نقش منابع طبیعی در تأمین صلح

گروه جهان|

 نمایندگان طالبان و امریکا اعلام کردند، دور ششم مذاکرات دو طرف پس از ۹ روز پایان یافته است. در بیانیه طالبان آمده که در این دور از مذاکرات روی مواردی که در دورهای پیشین مذاکرات مطرح و توافق شده بودند، بحث شده و در بعضی موارد پیشرفت حاصل شده اما هنوز مسائل دیگر باقی مانده است. در پایان دور پنجم مذاکرات دو طرف اعلام شد که آنها روی پیش‌نویس خروج نیروهای امریکایی از افغانستان و تضمین‌هایی‌ برای مبارزه علیه تروریسم توافق کرده‌‍اند. طالبان اعلام کرد، در دور بعدی گفت‌وگوها روی موضوعات باقی‌مانده بحث خواهد شد. نشریه هشت صبح افغانستان با اشاره به مذاکرات صلح و نقش منابع طبیعی بر این روند نوشته: حفظ صلح پس از پیمان و توافق صلح به‌ عوامل مختلفی بستگی دارد. براساس گزارش‌های سازمان ملل، در منازعاتی که منابع طبیعی نقش مهمی داشته امکان بروز دوباره تنش‌ها پس از توافق صلح، در پنج سال اول بسیار بالاست. همچنین دستیابی به یک صلح پایدار، در صورت تخریب منابع طبیعی و خدمات اکوسیستمی که معیشت و اقتصاد را در یک کشور تأمین می‌کند، ناممکن به نظر می‌رسد.  برای رسیدن به یک صلح پایدار مدیریت منظم منابع طبیعی مهم است؛ به‌ویژه‌ اینکه منابع طبیعی نه تنها توسعه اقتصادی و اجتماعی را در یک کشور رقم زده، بلکه حتی می‌توانند در حیات سیاسی از جمله بروز منازعات و تأمین صلح نیز نقش مهمی ایفا کنند.  به‌اعتقاد ناظران، منابع طبیعی یکی از عوامل عمده بروز درگیری‌ها میان جوامع و حتی ملت‌ها هستند. جوامع برای دسترسی به منابع با‌ارزش با یکدیگر رقابت می‌کنند که این رقابت‌ها می‌تواند باعث بروز درگیری‌های مسلحانه شود. کاهش منابع در نتیجه افزایش نفوس، تغییر اقلیم، مدیریت ضعیف و سایر عوامل، سبب افزایش شدت رقابت‌ها شده و باعث بروز منازعات می‌شود. احتمال چنین درگیری‌هایی در جوامعی که مردم برای امرار معاش به منابع طبیعی متکی هستند، بیشتر است. به عنوان مثال، در افغانستان بیشتر از ۷۰ درصد مردم متکی برای امرار معاش به منابع طبیعی متکی هستند. منازعات مسلحانه‌ بین عشایر و دهقانان برای دسترسی به چراگاه‌ها، تنش‌ بر سر دسترسی به آب در نقاط مختلف کشور و منازعات بر سر زمین از چالش‌های جدی دولت است.  همچنین در افغانستان اغلب از منابع طبیعی برای تأمین هزینه‌های نظامی استفاده می‌شود و طرف‌های درگیر جهت تأمین مهمات و تدارکات جنگ، از منابع طبیعی به‌ عنوان منبع درآمد خود استفاده می‌کنند. گفته شده، در افغانستان معادن، جنگل‌ها و محصولات کشاورزی برای تامین مالی درگیری‌های مسلحانه نقش بسزایی دارند. این امر در اکثر منازعات مسلحانه اخیر در سطح جهان هم قابل ملاحظه است.

   منابع طبیعی، عامل اختلال‌در روند صلح

جنگ و حاکمیت ضعیف دولت‌ مرکزی باعث می‌شود تا افراد یا گروه‌ها با استفاده از نفوذشان از منابع طبیعی موجود برای نفع شخصی یا گروهی خود استفاده کنند. این افراد یا گروه‌ها به شکل غیرقانونی منابع را استخراج یا استفاده کرده و به این شکل از جنگ نفع می‌برند. از آن‌جایی ‌که منافع چنین گروه‌هایی در ادامه یافتن جنگ تأمین می‌شود، یکی از موانع عمده‌ صلح در افغانستان به‌‌شمار می‌روند. آنها برای حفظ منافع شخصی یا گروهی‌ خود، روند صلح را مختل کرده و برای تداوم جنگ می‌کوشند. مثال‌های زیادی از این نوع نقش منابع طبیعی در اختلال مذاکرات صلح در سطح جهان موجود است.

جنگ به شکل مستقیم و غیرمستقیم منابع طبیعی را متأثر می‌کند. استفاده از مهمات سبک و سنگین، تخریب منابع طبیعی (مثل جنگل‌ها) برای از بین بردن پناهگاه‌های طرف مقابل، استفاده‌ غیرپایدار منابع برای تأمین جنگ، استفاده از منابع طبیعی به ‌عنوان اسلحه (مثل زهرآلود کردن منابع آبی) یا استفاده از تسلیحات شیمیایی و هسته‌ای، از مثال‌های قابل ملاحظه تأثیرات مستقیم جنگ بر منابع طبیعی است. جنگ به شکل غیرمستقیم هم باعث بهره‌برداری بی‌رویه‌ منابع طبیعی برای رسید‌گی به قربانیان جنگی شده و در برخی موارد نیز تراکم آوارگان جنگی در یک محل باعث می‌شود که فشار زیادی به منابع طبیعی آن منطقه وارد شود. جنگ همچنین سبب فرار مغزها و تضعیف ظرفیت مدیریت منابع طبیعی می‌شود. جنگ‌های اخیر، بطور گسترده باعث تخریب منابع طبیعی افغانستان شده است. از تخریب جنگل‌های بخش شرقی گرفته تا مزارع پسته در شمال، استفاده بی‌رویه منابع، استخراج غیرقانونی و غیرحرفه‌ای معادن، شکار بیش از حد انواع حیوانات نادر، تخریب باتلاق‌ها، تخریب زیربناها، تضعیف ظرفیت مدیریت منابع و ده‌ها مشکل دیگر، اثرات جنگ بر منابع طبیعی افغانستان است.

   ضرورت بهبود اقتصادی

گرچه جنگ مشکلات و چالش‌های بی‌شماری دارد، اما چالش‌های پس از توافق صلح را هم نباید دستکم گرفت. بهبود اقتصاد و ایجاد شغل، پس از درگیری‌های مسلحانه که باعث تخریب زیربنا‌ها، تضعیف نظام حکومتداری و ازهم‌پاشی اقتصاد می‌شود از چالش‌هایی‌ است که نیاز به رسید‌گی جدی و فوری دارد. با برقراری صلح، افراد درگیر بیکار شده و مهاجران و آوارگان به خانه‌های خود بازمی‌گردند. این وضعیت بیکاری را تشدید می‌کند. در صورت رسید‌گی نکردن به این چالش، راه برای ناهنجاری‌های اجتماعی، تنش‌ها و حتی از‌سرگیری درگیری‌ها باز خواهد شد. در چنین شرایطی، منابع طبیعی از ظرفیت زیادی برای بهبود اقتصاد و ایجاد شغل برخوردار است. اما این گزینه نیاز مبرم به مدیریت درست منابع و روند صلح دارد.  چالش دیگر پس از پایان درگیری‌ها، ارایه مکانیزم‌های موثر برای تأمین معیشت پایدار است. پس از پایان منازعات، مردم برای دسترسی به آب پاک، غذا، سرپناه و منابع انرژی تلاش خواهند کرد. رسید‌گی نکردن به این نیازها، چالش جدی برای صلح و ثبات به‌شمار می‌رود. پس از آن‌جایی که در درگیری‌ها گذشته و جاری افغانستان، منابع طبیعی نقش مهمی را ایفا کرده و خود نیز قربانی جنگ بوده، لازم است تا منابع طبیعی در روند صلح در نظر گرفته شده و از آن به ‌عنوان وسیله‌ای برای ایجاد فضای همکاری و اعتمادسازی استفاده‌ شود.