شناس، کارشناس امور اقتصادی و نماینده پیشین مجلس، در گفت‌وگو با «تعادل» و با اشاره به اتفاقات ابتدای سال، یعنی بارش‌های فراوان و سیل، گفت: اقتصاد ایران در سال جاری رشدی منفی خواهد داشت. رشد منفی امسال بنا بر پیش‌بینی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس و صندوق بین‌المللی پول حتی از سال گذشته نیز بیشتر است. همچنین بخش صنعت مانند سال گذشته بیش از هر بخش دیگری رشد منفی را تجربه می‌کند که این عوامل دست به دست یکدیگر می‌دهند و اشتغال را تهدید می‌کنند. او ادامه داد: با این همه اتفاقاتی افتاد که می‌تواند تا حدودی برای اقتصاد ایران نقش مسکن را بازی می‌کند. سیل و بارش‌های ابتدای سال هر چند بسیاری از هموطنان ما را دچار مشکل کرد اما از منظر اقتصادی فرصت‌هایی را هم به وجود آورد. از جمله تخریب پل‌ها و منازل مسکونی که به چند ده هزار می‌رسد شرایط را برای رشد و رونق بخش ساختمان فراهم آورده و در این بخش هم رشد اقتصادی مثبت خواهد شد و هم اشتغال. بخش ساختمان همواره یکی از بخش‌های اشتغالزا در کشور است به ویژه که سهم اصلی اشتغال در این بخش را نیروی کار کمتر متخصص به دست می‌اورد که طبعا جزو اقشار فرودست جامعه محسوب می‌شوند. این میان باید توجه داشت که ساخت پل‌ها می‌تواند زیرساخت‌های کشور را فراهم آورد و امیدوارم این‌بار با توجه به شرایط کشور، استانداردها کاملا رعایت شوند تا در مشکلات بعدی مردم دچار این مسائل نشوند.
این نماینده پیشین مجلس تاکید کرد: البته دولت هم وعده داده در بخش نوسازی بافت‌های فرسوده فعال‌تر شود. مجلسی‌ها نیز در طرحی با عنوان خنثی کردن تحریم‌های امریکا، تسهیلات ویژه‌ای برای این بخش در نظر گرفتند که به هر حال اثرات مثبتی بر رشد ساخت و ساز و توسعه بخش مسکن خواهد داشت که همگی در نهایت می‌توانند به افزایش اشتغالزایی در این بخش منجر شوند.
وی با اشاره به بارش‌های فراوان افزود: در بخش کشاورزی هم با وجود نابودی بخشی از محصولات پارسال، شرایط برای یک سال زراعی خوب فراهم شده است. هنگامی که ادعا می‌شود در یک هفته اول امسال به اندازه کل سال گذشته باران آمده، یعنی شرایط برای کشاورزان و دهقانان فراهم شده تا در سالی بهتر اقدام به کاشت کنند. از عوامل اصلی شرایط نامناسب کشاورزان تغییر اقلیم و کاهش بارش بود که خوشبختانه این عامل برای سال جاری تا حدود زیادی رفع شده است.
او تاکید کرد: با این همه نباید انتظار رشد مثبت اقتصادی داشت چرا که در نهایت رشد بخش کشاورزی و ساختمان اولا به اندازه‌ای نیست که بازدهی کل اقتصاد کشور را مثبت کند و دوما این دو بخش سهم چشمگیری در کل اقتصاد ندارند. اما می‌توان با برنامه‌ریزی اصولی‌تر در این دو بخش هم زهر رشد منفی اقتصاد را گرفت و هم تا حدودی کاهش اشتغال را کنترل کرد و از مهاجرت بیشتر روستاها به شهرها هم جلوگیری به عمل آورد. البته شنیده می‌شود از سال گذشته تا حدودی مهاجرت از شهرهای بزرگ به کوچک و حتی روستاها رشد کرده که طبعا با رونق کشاورزی می‌توان تا حدودی به این روند سر و سامان داد. حتی در بخش اشتغالزایی هم بعید می‌دانم ما با کاهش نرخ بیکاری و افزایش اشتغال مواجه شویم اما این دو بخش می‌توانند فرصت‌هایی را فراهم کنند که حداقل مشکلات کمتر از ارزیابی‌های پیشین باشند. هرچند تحریم‌ها از آبان ماه سال 97 به اجرا درآمد و به این اعتبار محدودیت‌های کمتری در سال گذشته نسبت به امسال وجود داشت ولی نرخ بیکاری رشد کرد و به 12 درصد رسید. از این مقدار 25.1 درصد نرخ بیکاری به افراد زیر سال در جامعه تعلق دارد.
بدون رشد صنعت، اشتغالزایی ممکن نیست
عبدالله مشکانی، کارشناس امور اقتصادی در حالی که نسبت به وعده‌های رییس سازمان برنامه و بودجه ابراز تردید می‌کند، در رابطه با آمارهای اعلام شده از رشد منفی اقتصاد در سال گذشته و وضعیت ایجاد اشتغال به «تعادل» گفت: برای این مهم مساله اصلی این است که رشد اقتصادی در کدام بخش‌ها حاصل شده است. با توجه به اینکه رشد اقتصادی سال گذشته منفی بوده و برای امسال هم منفی خواهد شد، مساله این است که از کدام بخش‌ها رشد اقتصادی تضعیف می‌شود، طبیعتا در این مرحله در همان بخش‌ها بیشترین رشد منفی را هم شاهد خواهیم بود.
او افزود: در سال‌های گذشته بارها دیدیم رشد بخش نفت موجب رشد اقتصادی شده مثلا در سال 95 رشد اقتصادی کشور بیش از 12 درصد اعلام شد ولی اقتصاد ایران با وجود این رشد بسیار زیاد چندان متحول نشد. زیرا این رشد در بخش نفت بود و بخش نفت اشتغال را چندان تغییر نمی‌دهد و تنها سرمایه می‌آورد.
بخش نفت تنها 200 هزار شغل در کشور ایجاد کرده، کمتر از یک درصد کل اشتغال موجود در کشور. این کارشناس اقتصادی در رابطه با صحبت‌های نوبخت که وعده ایجاد یک میلیون شغل را برای امسال داده تاکید کرد: برای ایجاد یک میلیون شغل، نیاز به حداقل رشد پنج درصدی است، برای رشد پنج درصدی باید تولید ناخالص داخلی 20 میلیارد دلار رشد کند و برای این نیز به 200 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است که در نهایت یک میلیون شغل ایجاد شود. این اعداد و ارقام در شرایط فعلی اقتصاد ایران موجود نیست. در سال 89 آقای احمدی‌نژاد وعده ایجاد یک میلیون و 800 هزار شغل را داد ولی در پایان نه تنها این مهم عملی نشد بلکه 300 هزار شغل موجود هم از بین رفت.
او ادامه داد: هنگامی که این سرمایه وجود ندارد و صنعت بیشترین رشد منفی را در میان بخش‌های دیگر دارد و بخش کشاورزی نیز سهم ناچیزی از کل اقتصاد و اشتغال دارد، اساسا صحبت کردن از اشتغالزایی تنها استفاده تسکینی برای جامعه دارد و در عمل هیچ امکانی برای اجرایی ندارد. هر چند اگر امروز هم بتوان افکار عمومی را با وعده آرام کرد، در پایان سال چنین کاری را نمی‌شود انجام داد.
مشکانی در رابطه با سهم بیش از 50 درصدی بخش خدمات در اشتغال کشور توضیح داد: خدمات به‌طور کلی دو نوع است، اول خدمات مبتنی بر تولید داخل که سبب توسعه کشور هم می‌شود و به‌شدت وابسته به صنایع داخلی است که طبیعتا با منفی شدن رشد این بخش، اشتغال این بخش خدمات بیش از هر بخشی تهدید می‌شود. نوع دیگر خدمات وابسته به واردات است که در بخش‌های فروش، بازاریابی و... عده‌ای را شاغل می‌کند که هر چند برای توسعه کشور مفید نیست ولی به هر حال یک بخشی را شاغل کرده است.
یک تا دو میلیون شغل از بین خواهند رفت
وی ادامه داد: در بخش خدمات مبتنی بر تولید داخل، منفی شدن رشد صنعت و در بخش خدمات وابسته به واردات هم افزایش قیمت دلار و اعمال تحریم سبب می‌شود اشتغالزایی آنها تهدید و در نهایت اشتغال ایجاد شده در گذشته هم با مشکل مواجه شود. درنتیجه من فکر نمی‌کنم حتی از بخش خدمات هم اشتغال زایی ویژه صورت بگیرد.
او افزود: این نشان می‌دهد که بخش خدمات ایران با چین و امریکا است، در چین و امریکا خدمات در حالی پیشتاز اشتغال هستند که کاملا وابسته به تولیدات داخلی هستند ولی در ایران شرایط به کلی متفاوت است و کارشناسانی که به نقش بخش خدمات تاکید می‌کردند هیچ‌گاه نتوانستند پاسخی برای این مساله بیابند. مشکانی در رابطه با ارزیابی خود از وضعیت اشتغال کشور تا پایان سال جاری گفت: شخصا باوری به وعده‌های آقای نوبخت ندارمد و براساس برآوردهایی که وجود دارد و ارقامی که به عنوان رشد اقتصادی اعلام می‌شود معتقدم تا پایان سال نه تنها شغل جدیدی ایجاد نخواهد شد بلکه حدود یک تا دو میلیون شغل موجود هم از بین می‌رود. بیشتر اشتغالی که تهدید می‌شود و از بین خواهد رفت هم سبب بیکار شدن جوانان می‌شود. در حال حاضر هم بیشترین نرخ بیکاری در کشور را افراد زیر 30 سال دارند و به نظر من تا پایان سال جاری باز هم از نرخ اشتغال این افراد کاسته خواهد شد.
