ورود مورگان شوستر به ایران

هفدهم اردیبهشت 1290، مورگان شوستر امریکایی که برای سر و سامان دادن به وضع مالی ایران استخدام شده بود، به اتفاق 16 نفر از همکاران خود وارد تهران شد. شوستر در ۱۲۹۰ شمسی ۵ سال پس از انقلاب مشروطه و ۹ سال پیش از کودتای رضاخان به ایران آمد تا در ۳۵سالگی خزانه‌داری کل را در ایران برعهده گیرد. او پیش از آنکه امریکا را به قصد ایران ترک کند، کتاب انقلاب مشروطه «ادوارد براون» را خوانده و سخت تحت تاثیر آرا و نظرات براون قرار گرفت. مورگان شوستر در جهت‌گیری‌های سیاسی به حزب دموکرات گرایش بسیار داشت و مشروطه ایرانی را به دیده مثبت می‌نگریست. او پیش از آنکه به ایران اعزام شود، در میانه راه در شهر استانبول با سیدحسن تقی‌زاده یکی از اعضای دموکرات مجلس اول ملاقات کرد و پیش از آن تحت تاثیر بیانات علیقلی نبیل‌الدوله کاردار سفارت ایران در واشنگتن قرار گرفت. مورگان شوستر علاوه بر 4 معاون و ۱۴ کارمند امریکایی در ایران 2 معاون ایرانی نیز داشت که در کار مالیه و حسابرسی‌ها به او یاری می‌رساندند. ورود شوستر به تهران در روز ۱۲ جمادی‌الاول ۱۳۲۹ صورت گرفت. این امریکایی از‌‌ همان روز اول شروع به مطالعه اوضاع و احوال سیاسی و اقتصادی و حتی اجتماعی و شناخت رجال و دولتمردان ایرانی کرد. در ابتدای ورود شوستر، موضوع استقراض ۱۲۵۰۰۰۰ پوندی از بانک شاهی مطرح شد و به تصویب رسید. روزی که ویلیام مورگان شوستر، خزانه را تحویل می‌گرفت فقط حواله ۶۰۰ هزار تومان موجودی در خزانه بود. تنها محاسبات عددی در خزانه نبود که مورگان شوستر را از ادامه اصلاحات اقتصادی بازمی‌داشت. چرخش معادلات سیاسی و اتفاقات ناگوار و غیرمترقبه که شاید طی هر دهه هرکدام از آنها یک بار صورت می‌گرفت، باعث شد که شوستر به سرعت به حاشیه کشانده شود، قتل علاءالدوله و ترور نافرجام مشیرالسلطنه به دستور یپرم خان ارمنی رییس نظمیه که از شائبه توطئه‌پردازی شوستر خبر می‌داد، حمله محمدعلی میرزا و شکست او و برادرانش شعاع‌السلطنه و سالارالدوله به تدریج ابرهای توفان‌زایی برای شوستر به بار آورد. در نهایت با اصرار روس‌ها در ایران، شوستر از ایران اخراج شد. او پس از اینکه در بهمن ۱۲۹۰ ایران را ترک کرد به امریکا بازگشت و در کتابی به‌نام «اختناق ایران» شرح مفصل این ماجرا و تجربه خود در ایران را نوشت. شوستر با تقدیم نامه‌ای انفصال خود را از خدمت اعلام کرد.