عملیات بازار باز و کریدور نرخ سود بین بانکی

حسین  میثمی|

در الگوی نوین سیاست‌گذاری پولی، بانک مرکزی با تشکیل کریدور نرخ سود در بازار بین‌بانکی و استفاده گسترده از عملیات بازار باز، به صورت غیردستوری نرخ‌های سود موجود را به سمت نرخ هدف هدایت می‌کند. دستورالعمل عملیات بازار باز طبق وعده رییس کل بانک مرکزی در تاریخ ۲۷ فروردین ماه ۱۳۹۸ به تصویب شورای پول و اعتبار رسید. به نظر می‌رسد این اقدام صحیح که نوعی تحول بنیادین در سیاست‌گذاری پولی بانک مرکزی محسوب می‌شود، می‌تواند در آینده ابزارهای در اختیار بانک مرکزی جهت دستیابی به اهدافی مانند کنترل تورم را تقویت کند. هر چند جزییات این طرح هنوز بطور کامل اعلام نشده، اما از اطلاعات موجود به نظر می‌رسد منطق اجرای این طرح فراهم نمودن امکان عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی از مسیر تشکیل کریدور نرخ سود در بستر تسهیلات قاعده‌مند

 (Standing Facilities) است. «تسهیلات قاعده‌مند» عبارتی جامع جهت توصیف کلیه روش‌های سپرده‌پذیری بانک مرکزی با نرخ کف و ارایه تسهیلات در نرخ سقف محسوب می‌شود. سازوکار اعمال سیاست‌ پولی در این چارچوب بدین صورت است که ابتدا بانک مرکزی بر اساس پیش‌بینی‌هایی که دارد، تورم هدف خود در میان‌مدت را تعیین نموده و آن را به عنوان هدف غایی به عموم اعلام می‌کند. در ادامه مسیر نرخ سود کوتاه‌مدت به نحوی تنظیم می‌شود که در یک بازه زمانی معقول نرخ تورم واقعی به نرخ تورم هدف‌گذاری شده نزدیک شود. شیوه کار در عمل به این صورت است که ابتدا نرخ سود واقعی بازار بین‌بانکی (که اصطلاحا نرخ بازاری نامیده می‌شود) توسط بانک مرکزی شناسایی می‌شود. در ادامه با استفاده از امکانات تسهیلات‌دهی و سپرده‌پذیری بانک مرکزی (تسهیلات قاعده‌مند)، «کریدور نرخ سود» شکل می‌گیرد. نرخ کف کریدور، میزان سودی است که بانک مرکزی به منابع سپرده‌گذاری شده بانک‌ها نزد خود پرداخت می‌کند و سقف آن، نرخی است که بانک مرکزی بابت ارایه تسهیلات از بانک‌های متقاضی درخواست می‌نماید. بنابراین، نرخ‌های سود تسهیلات قاعده‌مند عملا بستری مناسب برای بانک مرکزی جهت هدایت نرخ رایج بازار بین‌بانکی با استفاده از عملیات بازار باز را فراهم می‌کند  به عبارت دیگر، با توجه به اینکه نرخ سود بازاری بین نرخ کف و سقف کریدور قرار داشته و از طرفی نرخ سود هدف بانک مرکزی نیز با توجه به اهداف نهایی (مانند کنترل تورم) مشخص گردیده، بانک مرکزی قادر خواهد بود با ورود در بازار بین‌بانکی و تحت تاثیر قرار دادن عرضه و تقاضای ذخایر در این بازار (از طریق خرید و فروش انواع اوراق بهادار اسلامی یا صکوک)، نرخ بازاری را به نرخ هدف خود نزدیک کند. در واقع در شرایطی که نرخ بازاری بالاتر از نرخ هدف باشد، بانک مرکزی می‌تواند نسبت به خرید اوراق بهادار در بازار بین‌بانکی اقدام نموده و با این کار عرضه ذخایر افزایش و نرخ کاهش می‌یابد. در مقابل، اگر نرخ پایین‌تر از نرخ هدف باشد، بانک مرکزی با فروش اوراق بهادار در بازار بین بانکی نسبت به جمع‌آوری ذخایر موجود در بازار بین بانکی و افزایش نرخ کوتاه‌مدت اقدام می‌ورزد.  در پایان لازم به ذکر است که در الگوی نوین سیاست‌گذاری پولی، بانک‌های مرکزی به جای تعیین دستوری نرخ بازار بین‌بانکی یا نرخ‌های سود سپرده‌ها و تسهیلات بانک‌ها (که خلاف منطق بازار بوده و تخصیص منابع بانکی را با چالش جدی مواجه می‌کند) به هدایت نرخ سود بر اساس منطق بازاری می‌پردازند. در واقع با تشکیل کریدور نرخ سود در بازار بین‌بانکی و استفاده گسترده از عملیات بازار باز، به صورت غیردستوری نرخ‌های موجود را به نرخ هدف نزدیک می‌کنند.