تسهیلات 18 میلیارد دلاری در 7 سال
از حدود ۳۵۶ فقره طرح اعلام وصول شده در صندوق توسعه ملی با مبلغی حدود ۴۱ میلیارد دلار برای دریافت تسهیلات، برای ۲۸۵ فقره با مجموع ۱۸ میلیارد دلار تسهیلات پرداخت شده است.
این تسهیلات که از ابتدای دهه 90 به فراخور حال و زمان به بخش‌های مختلف اقتصاد کشور پرداخت شده به امید توان بخشی به بخش خصوصی بود. گرچه به نظر می‌رسد نتایج حاصل از این تسهیلات دهی چندان بد نبوده و حداقل نسبت به تسهیلات دیگر پرداخت شده از سوی شبکه بانکی نتایج بهتری داشته با این همه هنوز بخش خصوصی کشور به توانایی‌هایی که انتظار می‌رود نرسیده است. در سال جاری با توجه به کاهش درآمدهای دولت، سهم صندوق توسعه ملی از فروش نفت در حالی که قرار بود 34 درصد باشد به 20 درصد کاهش یافت. علاوه بر این دو و نیم میلیارد دلار از منابع این صندوق نیز برداشت شده است. به نظر می‌رسد یک ارزیابی از فعالیت‌های صندوق می‌تواند تا حدودی نگاه‌ها را به چگونگی استفاده از منابع این صندوق بین نسلی شفاف‌تر کند.
در اجرای قراردادهای عاملیت اعطای تسهیلات ارزی صندوق توسعه ملی، طرح‌هایی که بانک‌ها تایید و به صندوق ارسال می‌کنند از نظر انطباق با ضوابط ناظر بر اعطای تسهیلات از منابع صندوق بررسی و در صورت تأیید، اعلام وصول (پذیرش اولیه) می‌شوند. پس از اعلام وصول، بانک عامل می‌تواند قرارداد مشارکت برای اجرای طرح را با متقاضی منعقد و با ارسال مدارک مربوطه نسبت به دریافت مسدودی برای طرح، که به مفهوم تخصیص تسهیلات ارزی از منابع صندوق است، اقدام کند تا از این محل، گشایش اعتبارات مربوطه انجام شود. این در حالی است که در صورت عدم ارسال مستندات لازم در مهلت مقرر، اعلام وصول طرح لغو و در صورت ارایه دلایل توجیهی کافی از سوی بانک عامل، این مهلت تمدید می‌شود. صندوق توسعه ملی پس از شکست طرح حساب ذخیره ارزی، به عنوان یک صندوق برای حفظ منابع زیر زمینی کشور برای نسل‌های بعدی تاسیس شد. با این همه به نظر می‌رسد سرنوشتی مشابه حساب ذخیره ارزی خواهد داشت چرا که در دولت‌های نهم و دهم منابع آن حساب برای هزینه‌های روزمره دولت صرف شد و درنتیجه عملا چیزی از آن باقی نماند. اکنون هم فشارهای اقتصادی سبب شده تا دولت بیشتر هم و غم بر تامین منابع امروز صرف کند و به این ترتیب فعلا مساله نسل‌های بعدی کنار گذاشته شود. بررسی عملکرد صندوق توسعه ملی از ابتدا (اول دهه ۱۳۹۰) تا پایان آذرماه سال گذشته نشان می‌دهد که طرح‌های اعلام وصول شده با ۳۵۶ فقره و با مجموع ۴۱ میلیارد دلار بوده است که برای ۳۲۷ فقره از اینها ۳۸ میلیارد دلار مسدودی صادر شده است. از محل این مسدودی‌ها، مبلغی معادل ۲۸.۷ میلیارد دلار گشایش اعتبار فعال بابت ۳۰۵ طرح انجام گرفته که برای ۲۸۵ فقره، حدود ۱۸ میلیارد دلار پرداختی انجام شده است. بر این اساس در ادامه ترکیب طرح‌های اعلام وصول و مسدود شده و همچنین میزان گشایش‌ها و پرداخت‌های قطعی انجام شده از محل این مسدودی‌ها از ابتدای تأسیس صندوق تا پایان آذرماه سال گذشته در ۹ فعالیت مورد بررسی قرار گرفته است. اغلب طرح‌های مورد وصول شده صندوق توسعه ملی در بخش انرژی، سیمان، حمل و نقل و صنایع کشور بوده است. با این همه دولت هم در هر کجا که امکان داشت منابع این صندوق را به خدمت گرفت ولی تاکنون عملکرد دولت‌های یازدهم و دوازدهم بهتر از دولت پیشین ارزیابی می‌شد. هر چند باید منتظر ماند و دید تا سال 1400 و پایان دولت روحانی این ارزیابی پابرجام می‌ماند یا خیر . سهم طرح‌های بالادستی نفت و گاز از طرح‌های اعلام وصول شده ۱۶.۸ میلیارد دلار و مربوط به ۱۱ فقره طرح بوده که برای تمام اینها مسدودی صادر شده است. از طرح‌های دارای مسدودی، ۱۳ میلیارد دلار موفق به گشایش اعتبار شده‌اند، که بابت اینها ۸.۵ میلیارد دلار پرداخت شده است. از مبلغ مسدود شده در این رشته فعالیت، ۶.۸ میلیارد دلار بابت چهار فقره طرح مربوط به بخش خصوصی و ۹.۹ میلیارد دلار بابت 7 فقره طرح مربوط به شرکت‌های وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی است. به این ترتیب بخش بالادستی نفت و گاز سهم بالاتری از کل منابع هزینه شده صندوق داشته‌اند. همچنین سهم طرح‌های پایین‌دستی نفت و گاز از طرح‌های اعلام وصول شده ۲۹۸ میلیون دلار، مربوط به سه فقره طرح است که برای تمام اینها مسدودی صادر شده است. همچنین برای دو فقره از این طرح‌ها، ۳۶ میلیون دلار گشایش اعتبار صورت گرفته است که بابت یک طرح از این دو طرح، ۲۸ میلیون دلار به متقاضی پرداخت شده است. تمام طرح‌های مسدود شده در این بخش مربوط به بخش خصوصی است. همواره بخش پایین دستی انرژی در کشور مورد بی‌مهری قرار داشته و با وجود ارزش افزوده بالاتری که این بخش‌ها به‌دست می‌آورند، اغلب دولتمردان به همان صنایع بالادستی و درنتیجه خام فروشی متمایل هستند.
اما سهم طرح‌های پتروشیمی از طرح‌های اعلام وصول شده ۴.۲ میلیارد دلار برای ۱۶ طرح است که برای ۱۱فقره از اینها ۳.۲ میلیارد دلار مسدودی صادر شده است. به جز یک فقره از طرح‌های مسدود شده، به مبلغ ۲۸۹میلیون دلار، که مربوط به شرکت وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی است، بقیه موارد مربوط به بخش خصوصی است (۱۰ فقره طرح به مبلغ معادل ۲.۹میلیارد دلار) . از مجموع طرح‌های مسدود شده، تمام ۱۱ طرح موفق به گشایش اعتبار، ۱.۶ میلیارد شده‌اند که بابت 5فقره از آنها ۳۳۸ میلیون دلار پرداخت شده است.
سهم طرح‌های پالایشگاهی از طرح‌های اعلام وصول شده ۴.۵ میلیارد دلار برای 7 طرح است که برای شش فقره از اینها حدود ۴.۳ میلیارد دلار مسدودی صادر شده است. سه فقره از طرح‌های مسدود شده به حدود ۲.۵ میلیارد دلار مربوط به بخش خصوصی و ۱.۷میلیارد دلار مربوط به شرکت‌های وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی است.
بابت تمام طرح‌های مسدود شده در این بخش، ۳.۹میلیارد دلار گشایش اعتبار انجام شده که برای پنج فقره از اینها ۲.۷ میلیارد دلار پرداخت شده است.
همچنین سهم طرح‌های نیروگاهی از طرح‌های اعلام وصول شده معادل ۴.۸ میلیارد دلار برای ۵۱ طرح است. از این تعداد برای ۴۶ طرح، ۴.۵ میلیارد دلار مسدودی صادر شده است که 4 میلیارد دلار برای ۴۱ طرح گشایش اعتبار شده و ۲.۴ میلیارد دلار نیز برای ۳۷ طرح پرداخت شده است. از طرح‌های مسدود شده، ۴۰ طرح به مبلغی معادل ۳.۲ میلیارد دلار مربوط به بخش‌های خصوصی و تعاونی و شش طرح به مبلغ ۱.۳ میلیارد دلار نیز مربوط به شرکت‌های وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی است.
سهم طرح‌های حمل و نقلِ از طرح‌های اعلام وصول شده ۱.۸۸ میلیون دلار برای ۱۶ طرح است که برای ۱۳ فقره از اینها ۱.۸۰ میلیون دلار مسدودی صادر شده است. از طرح‌های مسدود شده، سه طرح به مبلغ ۲۹۹ میلیون دلار مربوط به شرکت‌های وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی و ۱۰ طرح به مبلغ ۱.۵۰۳ میلیون دلار مربوط به بخش خصوصی و سایر است.
از مجموع طرح‌های مسدود شده در این بخش، 7 طرح موفق به گشایش اعتبار شده‌اند که مبلغ این در مجموع به ۳۷۵ میلیون دلار می‌رسد. همچنین از این اعتبارات، 4طرح به مرحله پرداخت رسیده‌اند که حدود ۲۸۱میلیون دلار برای اینها پرداخت شده است. نوسازی ناوگان حمل و نقل هوایی، در کنار توسعه بخش ریلی کشور و جاده‌ها از مهم‌ترین پیش‌نیازهای توسعه‌ای است که تحریم‌ها به ویژه در بخش صنایع هوایی تاثیر چشمگیری بر توسعه نیافتن این بخش داشته‌اند.
سهم طرح‌های فولادی از طرح‌های اعلام وصول شده ۳.۲ میلیارد دلار برای ۳۲ طرح است که برای ۳۰ فقره از اینها ۲.۸ میلیارد دلار مسدودی صادر شده است. از طرح‌های مسدود شده، معادل ۵۵۳ میلیون دلار مربوط به شرکت‌های وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی است. در مجموع، ۲۹ طرح موفق به گشایش اعتبار اسنادی از محل مسدودی خود به مبلغ ۱.۹ میلیارد دلار شده‌اند که ۲۸ مورد از اینها به مرحله پرداخت رسیده و ۱.۳ میلیارد دلار بابت این پرداخت شده است. اما سهم طرح‌های مربوط به سیمان، کاشی، سنگ و صنایع مشابه از سرجمع طرح‌های اعلام وصول شده ۳۵۸ میلیون دلار برای ۳۲ طرح است که برای تمام اینها مسدودی و پوشش ارزی صادر شده است. اعتبارات گشایش یافته از محل این مسدودی‌ها برای ۳۲ طرح معادل ۳۴۱ میلیون دلار است که ۳۰ فقره از اینها به مرحله پرداخت رسیده و بابت اینها در مجموع ۲۸۷ میلیون دلار پرداخت شده است. لازم به ذکر است این بخش یکی از بخش‌های توسعه یافته در کشور محسوب می‌شود و ایران یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان سیمان و صادرکنندگان کاشی در جهان محسوب می‌شود.
۳۱ فقره از طرح‌های مسدود شده در این بخش، مربوط به بخش‌های خصوصی و تعاونی با مجموع مبلغی بالغ بر ۳۴۳ میلیون دلار است و یک فقره طرح به مبلغ ۱۳.۵ میلیون دلار مربوط به شرکت‌های وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی است.
سهم طرح‌های بخش صنعت و معدن و سایر طرح‌ها (از جمله طرح‌های بخش‌های ایب و کشاورزی، صنایع تبدیلی و تکمیلی، خدمات، گردشگری، بازرگانی و…) از طرح‌های اعلام وصول شده 5 میلیارد دلار برای ۱۸۸ طرح است که برای ۱۷۵ طرح به مبلغ کل ۴.۲ میلیارد دلار مسدودی صادر شده است.
از کل طرح‌های مسدود شده، معادل ۳.۳۷ میلیارد دلار مربوط به ۱۶۳ طرح بخش خصوصی و تعاونی است و مانده مربوط به شرکت‌های وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی است.
