روزهای پر‌حاشیه ارومیه
اگرچه تلاش برای احیای دریاچه ارومیه از سال 1392شروع شد اما در نهایت بارندگی‌های سال 98، آب رفته را به این دریاچه بازگرداند و دریاچه‌ای که بیش از 80 درصد مساحت خود را از دست داده بود با تدبیر سیل جان دوباره گرفت. بنابر آمارهای اعلام شده از سوی ستاد احیای دریاچه ارومیه برای اولین‌بار در سالیان گذشته حجم آب این دریاچه از ۳ میلیارد مترمکعب عبور کرد و و تراز آن هم نسبت به روزهای مشابه سال قبل، ۴۲ سانتی‌متر افزایش یافته است. با این حال اگرچه دریاچه ارومیه امروز حال و روز خوبی دارد اما فرضیه‌های تازه‌ای درباره علت خشک شدن و همچنین راه‌کارهای مختلف برای حفظ وضعیت موجود آن، مطرح شده است. از احتمال وجود تیتانیوم در بستر دریاچه تا بارورسازی ابرها برای حفظ تراز آب، تازه‌ترین اظهارنظرهایی است که در چند روز اخیر و همزمان با یازدهمین جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه شنیده می‌شود. علاوه بر آن موضوعات قدیمی که به عنوان سد راه احیای دریاچه بودند، هم هنوز به قوت خود باقی بوده که این میان بودجه اصلی‌ترین آن است. موضوعی که اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور، در یازدهمین جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به آن اشاره کرده و از سازمان برنامه و بودجه خواستار رسیدگی شد. با این حال اگرچه مسوولان سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور معتقدند، تاکنون بیش از 7 هزار میلیارد تومان برای احیای دریاچه ارومیه هزینه شده اما کارشناسان محیط‌زیست، مدیریت بودجه احیا را مهم‌تر از میزان آن می‌دانند.
خبری از تیتانیوم در بستر دریاچه نیست
ادعای کشف تیتانیوم در بستر دریاچه ارومیه موضوعی است که روز گذشته در برخی شبکه‌های اجتماعی مرتبط با محیط‌زیست دیده شد. موضوعی که برخی آن را علت دستکاری در دریاچه و در نهایت خشک‌شدن آن دانستند اما مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه این ادعا را رد کرده و درباره آن به «تعادل» گفت: این ادعا که کف دریاچه تیتانیوم دارد، اشتباه است. چرا‌که تیتانیوم یک سنگ معدنی بوده و کف دریاچه پیدا نمی‌شود اما عناصر دیگری مانند سدیم و لیتیوم در این دریاچه وجود دارد.اگر هم در دریاچه ارومیه تیتانیوم وجود داشت و هدف از خشک کردن آن استخراج این عنصر بود پس باید در زمان خشک شدن چیزی به دست می‌آمد و تلاش بیشتری برای خشک کردن دریاچه می‌شد. ممکن است مثلا منظور لیتیوم باشد نه تیتانیوم. معاون سازمان حفاظت محیط زیست افزود: وقتی درباره دریاچه ارومیه و شوری آن صحبت می‌کنیم یعنی 350 گرم نمک در لیتر، بنابراین حتما عناصر شیمیایی در بستر دریاچه وجود دارد که می‌تواند شامل سدیم و کلراید که همین نمک طعام است باشد که از آن برداشت می‌کنیم زیرا ارزش اقتصادی دارد و در شیشه‌سازی، تولید گاز کلر و پتروشیمی‌ها استفاده می‌شود. در رده‌های بالاتر عناصر که بسیار ارزشمند هستند لیتیوم است که اگر قصد برداشت آن وجود دارد باید غلظت به حدی باشد که توجیه اقتصادی داشته باشد مثل ژاپنی‌ها که از آب دریا لیتیوم استخراج می‌کنند، اما میزان لیتیوم موجود در دریاچه ارومیه برای استخراج، توجیه اقتصادی ندارد.
بارورسازی ابرها؛ سوژه تازه برای احیای دریاچه ارومیه
موضوع دیگری که بعد از آبگیری قابل توجه دریاچه ارومیه در نتیجه بارندگی‌های اخیر مطرح شد، بحث بارورسازی ابرها برای حفظ وضع موجود دریاچه است. پیشنهادی که تجریشی معتقد است 10 سال قبل مطالعات آن انجام شد اما نتیجه آن مورد تایید کارشناسان قرار نگرفت اما اگر وزارت نیرو تصمیم داشته باشد با تکنولوژی جدید باز هم این موضوع را بیازماید این ستاد از آن حمایت می‌کند. مدیر دفتر تلفیق و برنامه‌ریزی ستاد احیای دریاچه ارومیه درباره این موضوع به ایرنا گفت: مطالعات 10 سال قبل ما نشان داد یکی از مساعدترین مناطق برای بارورسازی ابرها حوضه دریاچه ارومیه است. بر این اساس قبل از اینکه ستاد احیای دریاچه شکل گیرد، منابع مالی برای این کار تخصیص داده بودند و چندین پرواز هم انجام شده بود. سال اول نتایج کار را به ستاد ارایه دادند اما مورد تایید کارشناسی قرار نگرفت، بعد از آن دانشگاه تهران را به عنوان مشاور انتخاب کردند که تحلیل آماری انجام دهد، ستاد نیز 3 سال مهلت داده بود که موسسه تحقیقات آب که متولی این امر بود نشان دهد که این تغییرات و افزایش بارشی که ادعا می‌کنند به علت بارورسازی ابرها و انجام پروازها است که متاسفانه از لحاظ علمی نتوانستند اثر بخشی را ثابت کنند.
او افزود: بنابراین وقتی نتوانستند ثابت کنند که عملیات بارورسازی ابرها اثر بخش بوده است، ستاد احیا نیز منابع مالی برای انجام این کار اختصاص نداد اما گفتیم اگر وزارت نیرو می‌خواهد فعالیت خود را ادامه دهد، می‌تواند و مشکلی وجود ندارد. شاید بارورسازی ابرها اثربخش باشد اما سازمان هواشناسی، دانشگاه‌ها و موسسه تحقیقات آب وابسته به وزارت نیرو نتوانستند بر اساس گزارش‌های علمی ثابت کنند جاهایی که پرواز انجام شده، بارش‌های صورت گرفته افزایشی و ناشی از باروری بوده است. حتی تا آنجا پیش رفتیم که از یک مرکز تحقیقاتی در ایتالیا کمک خواستیم که تغییرات رطوبت خاک را بسنجد و اگر تغییراتی در رطوبت خاک اتفاق افتاده را بتوانیم به بارورسازی ربط دهیم، که جواب آنها هم مثبت نبود.
تجریشی گفت: شاید زمان و فناوری استفاده شده مناسب نبوده، مطلع شدم که یک تیم آمدند و هواپیماها و نحوه انجام روش را بررسی و تا حدودی به روز کردند اما ما فعلا گزارشی نداریم که با این تغییر فناوری که اتفاق افتاده و پروازهای جدید، آیا می‌تواند تاثیری داشته باشد یا اینکه وزارت نیرو اثربخشی را ادعا می‌کند چون به ما گزارشی ندادند و ما هم پیگیری نکردیم. اگر نتیجه مثبت باشد حتما گزارش را به ما می‌دهند چون منابع مالی به آنها تزریق می‌شود، برای ما هم خوب است چون اگر 10 درصد بارش‌ها افزایش یابد یعنی 30 میلیمتر بارش بیشتر می‌شود که بسیار خوب است. اگر 30 میلیمتر کل بارش را در حوضه بالا ببریم، برای دریاچه 2 سانت آب است که عدد قابل توجهی می‌شود. بنابراین اگر چنین گزارشی به ما برسد حتما استقبال می‌کنیم.
مهم‌تر از بودجه؛ مدیریت آن است
در یازدهمین کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به ریاست معاون اول رییس‌جمهور به موضوع قدیمی بودجه احیای دریاچه اشاره شد. اسحاق جهانگیری با یادآوری محدودیت منابع بودجه دولت، درباره این موضوع گفت: با وجود همه محدودیت‌ها نباید اجازه دهیم که روند اجرای طرح‌ها و برنامه‌های نجات دریاچه ارومیه با کندی مواجه شود. از دبیرخانه ستاد احیای دریاچه ارومیه و سازمان برنامه و بودجه خواستار راهکارهایی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز جهت استمرار طرح‌های نجات دریاچه ارومیه هستیم تا برنامه‌های نجات این دریاچه در سال ۹۸ نیز تداوم داشته باشد.
در بخش دیگری از جلسه این کارگروه عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور هم اعلام کرد تاکنون بیش از 7 هزار میلیارد برای احیای این دریاچه هزینه شده است. با این حال اگرچه مشکلات بودجه مانع جدی برای احیای دریاچه ارومیه است، کارشناسان محیط‌زیست مدیریت بودجه را مهم‌تر می‌دانند. حسین کریمی، فعال محیط‌زیست درباره این موضوع به «تعادل» گفت: هرچند بودجه‌هایی از سوی دولت برای احیای دریاچه تصویب شده است اما تا زمانی که مدیران ستاد احیا نتوانند بودجه را مدیریت کنند، شاهد تغییرات چشمگیر و چندانی درباره دریاچه ارومیه نخواهیم بود.
او افزود: برای احیای دریاچه ارومیه، باید پروژه‌های دایمی و زیرساختی انجام شود که ازجمله آنها می‌توان به «رهاسازی آب سدها» اشاره کرد که به مقدار بسیار ناچیز انجام‌گرفته و همان مقدار ناچیز هم با انتقاد نمایندگان شهرهای حاشیه دریاچه مواجه شده است. سال‌های گذشته هم بارش‌های بهاری در بهبود وضعیت دریاچه ارومیه و افزایش تراز آن تأثیرگذار بوده است. اما تابستان‌های نسبتا گرم منطقه میزان چشمگیری از آب دریاچه را تبخیر می‌کند و بار دیگر وضعیت آن را در سطح نامطلوبی قرار می‌دهد.
